1989 сыл

Сыллар
1985 1986 1987 1988 ? 1989 ? 1990 1991 1992 1993
Уоннуу сыллар
1950-с 1960-с 1970-с ? 1980-с ? 1990-с 2000-с 2010-с
?йэлэр
XIX ?йэ ? XX ?йэ ? XXI ?йэ

1989 сыл.

Туох буолбута

Тохсунньу

Тохсунньу 16 ? ССРС ?рд?к? Сэбиэтин б?р?с??дь?м?н ыйаа?ынан 30-40 сс. уонна 50-с сыллар са?алыныытыгар суут та?ынан та?аарыллыбыт бириигэбэрдэр ("тройкалар" уонна НКВД бириигибэрдэрэ) ууратыллыбыттар.

Олунньу

Олунньу 2 ? ССРС-Афганистаан сэриитэ : Сэбиэскэй Сойуус б?тэ?ик таа?каларын холуонната Кабултан тахсыбыт.
Олунньу 3 ? Байыаннайдар 1954 сылтан Парагвайы ба?ылаан олорбут диктатор Альфредо Стресснеры былаастан туораппыттар.
Олунньу 15 ? Сэбиэскэй Сойуус сэбилэниилээх к??стэрин Афганистантан тахсыыта т?м?ктэммит, 9 сыллаах Афган сэриитэ б?пп?т. Сэриигэ 15 000 кэри?э сэбиэскэй саллаат, 1 м?л?й??н кэри?э Афганистан олохтоо?о ?лб?т, ону кытары 5 м?л?й??н кэри?э афганец т?р??б?т сириттэн-уотуттан к?р??ргэ к??эллибит.

Кулун тутар

Кулун тутар 13 ? Интэриниэт айыллыбыт (World Wide Web, WWW) к?н?нэн аа?ыллар. Айааччынан Британия учуонайа Тим Бернерс-Ли уонна Ядернай чинчийии Европатаа?ы сэбиэтигэр (CERN) бииргэ ?лэлиир кини кэллиэгэлэрэ буолбуттара ? отдел салайааччытыгар суруйбут суруктарыгар интэриниэт бириинсиптэрин ойуулаабыттар.
Кулун тутар 26 ? ССРС -ка норуот дьокутааттарын аан бастаан альтернативалаах быыбара буолбут.

Муус устар

Муус устар 2 ? Сэбиэскэй Сойуус ба?ылыга Михаил Горбачев Гаваана?а (Кууба) Фидель Кастролуун к?рс? тиийбит, соруга ? м?лт??б?т сы?ыаны тупсарыы.
Муус устар 7 ? Норвегия бай?алыгар ≪Комсомолец≫ диэн сэбиэскэй атомнай подлодка тимирбит.
Муус устар 9 ? Тбилиситээ?и дьалхаан: Грузия тутулуга суох буолуутун ирдээбит эйэлээх демонстрацияны Сэбиэскэй аармыйа сэриилэрэ ыспыттар, т?м?гэр 20 ки?и ?лб?т, с????нэн ки?и баа?ырбыт.

Муус устар 15
- Кытайга Тяньаньмэнь болуоссат дьалхаана са?аламмыт. Бэс ыйын 4 к?н?гэр б?тэ?иктээхтик хам баттаммыта. Чинчийээччилэр этэллэринэн бу т?бэлтэттэн сылтаан Кытай Сэбиэскэй Сойуус а?ыйах кэминэн ы?ыллыбытын курдук ы?ылла сыспыта. Дэн Сяопин кытаанах дьулуура эрэ быы?аабыта.
- Хиллсборо алдьархайа: Хиллсборо стадионугар полиция сатаан дьон хал?а?атын салайбакка футбол к?р??чч?лэр ?лб?ттэр.

