Wolfgang Amadeus Mozart
, cun num da batten cumplet Joannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus Mozart (* 27 da schaner 1756 a
Salzburg
, prinzi-archuvestgieu Salzburg; † 5 da december 1791 a
Vienna
), e sta in cumponist da la classica viennaisa. Si’ovra voluminusa e ordvart populara en tut il mund e vala sco in dals repertoris ils pli impurtants da la musica classica. El sez sa numnava per ordinari Wolfgang Amade Mozart.
Wolfgang Amadeus Mozart e naschi a Salzburg a la Getreidegasse 9 (Hagenauerhaus). El era gia il settavel uffant da ses geniturs, ma pir il segund ch’ha survivi. La sora gronda
Maria Anna Walburga Ignatia
, numnada ?Nannerl?, era naschida il 1751. Lur geniturs eran
Leopold Mozart
dad
Augsburg
(
Baviera
) ed
Anna Maria Pertl
da
Sankt Gilgen
(Salzburg). Leopold era engascha tar il prinzi-uvestg da Salzburg sco musicist da chombra, a partir dal 1757 sco cumponist da la curt ed a partir dal 1763 sco vicedirigent.
Gia en la vegliadetgna da quatter onns ha Mozart survegni ensemen cun sia sora l’emprima instrucziun musicala. Il bab als ha instrui da sunar il clavazin e la gia ed als ha introduci en l’art da cumponer. Il 1761 ha Leopold nuda in andante, dus allegros ed in menuet sco ≪des Wolfgangerl Compositiones≫. En pli e bainprest sa mussa il talent da Mozart da sunar il clavazin e la gia, uschia ch’el e sa preschenta a partir dal 1762 en la publicitad.
Emprims viadis da concerts han mana Wolfgang e sia sora Nannerl cun ils geniturs a
Minca
(entschatta 1762) e da
Passau
a
Vienna
(atun 1762). Ils fragliuns schenials en sa preschentads cun grond success avant la noblezza, uschia che la famiglia ha lantscha la stad 1763 ina vasta turnea tras la
Germania
e l’entira
Europa dal Vest
che dueva durar trais onns e mez (fin al return a Salzburg il november 1766).
Las singulas staziuns da viadi en stadas
Minca
,
Augsburg
,
Ludwigsburg
,
Schwetzingen
,
Heidelberg
,
Mainz
,
Francfurt
,
Koblenz
,
Cologna
,
Aachen
,
Brussel
,
Paris
,
Versailles
,
Londra
,
Dover
,
Belgia
,
Den Haag
,
Amsterdam
,
Utrecht
,
Mechelen
, puspe
Paris
,
Dijon
,
Lyon
,
Genevra
,
Losanna
,
Berna
,
Turitg
,
Donaueschingen
,
Ulm
e
Minca
; ils uffants sa preschentavan mintgamai a la curt u en academias publicas. Durant quests viadis ha Mozart cumponi las emprimas sonatas per clavazin e violina sco er l’emprima sinfonia en Es-dur (KV 16). Las quatter sonatas per clavazin e violina KV 6 fin 9 en cumparidas il 1764 sco emprimas cumposiziuns stampadas da Mozart.
A
Londra
e Mozart vegni en contact cun la sinfonia e l’opera taliana. La ha el en pli fatg l’enconuschientscha da
Johann Christian Bach
che dueva daventar ses emprim idol.
Emprimas cumposiziuns a Vienna e viadi en l’Italia (1766?1771)
[
modifitgar
|
modifitgar il code
]
Suenter il return en suandadas primaudiziuns a Salzburg, tranter auter da l’opera da scola ?Die Schuldigkeit des ersten Gebots? che Mozart cun ses endisch onns aveva cumponi ensemen cun ils musicists da la curt bundant pli vegls
Anton Cajetan Adlgasser
e
Michael Haydn
.
Il settember e suanda in segund viadi da la famiglia a Vienna. Per guntgir la virola che furiava en la regiun, en els viagiads a
Brunn
ed
Olmutz
. Ma er qua ha la malsogna cuntanschi ils uffants e duai avair lascha enavos nodas restantas en la fatscha da Wolfgang. Suenter il return a Vienna vers mez schaner 1768 ha Mozart termina il gieu cun chant ?Bastien und Bastienne? (KV 50), la ?Waisenhausmesse? (KV 139) e l’opera buffa ?La finta semplice? (KV 51). Cumbain che l’ultima ovra era vegnida empustada da l’imperatur
Franz I
, n’ha quella betg pudi vegnir preschentada; il motiv en stadas intrigas da l’uschenumnada ?partida taliana? enturn l’intendant da la curt
Giuseppe Affligio
.
Tranter il 1767 ed il 1769 e Mozart sa trategni repetidamain en la
claustra benedictina Seeon
. Anc il 1771 ha el represchenta la offertoris. Dus offertoris ha Mozart scrit aposta per la claustra Seeon: ?Scande coeli limina? (KV 34; 1769) ed ?Inter natos mulierum? (KV 72; 1771). L’uschenumna ruver da Mozart, sut il qual el duai esser sesi gugent, crescha fin oz al
Lai da Seeon
.
Suenter 15 mais a Vienna e Mozart returna il schaner 1769 cun sia famiglia a Salzburg. Qua ha ?La finta semplice? finalmain pudi vegnir represchentada. E l’atun dal medem onn e Mozart vegni elegi sco terz maister d’orchester da la chapella da la curt.
Il december 1769 e Mozart parti cun ses bab per l’
Italia
. Cun interrupziuns dal mars fin l’avust 1771 e dal december 1771 fin l’october 1772 ha quest viadi dura bunamain trais onns e mez. Igl e sta l’emprim da trais viadis en l’Italia che duevan tuts daventar gronds success.
Il viadi ha mana a
Verona
,
Milaun
,
Bologna
,
Firenza
,
Roma
,
Napoli
,
Turin
,
Venezia
,
Padua
,
Vicenza
,
Verona
e sur
Innsbruck
enavos a
Salzburg
. A Roma al ha papa
Clemens XIV
numna il 1770 chavalier dal sparun dad aur, ma cuntrari a Gluck n’ha Mozart mai fatg diever dal privilegi da sa numnar ?chavalier?. A Roma al esi er reussi, suenter avair udi be ina u duas giadas il miserere a nov vuschs da
Gregorio Allegri
, da nudar a memoria e senza sbagls la structura da basa da questa partitura ch’il Vatican tegneva strictamain secreta.
A
Bologna
ha Mozart studegia cuntrapunct tar
Padre Giovanni Battista Martini
. Suenter ina clausura e el vegni recepi a l’Accademia Filarmonica di Bologna. La ha el fatg l’enconuschientscha da musicists da renum sco
Giovanni Battista Sammartini
,
Niccolo Piccinni
,
Pietro Nardini
e
Giovanni Paisiello
. Ils 26 da december ha gi lieu a Milaun la primaudiziun da si’opera seria ?Mitridate, re di Ponto? (KV 87). Il public e sta talmain intganta ch’igl en suandadas duas ulteriuras incumbensas: la serenata teatrale ?Ascanio in Alba? (KV 111, primaudiziun a Milaun ils 17 d’october 1771) ed il dramma per musica ?Lucio Silla? (KV 135), primaudiziun a Milaun durant la stagiun 1772/73. Ils 15 da december 1771 en bab e figl returnads a Salzburg, suenter che speranzas da pudair chattar in engaschament stabel en l’Italia n’eran betg s’accumplidas.
Suenter la mort da
Sigismund Christoph Graf von Schrattenbach
e
Hieronymus Franz Josef von Colloredo
vegni elegi il 1772 prinzi-archuvestg da Salzburg. Il nov prinzi ha nomina Mozart sco maister d’orchester da la chapella da la curt. Tuttina n’ha quest’elecziun betg munta la fin dals blers viadis che Mozart fascheva cun ses bab. Mozart empruvava er vinavant da mitschar dal reglament rigid da ses servetsch a Salzburg: L’october 1772 fin il mars 1773 e suanda il terz viadi en l’Italia per la primaudiziun da ?Lucio Silla?. Durant quest viadi ha Mozart plinavant cumponi l’?Exsultate, jubilate?. E dal fanadur fin il settember 1773 e Mozart viagia per la terza giada a Vienna. Il medem onn ha Mozart scrit ses emprim concert per clavazin. A partir da l’october 1773 ha la famiglia Mozart abita a Salzburg en la chasa da l’anteriur maister da saut curtais
Franz Gottlieb Spockner
(ca. 1705?1767).
