Далай

Далай ( нууч. Океан ) ? аан дойду туустаах уута уонна гидросфера басты? компонена. Аан дойду далайа (Аан Далай) Сир ньуурун 71% ылар. Далай атмосфераны уонна Сир тас ньуурун литосфераны кытта быстыспат ситимнээх.

Саха тылыгар далай диэн му?ура биллибэт киэ?, дири? ууну ( ?р?с , к??л , бай?ал ) ааттыыллар ^[1].

Далайы ??рэтэр билими океанология дииллэр; далай фаунатын уонна флоратын далай биологията диэн бмология салаата ??рэтэр.

Аан Далайы араарыы [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

Аан Далайы т??рт эбэтэр биэс чааска араараллар ^[2]. 1937 сылтан 1953 сыллаахха диэри биэс далайы араараллара: Чуумпу, Атлантика, Ииндийэ далайа, Хотугу Муустаах уонна Со?уруу (эбэтэр Со?уруу Муустаах) далайдарга. ≪Со?уруу Далай≫ диэн тиэрмин ?сс? XVIII ?йэттэн туттуллар, ол са?ана кини эргинин ти?иктээхтик чинчийиини са?алаабыттара. Аан дойду гидрографиятын тэрилтэтэ бэйэтин бэчээккэ тахсыбыт докумуоннарыгар Со?уруу далайы Атлантикаттан , Ииндийэ далайыттан уонна Чуумпу далайтан 1937 сыллаахха арааран туспа далай бы?ыытынан билиммитэ. Т?р??тэ: ?с далай со?уруу ?тт?гэр кирбиилэрэ чопчу оло?о суох, ону тэ?э Антарктиданы кытта чугас уулар бэйэлэрэ ту?унан уратылаахтар, ону та?ынан Антарктика циркумполяр с??рээнэ кинилэри ситимниир. Ол эрээри, кэлин Со?уруу далайы араарартан батыммыттара ^[3]. 2000 сыллахха Аан дойду гидрографиятын тэрилтэтэ биэс далайга араарыыны ылыммыта эрээри, бу бы?аарыы ратификацияны аа?а илик, онон били??и туругунан 4 далай баар диэн аа?ыллар ^[4].

Далай	Иэнэ, млн км²	Сабардама, млн км³	Орто дири?э, м	У?улуччу дири?э, м	Бай?аллара
Атлантика далай	91,6	329,7	3600	8742 ( жёлоб Пуэрто-Рико )	Балтика , Хотугу , Сир ортотунаа?ы бай?ал , Хара , Саргасс , Кариб , Адриатика , Азов , Балеар , Иония бай?ала , Ирландия бай?ала , Мрамор , Тиррен , Эгей ; Бискай хомото , Гвинея хомото , Миэксикэ хомото
Ииндийэ далайа	73,556	292,1	3890	7725 ( Зондский жёлоб )	Андаман , Аравия бай?ала , Кы?ыл , Лаккадивское , Тимор ; Бенгалия хомото , Австралия Баара?ай хомото , Персия хомото
Хотугу Муустаах далай	14,75	18,1	1225	5527 ( Гренландия бай?алыгар )	Норвегия бай?ала , Баренц , ?р?? , Кара , Лаптевтар бай?аллара , Илин Сибиирдээ?и бай?ал , Чукотка бай?ала , Гренландия бай?ала , Бофорт , Баффин , Линкольн ; Гудзон хомото
Чуумпу	169,2	710	4280	11 022 ( Марианский жёлоб )	Беринг , Лаамы , Дьоппуон , Или??и Кытай бай?ала , Са?архай бай?ал , Со?уруу Кытай бай?ала , Ява , Сулавеси , Сулу , Филиппин , Арафур , Коралл , Фиджи бай?ала , Тасман
Со?уруу	20,327	723,7	3270	8264 ( Со?уруу-Сандвич жёлоб )	Лазарев бай?ала , Рисер-Ларсен бай?ала , Космонавтар бай?аллара , Море Содружества , Дейвис бай?ала , Моусон бай?ала , Дюрвиль бай?ала , Сомов бай?ала , Росс бай?ала , Амундсен бай?ала , Беллинсгаузен бай?ала , Скош бай?ала , Уэдделл бай?ала

Бы?аарыылар [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

↑ География Якутии: учеб. для 9-го кл. сред. шк./ И. И. Жирков [и др.]. ? Якутск: ≪Бичик≫, 2004. ? 300, [1] с.: ил, карты; 20 см. ? ISBN 5-7696-1049-2
↑ Томилин А. Н. Как люди обживают океаны Земли. ? Л.: Детская литература. ? 1985. ? 157 с.
↑ Limits of Oceans and Seas, 3rd edition. International Hydrographic Organization, 1953
↑ About.com:Geography: The Fifth Ocean

Бу айыл?а?а сы?ыаннаах сиппэтэх ыстатыйа . К?нн?р?н уонна эбэн к?м?л????хх?н с?п.

[1] География Якутии: учеб. для 9-го кл. сред. шк./ И. И. Жирков [и др.]. ? Якутск: ≪Бичик≫, 2004. ? 300, [1] с.: ил, карты; 20 см. ? ISBN 5-7696-1049-2

[2] Томилин А. Н. Как люди обживают океаны Земли. ? Л.: Детская литература. ? 1985. ? 157 с.

[3] Limits of Oceans and Seas, 3rd edition. International Hydrographic Organization, 1953

[4] About.com:Geography: The Fifth Ocean

[1]

[2]

[3]

[4]