Муус устар 18 ? Сунтаарга Б?л?? ?р??? к?м?ск??ргэ ту?уламмыт Саха сиригэр аан бастакы экология миитинэ буолбут. Тэрийээччилэр: В.П. Мекумянов, Н.В. Михалева , Ю.Д. Очосов, Э. Соколов-Тулусхан , В.Г. Трофимов. Миитин кыттыылаахтара ССКП КК Б?л?? ?р??э 1955 сылтан ыла айгыраабыт экологиятын ту?унан сурук ыытарга бы?аарбыттара. Бу суруккка 2052 ки?и илии баттаан Дм. Фокинов Москуба?а илдьэн биэрбитэ. Миитин т?м?ктээх буолбута: КК чинчийэр эспэдииссийэ ыыппыта ^[1].
Муус устар 21 ? Кытай киин куоратыгар Тяньаньмэнь болуоссакка 100 000 устудьуон реформатор Ху Яобаны ахтар санаалаах мустубут.
Муус устар 26 ? ≪Жэньминь жибао≫ Тэньаньмынь болуоссакка тахсыбыт устудьуоннар бырачыастарын ?ст??хт?р утарсыыларын бы?ыытынан сыаналаабыт. Бу ыстатыйа Кытайга улахан айдааны к??дь?пп?тэ.

Ыам ыйа

Бэс ыйа

Дьокуускайга "Спартак" стадио??а Хотугу омуктар ыччаттарын бэстибээлэ буолбут. "Мэнго", Эргырон", "Кыталык", "Кэнчээри" ??к?? ансаамбыллара кыттыбыттар. Бэстибээл с?р?н ыалдьытынан нанаай ырыа?ыта Кола Бельды буолбут.

Атырдьах ыйа

Атырдьах ыйын 22
- Литва ?р?сп??б?л?кэни Сэбиэскэй Сойуус аннексиялаабытын сокуоннайа суо?унан биллэрбит.
- Казаах тыла Казахстаа??а судаарыстыбаннай тыл буолбут.

Алтынньы

Алтынньы 29 ? РСФСР ?рд?к? Сэбиэтэ Конституция?а к?нн?р??лэри киллэрэн Норуот дьокутааттарын сийиэ?ин олохтообут.
Алтынньы 30 ? Саха АССР ?рд?к? С?бэтин уураа?ынан Б?л?? улуу?угар Баппа?аайы нэ?илиэгиттэн арахсан Л?к?ч??н нэ?илиэгэ тэриллибит.

Сэтинньи

Сэтинньи 24 ? Чехословакия?а биир нэдиэлэ маассабай бырачыас кэнниттэн (кэлин Бархат ?р?б?л??сс?йэтэ диэн ааттаммыта) Милош Якеш уонна дойду хомуньуус баартыйатын политбюрота былаастан туораан биэрбиттэр.
Сэтинньи 7 ? Дуглас Уайлдер Вирджиния штаат к?б?р?нээтэринэн талыллан, бастакы афроамерикец к?б?р?нээтэр буолбут.
Сэтинньи 9 ? Берлин эркинин сууллуута, Илин Германия Берлин эркинигэр баар ааннары арыйбыт. Мантан са?алаан сотору кэминэн Илин уонна Ар?аа Германиялар биир илгэ холбоспуттара.
Сэтинньи 14
- РСФСР суруйааччыларын бырабылыанньатын VI пленума буолбут
- ССРС ?рд?к? Сэбиэтэ "Репрессияламмыт норуоттар тустарынан декларация" та?аарбыт.
Сэтинньи 16 ? Чехословакия?а "Баархаттыы" ?р?б?л??сс?йэ са?аламмыт.

Ахсынньы

Ахсынньы 3 ? Мальтатаа?ы саммитка АХШ бэрэсидьиэнэ Джордж Буш уонна ССРС бэрэсидьиэнэ Михаил Горбачёв кинилэр дойдулара утарсааччы буолбаттарын биллэрбиттэр. Бу к?н Тымныы сэрии официальнай т?м?ктэниитинэн аа?ыллар.
Ахсынньы 8 ? Саха АССР ?рд?к? сэбиэтин 11 ы?ырыытын XIII сиэссийэтигэр Михаил Николаев ?рд?к? сэбиэт б?р?с??дь?м?н бэрэстээтэлинэн талыллыбыт. Бу к?н "Молодежь Якутии" ха?ыакка Михаил Николаев интервьюта тахсыбыта, онно кини ?р?сп??б?л?кэ стату?а ?рд??хтээ?ин ту?унан этиитэ кини бу дуо?унаска талылларыгар улахан суолтаны ылбыта ^[2].