Suenter ina pausa pli lunga, e suanda il december 1774 in viadi a Minca a chaschun da la primaudiziun da l’opera buffa ?La finta giardiniera? (KV 196). Alura e Mozart returna a Salzburg ed ha danovamain empruva da s’etablir qua sco artist. El ha per exempel lascha preschentar l’avrigl 1774 il drama per musica ?Il re pastore?, il qual n’ha dentant betg chatta buna accoglientscha da vart dal public. Suenter pliras dumondas invanas da pudair prender congedi, ha Mozart la finala inoltra il 1777 al prinzi-archuvestg si’abdicaziun.
En tschertga da lavur e danovamain a Salzburg (1777?1781)
[
modifitgar
|
modifitgar il code
]
Libera da tut ils servetschs dal prinzi, e Mozart sa mess il settember 1777 en viadi accumpagna da sia mamma. En pliras citads ha el empruva da survegnir in nov engaschament sut meglras cundiziuns. L’emprim e el sa preschenta adumbatten a la curt da l’electurat bavarais a Minca. Ed er ad
Augsburg
ed a la curt dal prinzi electur da
Mannheim
,
Karl Theodor
, n’ha el survegni ni ina plazza ni incumbensas musicalas. Persuenter ha el emprendi d’enconuscher qua il maister d’orchester
Christian Cannabich
che dueva daventar pli tard ses ami. Medemamain ha el fatg l’enconuschientscha da la famiglia Weber e da lur figlia Aloisia, ina giuvna chantadura e pli tard primadonna a Minca, en la quala el e s’inamura.
Suenter tschintg mais han Mozart e sia mamma banduna
Mannheim
? sut insistenza dal bab ? ed en viagiads vinavant a
Paris
. Arrivads la il mars 1778 ha Mozart almain pudi represchentar sia musica da ballet ?Les petits riens?, ma ultra da quai n’ha el chatta nagins engaschaments. Ils 3 da fanadur dal medem onn e morta sia mamma. Il giuven Mozart ha sinaquai anc vivi intgins mais en in’abitaziun dal baron
Melchior Grimm
, nua ch’era
Bologne
, chevalier de Saint-Georges, viveva gia dapi intgins onns.
[1]
Il settember e Mozart sa mess cunter veglia en viadi en direcziun da Salzburg per surpigliar la la plazza vacanta da l’organist da la curt. L’emprim ha el dentant fatg staziun a
Strassburg
,
Mannheim
,
Kaisersheim
e
Minca
, nua ch’el ha anc ina giada entupa la famiglia Weber. Pir mez schaner 1779 e Mozart arriva a Salzburg ed e entra en ses nov servetsch. Qua ha el cumponi l’enconuschenta ovra che dueva survegnir pli tard il num ?Kronungsmesse? (KV 317).
Questa nov’emprova da fitgar musicalmain pe en sia patria ha funcziuna detg bain, e quai durant radund 20 mais. La relaziun tar l’archuvestg e dentant restada tendida, damai che quel al aveva scumanda da sa participar a concerts lucrativs a Vienna. A chaschun d’in segiurn a Minca ch’ha dura dal november 1780 fin il schaner 1781 ha Mozart percunter pudi realisar cun grond success la primaudiziun da si’opera sera ?Idomeneo? (KV 366). Silsuenter ha Mozart prendi part a Vienna per incumbensa da l’archuvestg d’academias dals musicists da la curt da Salzburg. Suenter tarmentas dispitas cun l’archuvestg esi la finala vegni definitivamain a la ruptura. Il zercladur 1781 ha Mozart desditg sia plazza a Salzburg, e sa chasa a Vienna ed ha gudagna ils proxims onns la vita cun dar concerts en academias privatas e publicas.
Libera dals ?latschs? salzburgais ha il cumponist independent e scolast da musica realisa a Vienna grondas operas ed in grond dumber da concerts da clavazin, ils quals el preschentava per ordinari sez:
- Ils 16 da fanadur 1782 ha gi lieu a Vienna la primaudiziun dal Singspiel (tudestg!) ?Die Entfuhrung aus dem Serail? (KV 384) che l’imperatur
Joseph II
aveva empusta. Alura en suandads onns ch’en stads emplenids cun la cumposiziun e represchentaziun da concerts da clavazin. Finanzialmain sa chattava Mozart uss en ina situaziun fitg confortabla.
- Il prim da matg 1786 ha gi lieu a Vienna la primaudiziun da l’opera buffa ?Le nozze di Figaro? (KV 492).
- Ils 29 d’october 1787 e vegni represchenta a Prag il dramma giocoso ?Don Giovanni? (KV 527).
- Ils 26 da schaner 1790 e suandada a Vienna la primaudiziun da l’opera buffa ?Cosi fan tutte? (KV 588).
- Ils 6 da settember 1791 e vegnida dada a Prag l’opera seria ?La clemenza di Tito? (KV 621).
- Cun la primaudiziun da la gronda opera ?Die Zauberflote? (KV 620) ils 30 da settember 1791 e Mozart returna a la lingua tudestga. Quest’ovra e vegnida represchentada en il Theater im Freihaus, situa da quel temp en l’aglomeraziun da Vienna. Il manader da quest teater, Emanuel Schikaneder, aveva furni l’istorgia ed elavura il text da la ?Zauberflote?.
En questa fasa ordvart creativa ha Mozart er cumponi la Messa gronda en c-mol (KV 427) (1783) ed impurtantas ovras instrumentalas: ils sis quartets d’instruments ad artg deditgads a Joseph Haydn (KV 387, 421, 428, 458, 464, 465) (1785), la ?Sinfonia da Linz? (KV 425), la ?Sinfonia da Prag? (KV 504) (1786), la serenada ?Eine kleine Nachtmusik? (KV 525) (1787) sco er las trais sinfonias en Es-dur (KV 543, nr. 39), g-mol (KV 550, nr. 40) e C-dur, numnada ?Sinfonia da Jupiter? (KV 551, nr. 41).
A Vienna ha Mozart fatg il 1782/83 l’enconuschientscha da
Gottfried van Swieten
, prefect da la biblioteca imperiala ed amatur da la musica. Quel ha fatg enconuschent Mozart cun ils manuscrits da
Johann Sebastian Bach
e
Georg Friedrich Handel
ch’el aveva rimna a Berlin. L’inscunter cun quests cumponists dal baroc ha impressiuna Mozart ed ha immediat gi ina grond’influenza sin sias cumposiziuns.
[2]
Ils 4 d’avust 1782 ha Mozart marida
Constanze Weber
, ina sora pli giuvna d’Aloisia. Mozart aveva fatg l’enconuschientscha da sia dunna avant trais onns a Mannheim. Ils proxims onns en naschids sis uffants, dals quels dentant be dus han survivi ils emprims onns d’uffanza:
Karl Thomas
(* 1784) e
Franz Xaver Wolfgang
(* 1791).
Il bab Leopold Mozart, il qual Wolfgang ha anc visita il 1783
[3]
e ch’e sta il 1785 en visita a Vienna, e mort il matg 1787.
Tras si’amicizia cun
Otto Heinrich von Gemmingen-Hornberg
e Mozart daventa il december 1784 commember da la loscha da framassuns Zur Wohltatigkeit. Plinavant ha Mozart fatg part d’ina segunda loscha, Zur wahren Eintracht, ensemen cun ses ami
Joseph Haydn
. Sin iniziativa da Mozart e er ses bab Leopold daventa framassun.
[4]
A questas commembranzas esi d’attribuir che Mozart ha cumenza ad integrar critica sociala en sias ovras (en spezial en las operas ?Die Zauberflote? e ?Le nozze di Figaro?). Surtut ?Le nozze di Figaro? ha surdumanda il public viennais, uschia che quel e sa retratg pli e pli da l’operar da Mozart. Bain aveva Joseph II da liber quest’ovra ? malgra la critica da sistem immanenta ? e nomina Mozart il december 1787 musicus da chombra da la curt imperiala ed il matg 1791 adjunct dal dirigent dal
Dom da s. Steffan
. Ma la situaziun finanziala e pegiurada marcantamain durant quests onns e success musical aveva el quasi be pli a Prag.
