Chukchu ( Malaria ) nisqaqa Plasmodium nisqa ch'ulla kawsaykuqkunap paqarichisqan, yawarpi kachkaq puka yawar kawsaykuqkunata ch'utiq, chiki (maqlluq) runap unquyninmi . Achka runakunam chay unquywan wanun .

Wiruti sankudum (Anopheles) , huk qhiti (Culicidae) nisqa ch'iti ch'uspikunapas chay unquchiq Plasmodium nisqakunataqa apaykuspa chukchuta qatichin.

Unqusqa runataqa kimsantin p'unchawpi huk p'unchawpi anchata ruphanmi .