Ахсынньы 13 ? Саха сирин а?ыйах ахсааннаах омуктарын I сийиэ?игэр Саха ?р?сп??б?л?кэтин хотугу а?ыйах ахсааннаах омуктарын Ассоциацията тэриллибит.
Ахсынньы 13 ? Владимир Жириновскай баартыйата ? Сэбиэскэй Сойуус либеральнай-демократическай баартыйата (ЛДПСС) ? тэриллибит. Кэлин бу баартыйа ЛДПР диэн буолбута.
Ахсынньы 17 ? АХШ -ка ≪ Симпсоннар ≫ мультсериал бастакытын тахсыбыт.

Ахсынньы 20 ? АХШ сэбилэниилээх к??стэрэ Панаама?а саба т?сп?ттэр, Мануэль Норьега былаастан туоратыллыбыт. Норьега "тымныы сэрии" кэмигэр АХШ диэки этэ, ФБР-тан тус бэйэтэ хамнас ылара, ол эрээри кэлин наркотик атыылаа?ына биллэн хаалан (Ираан-Контрас диэн ааттаммыт айдаан, холобур), АХШ салалтатын кытта тапсыбат буолбута. Ти?э?эр утарбыта. АХШ Панаама?а саба т????т?н ХНТ уонна Америка дойдуларын холбо?уга аан дойду быраабын кэ?ии бы?ыытынан сыаналаабыттара.
Ахсынньы 22 ? Румыния ба?ылыга Николае Чаушеску хас да хонук хааннаах кыргы?ыылар кэннилэриттэн былаастан туоратыллыбыт.

Т?р??б?ттэр

Бала?ан ыйын 13 ? Артахинова Степанида Михайловна ? о?унан ытыыга XIV Паралимпийскай оонньууларга боруонса призер

?лб?ттэр

Власов Иосиф Тимофеевич (30.03.1916?1989) ? Социалистическай ?лэ Геройа.
Лыткина Анастасия Петровна (22.03.1927?1989) ? саха биллиилээх ырыа?ыта, РСФСР уонна Саха АССР ?т??лээх артыы?а.
Тохсунньу 23 ? Григорьев Никита Спиридонович (14.12.1906 т?р.) ? филология билимин хандьыдаата, кыра ??рэхтээх дьо??о сахалыы аа?ар кинигэлэр ааптардара.
Тохсунньу 23 ?? Салвадор Дали ?? Испания ойууhута. Сюрреализм хамсааhын биир биллиилээх т??эрээччитэ. Басты? биллэр ?лэтинэн буолар ?й уларыйбата ( 1931 ).
Олунньу 1 ? Чиряев Валерий Георгиевич (19.12.1911?01.02.1989) ? саха поэта, тылбаасчыт
Бэс ыйын 16 ? Марк Дмитриевич Слепцов (28.11.1914?16.06.1989) ? Саха АССР норуодунай артыы?а, РСФСР норуодунай артыы?а.
Алтынньы 17 ? Вениамин Миронов (1934 т?р.) ? ?л??х?мэ Бастакы Н??р?ктээйититтэн т?р?ттээх суруналыыс, хо?оонньут.

Ахсынньы 25 ? Николае Чаушеску, Румыния 1965 сылтан 1989 сылга дылы ба?ылыга.

↑ Юрий Мекумянов. Саха сиригэр экология бастакы миитинэ?// Кыым.?? Дьокуускай, 2022.?? 14 Муус устар ( № 14 (22563) ).
↑ Николаев Иван Игнатьевич Выход нового лидера на авансцену // Сокровенная история республики.?? Якутск: Чопчу, 2016.?? С.?65-67.?? 624?с.?? 3000 экз.

[1] Юрий Мекумянов. Саха сиригэр экология бастакы миитинэ?// Кыым.?? Дьокуускай, 2022.?? 14 Муус устар ( № 14 (22563) ).

[2] Николаев Иван Игнатьевич Выход нового лидера на авансцену // Сокровенная история республики.?? Якутск: Чопчу, 2016.?? С.?65-67.?? 624?с.?? 3000 экз.

[1]

[2]