Las ovras da ses ultims onns ha Mozart crea davent da la publicitad viennaisa. Cun ulteriurs viadis ha el empruva adumbatten da retegnair ses declin economic. Sper ses viadis a Prag a chaschun da las primaudiziuns il 1787 ed il 1791 e el viagia il 1789 sur
Prag
,
Dresden
e
Lipsia
a
Potsdam
e
Berlin
tar il retg prussian
Friedrich Wilhelm II
. L’atun 1790 e el sta preschent a
Francfurt
a la curunaziun da l’imperatur
Leopold II
ch’e suanda
Joseph II
.
Ma ils viadis a
Berlin
il 1789 e
Francfurt
il 1790 n’han betg mana natiers nova bainstanza. A Berlin ha el ni chatta novas entradas ni ina nova plazza. L’opera ?Cosi fan tutte? ch’era vegnida empustada da l’imperatur ha chatta be ina resonanza mediocra, il medem vala per sia preschentaziun a
Francfurt
e per la primaudiziun da ?La clemenza di Tito? a Prag. Pir il grond applaus per la ?Zauberflote? ha mess en vista in meglierament da la situaziun finanziala; lezza giada n’ha el dentant betg chatta resun da vart da l’aristocrazia, mabain da la burgaisia.
Suenter la primaudiziun da ?La clemenza di Tito? a
Prag
era Mozart returna mez settember 1791 a
Vienna
ed era s’approfunda en las preparativas per la primaudiziun da la ?Zauberflote? (KV 620). Quella dueva avair lieu duas emnas pli tard e finalmain puspe mana natiers il success giavischa.
A medem temp aveva el elavura la motetta ?Ave verum corpus? (KV 618) e cumenza a nudar il ?Requiem? (KV 626). Quest’ultima lavur n’e el betg vegni da finir;
Franz Xaver Sussmayr
, tenor Constanze Mozart in anteriur scolar da Mozart, la dueva terminar.
Paucas emnas suenter la primaudiziun da la ?Zauberflote? ils 30 da settember 1791 e Mozart vegni malsaun ed ha stui restar en letg. Ils 5 da december e el mort en la vegliadetgna da strusch 36 onns; il di suenter e el vegni sepuli.
Dapi lura esi vegni specula bler davart la raschun da sia mort (ch’era vegnida nudada da ses temp en l’attest da mort cun ≪fevra chalirada colliada cun eczems≫). La medischina moderna suppona in’infecziun cun streptococcas; ils anticorpuls drizzads cunter quellas hajan la finala er attatga l’atgna circulaziun dal sang e mana ad in’insuffizienza dal cor.
[5]
Mozart sez era persvas d’esser vegni tissienta ? uschia e el s’exprimi envers Constanze paucas emnas avant sia mort. Talas legendas cursavan er gia curt temp suenter la mort da Mozart. La pli enconuschenta da quellas accusescha ses collega
Antonio Salieri
e fa valair scuidanza sco motiv. Per cumprovar la tesa d’in assassinat cun tissi na datti dentant nagins indizis documentads.
Sepuli e il grond cumponist vegni en ina fossa communabla al santeri da s. Marx. Sia vaiva ha visita il lieu da sepultura pir suenter 17 onns. Il 1855 e la fossa vegnida localisada usche bain sco pussaivel ed il 1859 e vegni erigi la in monument da fossa. Pli tard e quel vegni transferi tras la citad da Vienna en la gruppa da las fossas d’onur dals musicists al Zentralfriedhof (32 A-55). Al lieu oriund ha il guardiasanteri erigi or d’atgna iniziativa ina tavla commemorativa; quella e sa sviluppada en il decurs dal temp ad in agen monument da fossa e furma oz in’attracziun che vegn visitada stediamain.
La tesa davart il ≪scheni poverisa Mozart≫ deriva da la romantica. Mintga biograf empruvava da laschar cumparair Mozart anc pli pover. En la vasta publicitad e quest clische sa mantegni fin oz, entant ch’el vegn refusa da la scienza. Mozart n’era segiramain betg fitg ritg en cumparegliaziun cun in cont u prinzi, ma tuttavia en congual cun in member da la classa dals burgais.
[6]
Tenor criteris odierns gudagnava Mozart fitg bain, ma pervi da ses stil da viver era el tuttina savens en miserias finanzialas. Per in engaschament sco pianist gudagnava el, tenor atgnas indicaziuns, ≪almain 1000 rentschs≫ (per cumparegliar: a sia fantschella pajava el 1 rentsch per mais). Sch’ins quinta vitiers las lecziuns da clavazin, per las qualas el quintava dus rentschs, e las entradas dals concerts pon ins presumar entradas annualas da radund 10 000 rentschs, quai che correspunda oz ad ina capacitad da cumpra da radund 160 000 francs. Tuttina na tanschevan questas entradas betg per cuvrir ses stil da viver expansiv, uschia ch’el dumandava savens auters per daners (per exempel ses ami da loscha
Johann Michael Puchberg
). El viveva en grondas abitaziuns
[7]
ed aveva engascha bler persunal, plinavant ? uschia vegn almain supponi ? duai el avair gi in’affinitad per il bigliard e gieus per daners ed avair pers grondas summas. Entaifer l’inventari d’ierta na furmavan betg ses numerus cudeschs u ses instruments da musica la posiziun la pli custaivla, mabain sia vestgadira. Mozart n’e betg mort en povradad, mabain aveva da quel temp tuttavia credit. Er sia maisa da bigliard, che valeva da quel temp sco simbol da luxus, dat perditga da relaziuns finanzialas ch’eran l’onn da sia mort tut auter che desastrusas.
- Wolfgang Amadeus Mozart e mort ils 5 da december 1791 vers l’ina da la damaun en sia chasa a Vienna.
- El e vegni mess en bara il medem di a chasa ed e vegni transferi ils 6 da december en la chapella dal crucifix al Dom da s. Steffan. Il funeral e vegni celebra tranter amis e parents.
- La saira dals 6 da december u la damaun dals 7 da december e il vasche vegni mana al santeri da s. Marx e sepuli en ina ≪simpla fossa communabla≫.
- Mozart e mort depauperisa ed e vegni sepuli en ina fossa da povers
: I na constat betg ch’el fiss mort senza avair possedi a la fin meds finanzials. Medemamain n’e el betg vegni sepuli en ina fossa da povers, mabain en ina ≪simpla fossa communabla≫, quai che correspunda da quel temp tuttavia a la posiziun sociala d’in musicist.
[8]
Da l’autra vart esi er da dir che la vaiva da Mozart ha be pudi pajar tut ils daivets e garantir a mesa vista l’existenza da la famiglia cun agid d’ina pensiun consegnada da l’imperatur Leopold II sco er grazia al gudogn or d’in concert da benefizi.
- Nagin n’ha accumpagna il til da bara da Mozart fin a sia fossa
: Igl e correct ch’ils amis e parents n’al han betg accumpagna fin a la fossa. Quai n’e dentant betg succedi perquai ch’i fiss sta malaura, mabain correspundeva a l’isanza usitada da quel temp a Vienna.
[9]
Cun il funeral a S. Steffan era la ceremonia terminada
[10]
; il lieu da sepultura sa chattava 4 kilometers davent dal Dom.
- La bara da Mozart e vegnida messa en in’autra fossa
: Pir 17 onns suenter la mort da Mozart ha sia dunna Constanze empruva da chattar la fossa da ses um. Damai ch’i n’eran dentant avant maun naginas cruschs u designaziuns da las fossas, stuevan ins sa fidar da la memoria dal persunal dal santeri. I n’e pia betg sta pussaivel d’eruir exactamain nua che Mozart era vegni sepuli.
- La vaira chavazza da Mozart sa chatta en la fundaziun internaziunala Mozarteum a Salzburg
: Analisas da DNA pli novas e cumparegliaziuns cun skelets or da la fossa da famiglia dals Mozarts a Salzburg han purta a la glisch nagins indizis che cumprovassan ch’i sa tractia da la vaira chavazza.
Il neurolog danais e psichiater
Rasmus Fog
ha intercuri il 1985 schebain Mozart eri malsaun dal sindrom da Tourette.
[11]
Il 2005 ha il professer irlandais per psichiatria d’uffants e giuvenils
Michael Fitzgerald
tracta en sia publicaziun ?The Genesis of Artistic Creativity? la dumonda, schebain i sa mussia en il material biografic ina connexiun tranter Mozart ed il sindrom d’Asperger. Fitzgerald vegn a la conclusiun che quai pudessi tuttavia esser il cas; l’iperactivitad ed impulsivitad da Mozart pudessan dentant er renviar al sindrom da deficit da l’attenziun cun iperactivitad.
