Джон фон Нейман
(
аа?л.
John von Neumann
, эбитэр Иоганн фон Нейман;
ниэм.
Johann von Neumann
; т?р??б?т?гэр Я?нош Ла?йош Нейман;
мадь.
Neumann Janos Lajos
, IPA:
[nojm?n ?jaːno? ?l?jo?]
) (
Тохсунньу 18
к?нэ
1903
,
Будапешт
?
Олунньу 8
к?нэ
1957
,
Вашингтон
) ? еврей т?р?ттээх венгеро-американский
математик
,
квантовай физика?а
,
квантовай логика?а
, функциональнай анализка, теория множеств,
информатика?а
,
экономия?а
уонна да атын ??рэххэ, улахан кылаан о?орбут ки?и.
Саамай ордуктун кини аатын компьютер архитекуратын (
Архитектура фон Неймана
) о?орбут ки?иннэн билэллэр.
Янош Лайош Нейман ?с уол о?оттон бастыкыннан, кыахтаах еврейскай ыалга Будапешка, ол бириэиэ?э иикис Австро-Венгерскай империя киин куоратыгар, т?р??б?т. Кини а?ата, Макс Нейман (венг. Neumann Miksa, 1870?1929), Печ диэн кытыы куораттан,
Будапештка
1880 сыларга к?спут, доктор юриспруденции аатын ылбыт уонна адвокатынан баа??а улэлээбит, дьиэ-кэргэнэ бары Серенчаттан т?рутэхтэр. Ийэтэ, Маргарет Канн (венг. Kann Margit, 1880?1956), дьиэ ха?аайката уонна Якоб Канн, сити?иилээх комерсант улахан кыы?а. Кини ийэтэ, Каталина Мазельс ( фон Нейман эбээтэ), Мункачаттан т?р?уттээ?э.
Янош эбэтэр Янчи, 6 сааста?ар ?й?гэр икки восьмеричнай чы?ыланы т??этэр этэ. А?атын кытта древнегреческай тылынан кэпсэтэрэ. Эрдэттэн
математика
, чы?ыла уонна логика ??рэтиннэн интэриэ?иргээн дьарыктанара. 8 саа?ыгар математика логикатын ?ч?гэдик билэрэ. 1911 сыллахха лютеранскй гимназия?а киирбитэ.
Фон Нейман доктор философии по математике степенин
Будапешт
университетыгар, 23 сааста?ар ылбыта.
1926-1930 сылларга Джон фон Нейман
Берлин
университетыгар приват-доцент улэтигэр улэлээбит.
1937 сыллахха фон Нейман
США
гражданина буолбут. 1938 сылга М.Бохер аатын премиятын ылбыт.
Сайын 1954 сылга фон Нейман охтон,у?а санан ?л?р?н ыарыыта ааспахха, хирургтар у?уох рагын диагноз туруорбуттар. Олунньу 8 кунугэр ?лб?т
Вашингто??а
харыллыбыт.
Фон Нейман квантовай механика аппаратын о?орбут дьонтон биирдэстэрэ буолар. Бэйэтин квантовай механика акциоматизациятын сы?ыанын
"Математические основы квантовой механики"
(нем. Mathematische Grundlagen der Quantenmechanik) диэн ?лэ?э 1932 сыллахха ырыппыта.
Аксиоматизация теория множеств б?тэрэн баран, аксиоматизация квантовой механиканнан дьарыктаммыта. Кини тута ойдооб?т, квантовай системалары гильбертовай пространство?а туочка курдук к?р??ххэ с?б?н. Ол и?ин боростуой физикаха кэр?нэр линейнай оператор гилбертовай пространство ?рд?нэн к?рд?р??ххэ с?п. Оннук буолан квантовай механика ??рэтиитэ, алгебра линейнай эрмитовай оперторга кыччатыннарыллыбта.
Фон Нейман иккитэ кэргэннэнэ сылдьыбыта. Бастыкытын, Мариэттэ Кевешины ойох 1930 сыллахха ылбыт. 1937 сылахха арахсыбыт, 1938 сылахха Клара Дэн диэн дьахтары кэргэн ылбыт. Бастакы кэргэниттэн кыыс о?оломмун - Марина, кэнники биллилээх экономист буолбут.
- Steve Heims. John Von Neumann and Norbert Wiener: from mathematics to the technologies of life and death. ? MIT Press, 1980. ? 568 p. ?
ISBN 0262081059
. (англ.)
- Данилов Ю. А.. Джон фон Нейман. ? М.:Знание, 1981. (рус.)
- William Aspray. John von Neumann and the Origins of Modern Computing. ? MIT Press, 1990. ? 376 p. ?
ISBN 0262011212
. (англ.)
- Norman Macrae. John von Neumann. ? 1992. (англ.)
- Монастырский М. И. Джон фон Нейман ? математик и человек. // Историко-математические исследования. ? М.: Янус-К, 2006. ? № 46 (11). ? С. 240-266..
- Улам С. М. Приключения математика. ? Ижевск: R&C Dynamics, 272 с.
ISBN 5-93972-084-6
.
- Вигнер Е. Этюды о симметрии, пер. с англ.. ? М., 1971. ? С. 204?09.
- ≪Bulletin of the American Mathematical Society≫, 1958, v. 64, № 3, pt 2