[12]
Ils 28 da schaner 1756 ? in di suenter sia naschientscha ? e Mozart vegni battegia sin ils nums Joannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus. L’emprim ed il davos da quests nums renvieschan al padrin da batten
Joannes Theophilus Pergmayr, Senator et Mercator Civicus
, entant ch’il prenum Wolfgang renviescha al tat da Mozart,
Wolfgang Nicolaus Pertl
. La furma greca Theophilus (versiun tudestga: Gottlieb) ha Mozart transponi pli tard en la versiun correspundenta franzosa Amade resp. (darar) en la versiun latinisanta Amadeus.
Durant ses temp da vita e il num usita adina sta Wolfgang. Durant ils viadis en l’Italia numnava el sasez savens er Wolfgango Amadeo Mozart. Sco creschi suttascriveva el per ordinari cun Wolfgang Amade Mozart ubain be sco Wolfgang Mozart. Amadeus e el be sa numna per spass en trais da sias numerusas brevs. Uffizialmain e la furma Wolfgang Amadeus documentada be ina giada durant ses temp da vita, numnadamain en in scriver da la sedia dal guvernatur da l’Austria Bassa.
[13]
L’emprima menziun uffiziala postuma cun il num latinisant e quella da l’attest da mort en il protocol dal magistrat da Vienna dals 5 da december 1791. Popularisa il num ?Amadeus? ha alura il scriptur
E.T.A. Hoffmann
ch’era in grond admiratur da Mozart e ch’e perquai sa numna Ernst Theodor Amadeus Hoffmann. En il decurs dal 20avel tschientaner e il num ?Wolfgang Amadeus? vegni en diever en tut il mund grazia al radio e las firmas da plattas.
Cumenzond gia en giuvens onns ha Mozart scrit durant sia vita numerusas brevs ch’en sa mantegnidas fin oz. Il pli impurtant partenari da correspundenza era ses bab Leopold Mozart. La collecziun da brevs dat invista tant en aspects da la persunalitad sco er en dumondas musicalas ed en la moda da lavurar da Mozart e furma uschia in’impurtanta basa da perscrutaziun davart sia vita ed ovra.
Mozart e sta en tut varga diesch onns en viadi, pia bunamain in terz da ses temp da vita. Quests viadis al han mana en diesch pajais da l’Europa odierna. Pervi da las vias ch’eran per part en in nausch stan era il viagiar en charrotscha ina sfida fisica; e be il viadi da Salzburg a Vienna durava radund sis dis. En numerusas brevs fa Mozart menziun da las stentas dal viagiar da quel temp.
[14]
La dumonda suenter la naziunalitad e vegnida respundida a moda differenta en il decurs da l’istorgia da recepziun da la vita ed ovra da Mozart. Dapi il 14avel tschientaner furmava
Salzburg
la chapitala d’in prinzi-archuvestgieu ch’era suttamess en dumondas ecclesiasticas directamain a la sedia papala a
Roma
ed en dumondas profanas a l’imperatur dal
Sontg Imperi roman
(ma betg a la monarchia habsburgaisa ?austriaca?). Mozart e naschi sco subdit dals prinzis-archuvestgs ed e resta quai si’entira vita. Da questa naziunalitad ?salzburgaisa? da Mozart na vegn per ordinari dentant betg fatg diever en sias biografias. Ina gasetta a
Londra
rapporta il 1791 da la mort da Mozart ed al designescha sco ≪the celebrated German composer≫.
[15]
Er en blers lexicons da musica ed ulteriuras ovras da standard e la designaziun ?Germania? stada derasada fin lunsch viaden en il 20avel tschientaner, pia anc ditg suenter che Salzburg era vegni attribui a l’
Austria
(l’emprima giada il 1803 e definitivamain a partir dal 1816). Oz percunter vegn per ordinari discurri en connex cun Mozart d’in cumponist austriac.
- Raimund Leopold Mozart (* 17 da zercladur 1783 a Vienna; † 19 d’avust 1783)
- Carl Thomas Mozart (* 21 da settember 1784 a Vienna; † 31 d’october 1858 a Milaun)
- Johann Thomas Leopold Mozart (* 18 d’october 1786 a Vienna; † 15 da november 1786)
- Theresia Maria Anna Mozart (* 27 da december 1787 a Vienna; † 29 da zercladur 1788)
- Anna Maria Mozart (* 16 da november 1789 a Vienna; † 16 da november 1789)
- Franz Xaver Wolfgang Mozart (* 26 da zercladur 1791 a Vienna; † 19 da fanadur 1844 a Karlsbad)
L’occupaziun cun l’ovra da Mozart e la commemoraziun da sia persuna en sa mantegnidas fitg vivas fin en il temp preschent. Da numnar en las numerusas biografias, la perscrutaziun scientifica da sia musica, emissiuns da radio e televisiun, simposis e surtut la represchentaziun da sias cumposiziuns en operas e salas da concert en tut il mund. Gia dapi il 19avel tschientaner vegnan manads tras ? en spezial en l’Austria ed en Germania ? a chaschun da mintga anniversari radund uschenumnads onns da Mozart.
La Republica austriaca ha perpetnisa Mozart diversas giadas sin munaidas e bancnotas (schillings ed euros). Ed er la Germania ha edi repetidamain munaidas spezialas e marcas postalas per commemorar la muntada da Mozart ≪per la cultura ed istorgia tudestga≫.
Daspera datti er numerus products da merchandising, per exempel las enconuschentas ?Cullas da Mozart? ch’en vegnidas creadas il 1890 dal conditer salzburgais
Paul Furst
.
-
Munaida da 2 schillings (1931)
-
Marca postala da la Germania (2006)
-
Cullas da Mozart, dapi il 1890
Per blers lieus nua che Mozart ha fatg staziun en sia vita munta ses num in impurtant factur turistic. Quai vala surtut per sia citad natala
Salzburg
e per
Vienna
, ses lieu da domicil da pli tard. En segunda lingia er per
Augsburg
, la citad natala da ses bab Leopold, e per
Prag
ch’era per Mozart in lieu da preschentaziuns stima. Er en la
Walhalla
, il lieu commemorativ da las grondas persunalitads da l’istorgia tudestga en vischinanza da
Regensburg
, e plazza in bist da Mozart.
Museums commemorativs sa chattan a Salzburg en la chasa natala a la Getreidegasse ed en la chasa abitada da Mozart pli tard al Makartplatz. Sin la Plazza da Mozart e situa il monument da Mozart ch’e vegni erigi il 1842 cun sustegn finanzial da vart da l’imperatur sco er dals retgs da la Prussia e da la Baviera.
[16]
La statua da
Markus Lupertz
?Mozart ? in omagi? che sa chatta en vischinanza da la Baselgia da Marcus ha provoca il 2005 ina gronda cuntraversa. In’ulteriura statua da Mozart e avant maun sin il Kapuzinerberg.
A Salzburg sa chatta er la sedia da la fundaziun internaziunala
Mozarteum
. Quella e vegnida fundada il 1880 ed administrescha la pli gronda collecziun da brevs originalas sco er publicaziuns e registraziuns musicalas che stattan en connex cun la vita ed ovra da Mozart. La fundaziun e er en possess da l’edifizi cun duas salas da concert, nua ch’han per part lieu ils Salzburger Festspiele e la Mozartwoche annuala. Medemamain existan a Salzburg ina scola da musica e pliras furmaziuns musicalas ch’en colliadas stretgamain cun l’ovra musicala da Mozart.
A Vienna e sa mantegnida ina da las abitaziuns da Mozart, dentant senza il mobigliar (Domgasse 5, gist davos il Dom da s. Steffan). Il 2006 e il museum ch’era vegni endrizza la vegni engrondi marcantamain e reavert sco Mozarthaus Vienna. Qua vegn preschentada als visitaders la vita ed ovra da Mozart en furma multimediala. Numerusas autras chasas nua che Mozart ha vivi u da concerts en munidas cun tavlas commemorativas.
L’enconuschent monument da Mozart e vegni crea il 1896 da l’architect
Karl Konig
e dal sculptur
Viktor Tilgner
. Oriundamain sa chattava il monument sin l’Albertinaplatz. Suenter la Segunda Guerra mundiala al han ins dischloca il 1953 en il Burggarten.
A Vienna datti plinavant ina Mozartgasse (dapi il 1862), in Mozartplatz (1899) ed ina funtauna da Mozart (1905).
En la chasa natala da Leopold Mozart ad Augsburg e endrizza in lieu commemorativ davart l’istorgia da la famiglia Mozart. Ina tavla a la Mittelgasse 14 regorda plinavant al basat
Franz Mozart
(1649?1694) ch’ha vivi e lavura qua sco maister miradur. Ad Augsburg ha er la Deutsche Mozart-Gesellschaft sia sedia.
[17]
La segunda citad en Germania che commemorescha Mozart e Mannheim. Qua ha Mozart passenta sin numerus viadis 176 dis da sia vita, ha cumponi pliras ovras e dirigi il 1790 ina represchentaziun da ?Le nozze di Figaro?. Plinavant e Mozart s’inamura qua dad Aloisia Weber ed ha emprendi d’enconuscher la sora Constanze, sia dunna da pli tard. La ?Scola da Mannheim? da quel temp era da muntada europeica, ma musicalmain n’ha Mozart betg pudi reussir en quest ravugl.
[18]
En il quartier Smichov a Prag e vegni endrizza il 1956 en l’uschenumnada Villa Bertramka in museum da Mozart. Questa chasa era en possess da la famiglia dad
Ignatz Anton von Weiser
ch’era president da la citad da Salzburg e ch’ha scrit il text tar diversas cumposiziuns da Mozart. Mozart ha abita qua l’october 1787 (conclusiun e primaudiziun da ?Don Giovanni?) e da la fin avust fin l’entschatta settember 1791 (primaudiziun da ?La clemenza di Tito?).
?
Suenter avair udi il 1785 l’emprima giada ils quartets d’instruments dad artg che Mozart al aveva deditga, duai
Joseph Haydn
avair ditg a
Leopold Mozart
: ≪Ich sage ihnen vor gott, als ein ehrlicher Mann, ihr Sohn ist der grosste Componist, den ich von Person und den Nahmen nach kenne: er hat geschmack, und uber das die grosste Compositionswissenschaft.≫
[19]
Da sias abilitads extraordinarias era er Mozart sez conscient, quai che resorta d’ina brev scritta ils 7 da favrer 1778 a ses bab: ≪Denn ich kann so ziemlich, wie sie wissen, alle art und styl vom Compostitions annehmen und nachahmen.≫
[20]
I tutga tar las atgnadads cumprovadas da Mozart ch’el ha absorba durant tut sias periodas da cumposiziun musica dals pli differents stils e ch’el ha tratg a niz quels a moda ordvart creativa.
[21]
En emprima lingia en sias cumposiziuns marcadas d’elements da stil da la
Germania dal Sid
e da l’
Italia
da la segunda mesadad dal 18avel tschientaner.
Las emprimas influenzas derivan da ses bab e da cumponists locals da Salzburg. Quant fitg che Mozart era l’emprim obliga a ses ambient mussa la dispita pervi da las duas sinfonias da Lambach, tar las qualas ins ha specula ditg, tgenina che derivia da Leopold Mozart e tgenina da Wolfgang Amadeus Mozart.
[22]
Sin ses viadis en l’Italia ha Mozart alura emprendi d’enconuscher il stil dad opera talian, il qual al ha influenza fermamain. Era a Londra tar
Johann Christian Bach
ha Mozart gi chaschun d’approfundar sias enconuschientschas da l’opera taliana.
Da grond’influenza ? en spezial per sias ovras tardivas ? e er sta il studi dal cuntrapunct. Questa tecnica da cumposiziun tipica per il baroc e la renaschientscha ha el studegia a moda teoretica tar
Padre Martini
en l’Italia e pli tard a Vienna a moda pratica s’approfundond tar
Gottfried van Swieten
en la musica da
Johann Sebastian Bach
e
Georg Friedrich Handel
.
Sco elements tipics per l’operar cumpositoric da Mozart pon valair:
- Al gener musical dal concert da clavazin ha el da qualitad sinfonica ed al ha mana a la perfecziun formala.
[23]
- Mozart ha scrit parts da l’orchester bler pli differenziadas e pretensiusas che ses contemporans; en spezial ils instruments da flad han uschia cuntanschi in’originalitad sco quai ch’ella n’era betg enconuschenta pli baud.
[24]
- Sco gia tar
Joseph Haydn
maina l’applicaziun da tut questa savida er tar Mozart ad ovras pli vastas e cumplessivas. Quai sa lascha observar oravant tut tar las sinfonias.
- Applitgond tecnicas da cumposiziun dal cuntrapunct ha Mozart uni ils tratgs caracteristics dal stil classic-omofon e da quel baroc-polifon (cf. per exempel il finale dal quartet d’instruments ad artg KV 387 cun il finale da la ?Sinfonia da Jupiter? KV 551).
- L’ovra da Mozart e segnada da trais elements che caracteriseschan la classica viennaisa, ils quals el ha sviluppa ensemen cun
Joseph Haydn
e che
Beethoven
dueva sviluppar vinavant. Igl en quai l’accumpagnament obligat, il stil prorut e la lavur orientada a motivs e temas.
- En spezial en las operas tardivas ha Mozart sviluppa ils caracters cun ina psicologia e dramaturgia persvadenta.
- A Mozart esi reussi da laschar tunar elements ch’en musicalmain grevs e pretensius apparentamain levs ed accessibels.
- Mozart ha cumponi musica ch’era destinada per differentas classas socialas e ch’ha er cuntanschi quellas. Quai na sa chapiva tuttavia betg da sasez da ses temp.
Tut en tut ha Mozart crea dals stils da musica e da las tecnicas cumpositoricas avant maun e grazia a sias abilitads creativas singularas musica d’ina gronda cumplexitad e d’ina qualitad stilistica extraordinaria. Si’ovra dueva daventar il punct da referiment per Beethoven ed ils cumponists dal 19avel tschientaner.
Las ovras da Mozart vegnan per ordinari numeradas tenor lur successiun entaifer il
Register da Kochel
(KV) ch’e vegni edi il 1862 da
Ludwig von Kochel
(1800?1877). Quest register emprova da suandar la genesa da las singulas ovras en urden cronologic.
Onn
|
Titel
|
KV
|
1767
|
Sc
Die Schuldigkeit des ersten Gebots
|
035
KV 35
|
1767
|
Apollo et Hyacinthus
|
038
KV 38
|
1768
|
Bastien und Bastienne
|
050
KV 50
|
1768
|
FiS
La finta semplice
|
051
KV 51
|
1770
|
Mitridate, re di Ponto
|
087
KV 87
|
1771
|
Ascanio in Alba
|
111
KV 111
|
1771
|
So
Il sogno di Scipione
|
126
KV 126
|
1772
|
Lucio Silla
|
135
KV 135
|
1775
|
FiG
La finta giardiniera
/
Die Gartnerin aus Liebe
|
196
KV 196
|
1775
|
Re
Il re pastore
|
208
KV 208
|
1780
|
Zaide
(fragment)
|
344
KV 344
|
1781
|
Idomeneo
|
366
KV 366
|
1782
|
En
Die Entfuhrung aus dem Serail
|
384
KV 384
|
1783
|
Oc
L’oca del Cairo
(fragment)
|
422
KV 422
|
1783
|
Sp
Lo sposo deluso ossia La rivalita di tre donne per un solo amante
(fragment)
|
430
KV 430
|
1786
|
Sc
Der Schauspieldirektor
|
486
KV 486
|
1786
|
No
Le nozze di Figaro
|
492
KV 492
|
1787
|
Do
Il dissoluto punito ossia il Don Giovanni
|
527
KV 527
|
1790
|
Cosi fan tutte ossia La scuola degli amanti
|
588
KV 588
|
1791
|
Zau
Die Zauberflote
|
620
KV 620
|
1791
|
Cl
La clemenza di Tito
|
621
KV 621
|
En tut 21 operas.
18 messas, tranter auter
- 1768/69 ?
Waisenhausmesse
(KV 139)
- 1776 ?
Spatzenmesse
(KV 220)
- 1776 ?
Missa in C-Dur
(KV 257)
Credomesse
ni
Spaur-Messe
- 1776 ?
Missa in C-Dur
(
Orgelsolo-Messe
) (KV 259)
- 1779 ?
Kronungsmesse
(KV 317)
- 1782 ?
Grosse Messe in c-Moll
(KV 427/414a)
- 1766/67 ? Oratori
Die Schuldigkeit des ersten Gebots
(KV 35)
- 1771 ? Oratori
La Betulia Liberata
(KV 118)
- 1791 ?
Ave verum corpus
(KV 618)
- 1791 ?
Requiem d-Moll
(KV 626)
- Motettas per sopran ed orchester, tranter auter
- 1773 ?
Exsultate, jubilate
(KV 165)
- Cantatas
- 2 vespras
- 4 litanias
- 17 sonatas da baselgia
Las sinfonias da Mozart vegnan numeradas tradiziunalmain da 1 fin 41 (ed er numnadas lasuenter). Facticamain sa laschan documentar radund 60 sinfonias che derivan da ses maun; tar ina buna part da quellas sa tracti pero da fragments.
En tut en sa mantegnids 30 concerts da clavazin da Mozart. Tar KV 37, KV 39, KV 40, KV 41 ed ils trais concerts or da KV 107 sa tracti pero d’elavuraziuns da parts da sonatas d’autras cumposiziuns. Uschia restan 23 concerts originals. Tradiziunalmain esi usita da numerar ils concerts da clavazin da 1 fin 27 (e d’er numnar els lasuenter).
- 1773 ?
Violinkonzert Nr. 1 B-Dur
(KV 207)
- 1774 ?
Concertone fur 2 Violinen C-Dur
(KV 190/186E)
- 1775 ?
Violinkonzert Nr. 2 D-Dur
(KV 211)
- 1775 ?
Violinkonzert Nr. 3 G-Dur
(KV 216)
- 1775 ?
Violinkonzert Nr. 4 D-Dur
(KV 218)
- 1775 ?
Violinkonzert Nr. 5 A-Dur
(KV 219)
- 1776 ?
Adagio E-Dur
(KV 261)
- 1776 ?
Rondo concertante fur Violine und Orchester B-Dur
(KV 269/261a)
- 1778 ?
Concerto fur Violine und Klavier D-Dur
(KV315f)
- 1779 ?
Sinfonia concertante fur Violine und Viola Es-Dur
(KV 364/320d)
- 1779 ?
Sinfonia concertante fur Violine, Viola und Cello A-Dur
(KV 320e)
- 1781 ?
Rondo C-Dur
(KV 373)
En tut 12 ovras.
- 1774 ?
Fagottkonzert B-Dur
(KV 191/186e)
- 1777 ?
Oboenkonzert C-Dur
KV 314
- 1778 ?
Sinfonia concertante fur Flote, Oboe, Horn und Fagott Es-Dur
(KV 297B)
- 1791 ?
Klarinettenkonzert A-Dur
(KV 622)
- Concerts da flauta
- 1778 ?
Flotenkonzert G-Dur
(KV 313/KV 285c)
- 1778 ?
Flotenkonzert D-Dur
(KV 314/KV 285d)
- 1778 ?
Andante fur Flote und Orchester C-Dur
(KV 315/KV 285e)
- 1778 ?
Konzert fur Flote, Harfe und Orchester C-Dur
(KV 299/KV 297c)
- Concerts da corn
- 1781 ?
Rondo fur Horn und Orchester Es-Dur
(KV 371)
- 1791 ?
Hornkonzert D-Dur
(KV 412/514/386b)
- 1783 ?
Hornkonzert Es-Dur
(KV 417)
- 1786 ?
Hornkonzert Es-Dur
(KV 495)
- 1787 ?
Hornkonzert Es-Dur
(KV 447)
En tut 13 ovras.
- Serenadas
- 1773 ?
Serenade D-Dur
(KV 167a) (musica da final)
- 1774 ?
Serenade D-Dur
(KV 189b)
- 1775 ?
Serenade D-Dur
(KV 213a)
- 1776 ?
Serenade D-Dur
(
Serenata notturna
) (KV 239)
- 1776 ?
Serenade D-Dur
(
Haffner
) (KV 250 / KV 248b)
- 1779 ?
Serenade D-Dur
(
Posthorn
) (KV 320)
- 1782 ?
Serenade B-Dur
(
Gran Partita
) (KV 361)
- 1787 ?
Serenade G-Dur
(
Eine kleine Nachtmusik
) (KV 525)
- Notturni
- 1778 ?
Notturno fur vier Orchester D-Dur
(KV 286)
- Divertimenti
- 1772 ?
Divertimento D-Dur
(KV 131)
- 1772 ?
Divertimento D-Dur
(KV 136/125 a) ? (
Salzburg Symphony Nr. 1
)
- 1772 ?
Divertimento B-Dur
(KV 137/125 b) ? (
Salzburg Symphony Nr. 2
)
- 1772 ?
Divertimento F-Dur
(KV 138/125 c) ? (
Salzburg Symphony Nr. 3
)
- 1783?85 ?
Divertimenti
nr. 1 fin 5 B-dur (KV 229/439b)
- Marschs
- 1769 ?
Marsch D-Dur
(KV 62)
- 1773 ?
Marsch D-Dur
(KV 167b)
- 1774 ?
Marsch D-Dur
(KV 189c)
- 1775 ?
Marsch D-Dur
(KV 213b)
- 1776 ?
Marsch D-Dur
(KV 249)
- 1779 ?
Marsch D-Dur
(KV 320a Nr. 1)
- 1779 ?
Marsch D-Dur
(KV 320a Nr. 2)
- Cassaziuns
- 1769 ?
Kassation B-Dur
(KV 62a)
- 1769 ?
Kassation G-Dur
(KV 63) (musica da final)
En tut 23 ovras.
- Ovras da musica da chombra senza clavazin
- Duos e trios d’artgists
- Quartets d’artgists
- Quintets d’artgists
- Quartets da corns
- Quintets cun corns
- 1787 ? sextett
Ein musikalischer Spass
(KV 522)
- Ovras da musica da chombra cun clavazin
- 35 sonatas per violina e clavazin
- Trios da clavazin
- 2 quartets da clavazin
- 1784 ?
Klavierquintett Es-Dur
(KV 452)
En tut 10 ovras.
- 18 sonatas da clavazin
- Variaziuns sur divers temas
- Diversas singulas chanzuns: fantasias, rondos etc.
- An die Freude
, Johann Peter Uz, KV 53 (KV 43b)
- Die grossmutige Gelassenheit
*, Johann Christian Gunther, KV 149 (KV 125d), * cump. da Leopold Mozart
- Geheime Liebe
*, Johann Christian Gunther, KV 150 (KV 125e), * cump. da Leopold Mozart
- Die Zufriedenheit im niedrigen Stande
*, Friedrich Rudolph Ludwig von Canitz, KV 151 (KV 125f), * cump. da Leopold Mozart
- Wie unglucklich bin ich nit
, KV 147 (KV 125g)
- Auf die feierliche Johannisloge
, Ludwig Friedrich Lenz, KV 148 (KV 125h)
- Ah! spiegarti, oh Dio
, KV 178 (125i/417e)
- Ridente la calma
, KV 152 (KV 210a)
- Oiseux, si tous les ans
, Antoine Ferrand, KV 307 (KV 284d)
- Dans un bolitaire, Antoine Houdart de la Motte
, KV 308 (KV 295b)
- Duas chanzuns da baselgia tudestgas, a)
O Gotteslamm
, b)
Als aus Agypten
, KV 343 (336c)
- An die Bescheidenheit
, Johann Andreas Schachtner, KV 336b
- Verdankt sei es dem Glanz der Grossen
, Johann Timotheus Hermes, KV 392 (KV 340a)
- Sei du mein Trost
, Johann Timotheus Hermes, KV 391 (KV 340b)
- Ich wurd’ auf meinem Pfad
, Johann Timotheus Hermes, KV 390 (KV 340c)
- Die Zufriedenheit
, Johann Martin Miller, KV 349 (KV 367a)
- Komm, liebe Zither, komm
, KV 351 (KV 367b)
- Gibraltar
, Johann Nepomuk Cosmas Michael Denis, KV 386d
- Warnung
, KV 416c
- Lied zur Gesellenreise
, Joseph Franz von Ratschky, KV 468
- Der Zauberer
, Christian Felix Weisse, KV 472
- Die Zufriedenheit
, Christian Felix Weisse, KV 473
- Die betrogene Welt
, Christian Felix Weisse, KV 474
- Das Veilchen
, Johann Wolfgang von Goethe, KV 476
- Zur Eroffnung der Logenversammlung
, Augustin Veith Edler von Schittlersberg, KV 483
- Zum Schluss der Logenversammlung
, Augustin Veith Edler von Schittlersberg, KV 484
- Lied der Freiheit
, Aloys Blumauer, KV 506
- Die Alte
, Friedrich von Hagedorn, KV 517
- Die Verschweigung
, Christian Felix Weisse, KV 518
- Das Lied der Trennung
, Klamer Eberhard Karl Schmidt, KV 519
- Als Luise die Briefe ihres ungetreuen Liebhabers verbrannte
, Gabriele von Baumberg, KV 520
- Abendempfindung an Laura
, KV 523
- An Chloe
, Johann Georg Jacobi, KV 524
- Des kleinen Friedrichs Geburtstag
, Johann Eberhard Friedrich Schall, strofa finala Joachim Heinrich Campe, KV 529
- Das Traumbild
, Ludwig Holty, KV 530
- Die kleine Spinnerin
, KV 531
- Meine Wunsche
, Johann Wilhelm Ludwig Gleim, KV 539
- Lied beim Auszug in das Feld
, KV 552
- Sehnsucht nach dem Fruhlinge
, Christian Adolph Overbeck, KV 596
- Der Fruhling
, Christian Christoph Sturm, KV 597
- Das Kinderspiel
, Christian Adolph Overbeck, KV 598
- Cantata:
Die ihr des unermesslichen Weltalls
, Franz Heinrich Ziegenhagen, KV 619
En tut 42 ovras.
Divers canons senza text e cun text (da tematica sacrala enfin vulgara).
- ↑
G. Banat:
The Chevalier de Saint-Georges: Virtuoso of the Sword and the Bow.
2006, p. 171.
- ↑
Gia la part finala da la ?Sinfonia da Jupiter? cuntegna ina fuga, in dals elements centrals dal baroc.
- ↑
Gunther G. Bauer:
Mozart und Constanze 1783 zu Besuch in Salzburg
. (
Salzburg Studien, Forschungen zu Geschichte, Kunst und Kultur
, tom 12). Salzburg 2012,
ISBN 978-3-902582-05-8
.
- ↑
Eugen Lennhoff, Oskar Posner, Dieter A. Binder:
Internationales Freimaurer-Lexikon
. 5. ed. Herbig Verlag,
ISBN 978-3-7766-2478-6
.
- ↑
Annette Bolz:
Diagnose: Mozarts Tod endgultig geklart?
, Spiegel Online, 18 da favrer 2000.
- ↑
Rudolph Angermuller, Genevieve Geffray (ed.):
Florilegium pratense. Mozart, seine Zeit, seine Nachwelt. Ausgewahlte Aufsatze von Rudolph Angermuller anlasslich seines 65. Geburtstages. Im Auftrag der Internationalen Stiftung Mozarteum Salzburg
. Konigshausen & Neumann, Wurzburg 2005,
ISBN 3-8260-3258-6
, p. 33.
- ↑
Michael Lorenz:
Mozart’s Apartment on the Alsergrund
.
Zentraler Informatikdienst der Universitat Wien
, 8 da zercladur 2009.
- ↑
Peter Keller, Armin Kircher (ed.):
Zwischen Himmel und Erde. Mozart geistliche Musik.
Dommuseum zu Salzburg, Salzburg 2006,
ISBN 3-7954-1869-0
, p. 225.
- ↑
Max Becker, Stefan Schickhaus:
Chronik Bildbiografie Wolfgang Amadeus Mozart.
Chronik-Verlag, Gutersloh 2005,
ISBN 3-577-14369-X
, p. 125.
- ↑
Gernot Gruber:
Wolfgang Amadeus Mozart.
Beck, Minca 2005,
ISBN 3-406-50876-6
, p. 135 e Tadeusz Krzeszowiak:
Freihaustheater in Wien. 1787?1801. Wirkungsstatte von W.A. Mozart und E. Schikaneder.
Bohlau Verlag, Vienna 2009,
ISBN 978-3-205-77748-9
, p. 186.
- ↑
Fog, Rasmus e L. Regeur:
Did Mozart suffer from Tourette’s syndrome?
En:
World congress of psychiatry
, Vienna 1985.
- ↑
Michael Fitzgerald:
The Genesis of Artistic Creativity.
Londra 2005, p. 157.
- ↑
Michael Lorenz:
Mozarts Haftungserklarung fur Freystadtler. Eine Chronologie
. Mozart-Jahrbuch 1998, Barenreiter, Kassel 2000, p. 12.
- ↑
Rudolph Angermuller:
Mozarts Reisen in Europa 1762?1791
. Karl Heinrich Bock, Bad Honnef 2004,
ISBN 978-3-87066-913-3
.
- ↑
Tenor Eisen:
Introduction to Niemetschek
, 2007.
- ↑
Gernot Gruber:
Mozart und die Nachwelt
, Piper, Minca e Turitg, reed. 1987, p. 165.
- ↑
Die Deutsche Mozart-Gesellschaft ? Ziele.
- ↑
Gerald Drebes:
Die ?Mannheimer Schule? ? ein Zentrum der vorklassischen Musik und Mozart.
En:
Rhein-Neckar-Dreieck
1992, p. 14?18, online sut
https://web.archive.org/web/20141030193857/http://www.gerald-drebes.de/7.html
.
- ↑
Leopold Mozart a sia figlia, Vienna, 16 da favrer 1785; cita tenor Marius Flothuis:
Mozarts Streichquartette ? Ein musikalischer Werkfuhrer.
C.H. Beck, 1998, p. 39.
- ↑
Wilhelm A. Bauer, Joseph Heinz Eibl, Otto Erich Deutsch:
Wolfgang Amadeus Mozart, Leopold Mozart: Briefe und Aufzeichnungen. Gesamtausgabe: 1777?1779
, Internationale Stiftung Mozarteum, Salzburg 1975, p. 265.
- ↑
Quai e vegni mussa l’emprima giada a moda cumplessiva en Teodor de Wyzewa e Georges de Saint-Foix:
W.-A. Mozart. Sa vie musicale et son oeuvre de l’enfance a la pleine maturite […] Essai de biographie critique suivi d’un nouveau catalogue chronologique de l’oeuvre complete de maitre […].
5 toms, Paris 1912?46.
- ↑
Cf. il
Bericht uber das Mozart-Symposion zum Gedenken an Wolfgang Plath (1930?1995) Augsburg, 13. bis 16. Juni 2000
, ed. da Marianne Danckwardt e Wolf-Dieter Seiffert, Kassel e.a. 2003, p. 163?176.
- ↑
Cf. Marius Flothius:
Mozarts Klavierkonzerte ? Ein musikalischer Werkfuhrer.
C.H. Beck, 2008, p. 108.
- ↑
Uri Toeplitz:
Die Holzblaser in der Musik Mozarts und ihr Verhaltnis zur Tonartwahl.
Verlag Valentin Koerner, 1978, p. 52ss.
- Alexander Sergejewitsch Puschkin:
Mozart und Salieri.
Gieu da teater, 1832. Reclam Universal-Bibliothek nr. 8094,
ISBN 3-15-008094-0
.
- Nikolai Rimski-Korsakow:
Mozart und Salieri.
Opera (tenor il text da Puschkin), 1897.
- Peter Shaffer:
Amadeus.
Gieu da teater, 1979. Reclam Universal-Bibliothek nr. 9219,
ISBN 3-15-009219-1
.
- Michael Kunze, Sylvester Levay:
Mozart!
Musical, 1999.
- Moritz Eggert:
Vom zarten Pol. Eine Collage aus der Musik Mozarts fur Orchester und Sanger
, Salzburger Festspiele 2006.
- Rotraut Hinderks-Kutscher:
Donnerblitzbub Wolfgang Amadeus.
Stuttgart 1955,
ISBN 3-423-07028-5
. (Cudesch d’uffants e giuvenils).
- Rotraut Hinderks-Kutscher:
Unsterblicher Wolfgang Amadeus Mozart. Die Jahre in Wien
. Franckh’sche Verlagsbuchhandlung 1959.
- E.T.A. Hoffmann:
Don Juan
. En
Fantasiestucke in Callot’s Manier.
1814.
- Jorg G. Kastner:
Mozartzauber
. Minca 2001,
ISBN 3-471-79456-5
.
- Eduard Morike:
Mozart auf der Reise nach Prag.
Francfurt a.M. 2005,
ISBN 3-458-34827-1
.
- Wolf Wondratschek:
Mozarts Friseur.
DTV TB 2004,
ISBN 3-423-13186-1
.
- Eva Baronsky:
Herr Mozart wacht auf.
Aufbau Verlag 2006,
ISBN 3-351-03272-2
.
- 1940:
Eine kleine Nachtmusik
? reschia: Leopold Hainisch.
- 1942:
Wen die Gotter lieben
? reschia: Karl Hartl.
- 1955:
Mozart ? Reich mir die Hand, mein Leben
? reschia: Karl Hartl.
- 1982:
Mozart
. (F, I, B, Can, CH) ? reschia: Marcel Bluwal.
- 1984:
Amadeus
? reschia: Milo? Forman.
- 1984:
Wir drei
? reschia: Pupi Avati.
- 1985:
Vergesst Mozart
? reschia: Miroslav Luther.
- 2005:
Der Wadenmesser
? reschia: Kurt Palm.
- 2006:
Mozartkugeln
? reschia: Larry Weinstein.
- Mozart nach den Schilderungen seiner Zeitgenossen
, ed. da Ludwig Nohl, Lipsia 1880.
- Mozarts Personlichkeit. Urteile der Zeitgenossen
, ed. dad Albert Leitzmann, Lipsia 1914.
- Leopold Mozart:
Reiseaufzeichnungen 1763?1771
, ed. dad Arthur Schurig, Dresden 1920.
- Konstanze Mozart:
Briefe, Aufzeichnungen, Dokumente
, ed. dad Arthur Schurig, Dresden 1922.
- Mozart. Die Dokumente seines Lebens
, ed. dad Otto Erich Deutsch, 2. ediziun. Kassel 1961.
- Briefe und Aufzeichnungen. Gesamtausgabe
, ed. da la Internationale Stiftung Mozarteum Salzburg, Wilhelm A. Bauer ed Otto Erich Deutsch, 7 toms, Kassel e.a. 1962ss.
- Die Basle-Briefe
, ed. da Juliane Vogel, Stuttgart 1993,
ISBN 3-15-008925-5
.
- Briefe und Aufzeichnungen. Gesamtausgabe
, ed. dad Ulrich Konrad, 8 toms, Kassel e.a. 2005; DTV:
ISBN 3-423-59076-9
.
- Briefe
, ed. da Stefan Kunze, Stuttgart: Reclam 2005,
ISBN 3-15-010574-9
.
- Guten Morgen, liebes Weibchen! Mozarts Briefe an Constanze
, ed. da Silke Leopold, Kassel e.a.: Barenreiter 2005,
ISBN 3-7618-1814-9
.
- Paul Ridder,
Mythos Mozart. Ein bisher unbekanntes Portrat in seiner Galerie.
En:
Die Tonkunst
, ann. 5 (2011), p. 63?65.
- Klaus Martin Kopitz,
?Du kanntest Mozart?? Unbekannte und vergessene Erinnerungen von Beethoven, Haydn, Hummel und anderen Zeitgenossen Mozarts.
En:
Mozart Studien.
Tom 20 2011,
ISBN 978-3-86296-025-5
, p. 269?309.
- Franz Xaver Niemetschek:
Lebensbeschreibung des k.k. Kapellmeisters Wolfgang Amadeus Mozart
. 2. ediziun dal 1808.
- Georg Nikolaus von Nissen,
Biographie W.A. Mozarts. Nach Originalbriefen, Sammlungen alles uber ihn Geschriebenen; mit vielen neuen Beylagen, Steindrucken, Musikblattern und einem Facsimile.
Lipsia 1828,
ISBN 3-487-04548-6
.
- Georg Nikolaus Nissen:
Biographie W.A. Mozarts.
Ed. da Rudolph Angermuller. Olms, Hildesheim/Turitg e.a. 2010,
ISBN 978-3-487-08493-0
. (Reprint da l’ediziun dal 1828).
- Otto Jahn,
W.A. Mozart.
4 toms, Lipsia 1856ss.
- Arthur Schurig,
Wolfgang Amadeus Mozart, sein Leben und sein Werk auf Grund der vornehmlich durch Nikolaus von Nissen ges. biogr. Quellen u. d. Ergebnisse d. neuesten Forschung.
2 toms, Lipsia 1913.
- Rudolph Angermuller:
Wolfgang Amadeus Mozart, Leben und Werk: Biographien, Briefe und Zeitdokumente auf 36.000 Seiten; mit aktuellem Kochelverzeichnis.
DVD-ROM, Directmedia Publishing, Berlin 2007,
ISBN 978-3-86640-708-4
.
- Axel Bruggemann:
Wer war Mozart?
Jacoby & Stuart, Berlin 2009,
ISBN 978-3-941087-52-1
.
- Alfred Einstein:
Mozart, his character, his work.
(1945). Ed. tudestga:
Mozart ? Sein Charakter, sein Werk
(1947). Reediziun Fischer TB, 2005,
ISBN 3-596-17058-3
.
- Norbert Elias:
Mozart. Zur Soziologie eines Genies.
Suhrkamp TB, 1993,
ISBN 3-518-38698-0
.
- Peter Gay:
Wolfgang Amadeus Mozart.
Claassen Verlag, 2001,
ISBN 3-546-00227-X
.
- Martin Geck:
Mozart. Eine Biographie.
Rowohlt, Hamburg 2005,
ISBN 3-498-02492-2
.
- Brigitte Hamann:
Mozart. Sein Leben und seine Zeit.
Ueberreuter, Vienna 2006,
ISBN 3-8000-7132-0
.
- Wolfgang Hildesheimer:
Mozart.
Reediziun Insel TB, 2005,
ISBN 3-458-34826-3
.
- Thomas Hochradner, Gunther Massenkeil:
Mozarts Kirchenmusik, Lieder und Chormusik. Das Handbuch.
Laaber-Verlag 2006,
ISBN 3-89007-464-2
.
- Heinrich Eduard Jacob:
Mozart. Geist, Musik und Schicksal.
Scheffler Verlag, Francfurt a.M. 1956. Reediziun: Heyne Verlag, Minca 1998,
ISBN 3-453-13884-8
.
- Malte Korff:
Wolfgang Amadeus Mozart
. Suhrkamp, Francfurt a.M. 2005,
ISBN 3-518-18210-2
.
- Konrad Kuster:
Mozart. Eine musikalische Biographie.
1990.
- Silke Leopold (ed.):
Mozart-Handbuch.
Metzler/Barenreiter, Stuttgart/Kassel 2005,
ISBN 3-476-02077-0
.
- Piero Melograni:
Wolfgang Amadeus Mozart. Eine Biographie.
Siedler, Minca 2005,
ISBN 3-88680-833-5
.
- Clemens Prokop:
Mozart, der Spieler. Geschichte eines schnellen Lebens.
Barenreiter, Kassel 2005,
ISBN 3-7618-1816-5
.
- Volkmar Braunbehrens:
Mozart in Wien.
2006,
ISBN 3-492-24605-2
.
- Wilhelm Otto Deutsch:
Mozart und die Religion.
2005.
- Fritz Hennenberg:
Wolfgang Amadeus Mozart.
Rowohlt, Hamburg 2005,
ISBN 3-499-50683-1
.
- Hans-Josef Irmen:
Mozart als Mitglied geheimer Gesellschaften.
Zulpich 1991.
- Hans-Josef Irmen:
Die Protokolle der Wiener Freimaurerloge ?Zur Wahren Eintracht? (1781?1785).
Francfurt a.M. 1994.
- Guy Wagner:
Bruder Mozart ? Freimaurerei im Wien des 18. Jahrhunderts
. Amalthea, 2006,
ISBN 3-85002-502-0
.
- Manfred Wagner:
Wolfgang Amadeus Mozart: Werk und Leben.
Steinbauer, Vienna 2005,
ISBN 3-902494-09-3
.
- Christoph Wolff:
Vor der Pforte meines Glucks. Mozart im Dienst des Kaisers (1788?1791).
Transl. da Matthias Muller. Barenreiter, Kassel 2013,
ISBN 978-3-7618-2277-7
.
- CD WISSEN Junior ? Michael Schanze erzahlt… Die Kinder- und Jugendjahre von Mozart
. audio media verlag, Minca 2009,
ISBN 978-3-86804-044-9
.
- Axel Bruggemann:
Wer war Mozart?
Auditorium maximum, Darmstadt 2011,
ISBN 978-3-654-60223-3
.
- Corinna Hesse:
Mozart ? Leben in der Musik. Das Mozart-Horbuch. Eine klingende Biografie mit Musik
. Silberfuchs-Verlag, Kayhude 2006,
ISBN 3-9810725-0-2
.
- Peter Matic, Paul Matic:
Dero gehorsamer Sohn ? Mozart Briefe. Briefe von Leopold und Wolfgang Amadeus Mozart. Horbuch Download
. Preiser Records, Vienna 2010.
Registers, notas, documents
Provas auditivas
Texts biografics istorics
Instituziuns