Musteriense
ou
musteriana
e uma
cultura
englobada dentro do
Paleolitico Medio
, na qual domina o
homem de neandertal
, com umas datas compreendidas entre 300 000 e 40 000
ap
.
O seu nome procede do
abrigo rochoso
de
Le Moustier
(na regiao da
Dordonha
,
Franca
), onde
Gabriel de Mortillet
descobriu em
1860
uma
industria
litica pre-historica, associada com os
fosseis
de
Homo neanderthalensis
encontrados em
1907
.
As ferramentas musterienses eram feitas pelos
neandertais
em datas compreendidas entre 300 000
a.C.
e 40 000 a.C., antes dos
humanos
modernos chegarem a
Europa
entre 70 000 a.C. e 32 000 a.C.
Ferramentas de pedra similares tem sido encontradas em toda a Europa sub-artica e tambem no
Oriente Medio
e norte da
Africa
.
Deste periodo aparecem os primeiros rituais funerarios, o canibalismo ritual, o culto ao
urso
das
cavernas
.
Aparecem as primeiras
cabanas
ao
ar
livre nos lugares de
clima
mais calido, enquanto nos de um clima mais frio (ou nos momentos de clima frio) o homem refugia-se ao abrigo de cavernas.
Aparecem os primeiros enterramentos relacionados com tres tipos de
ritos
basicamente:
A
industria litica
e realizada basicamente sobre
lascas
e caracterizada pelo uso da
tecnica Levallois
, que permite obter utensilios mais especializados.
O metodo da tecnica de talhe levallois consiste em obter uma ou varias lascas de certa forma predeterminada a partir de uma preparacao particular do nucleo, em forma facetada. Produzem-se lascas de formas aproximadamente triangulares ou de
tartaruga
, das quais podem surgir, com retoques marginais, raspadeiras, ou com um retoque maior,
pontas de projetil
.
Industria litica destacada:
- Pontas musterienses
, feitas sobre
lasca
, triangulares robustas, ligeiramente curvadas na base (estilo "forma de
sapato
") e com retoques fortes nos bordos (tipo "escadiforme".
- Fendedores
, realizados sobre lasca, normalmente grande, que se caracteriza pelo seu
gume
transversal.
- Facas de dorso
, lascas ou
laminas
largas, nas quais um gume foi trabalhado com
retoque
abrupto.
- Denticulados
, realizado sobre lasca, onde o gume esta trabalhado com uma serie de entalhes.
- Raspadores
, utensilios nos quais a parte ativa e constituida por uma frente moderadamente arredondada.
- Perfuradores
, tem uma ponta fina e acerada.
- Raspadeiras
, sao instrumentos realizados sobre lasca ou sobre lamina, por retoque continuo.
- Buris
, tem na sua parte ativa um fio reto ou em
bisel
.
Sao caracteristicos as ferramentas com cabos.
O Musteriense acostuma dividir-se em varios grupos. A seguinte divisao sistematizada foi realizada por
Francois Bordes
, baseando-se nas industrias que ha em abrigos e cavernas do sudoeste frances e algumas dos loess e
terracos
do norte da
Franca
. Os tipos de musteriense estabelecidos sao os seguintes:
Na
Europa ocidental
abundam os restos da cultura musteriense, cujo conhecimento aprofundou-se com os achados da
Serra de Atapuerca
. Na "Sima do Elefante" apareceram instrumentos liticos do tipo musteriense associados ao
Homem de neandertal
, com fosseis de
cavalos
e
cervos
; enquanto, na "gran Dolina" o nivel TD10 assinala a transicao entre o
Acheulense
e o Musteriense, ha por volta de 350 000 anos. Mais em cima, nos niveis TD11 e TD12, com cerca de 300 000 anos de antiguidade, aparecem utensilios sobre lasca de tamanho pequeno e mediano, e nucleos de extracoes centripetas bastante padronizados. Do mesmo
volume
de pedra tirava-se maior quantidade de gume. Esta tecnica e associada no restante da Europa aos Neandertalenses.
Encontraram-se em
Navarra
alguns utensilios na
Serra de Urbasa
, destacando-se os de Coscobilo, em Olazagutia, que apresenta com frequencia o silex em placas. Em
Andaluzia
apareceram restos na caverna de Cariguela.
Franca
amostra o maior numero de vestigios musterienses. Na
Italia
registram-se varios achados e em
Croacia
, o de
Krapina
.
A prolongacao para o oriente e clara: entre
1925
e
1932
, no
Monte Carmelo
,
Dorothy Garrod
descobriu restos osseos neandertaleses e modernos e abundante material cultural, incluidas pecas musterienses, nas cavernas de Tabun, Wad e Skhul; outros achados musterienses produziram-se em Kiik Koba (
Crimeia
); na caverna de Shanidar da
cordilheira de Zagros
(
Iraque
) e em Teshik Tash, perto de Baisum (
Uzbequistao
).
- ANDERSON-GERFAUD, P. e HELMER, D. (1987) "L'emmanchement au Mousterien";
La main et l'outil: manches et emmanchement prehistoriques
: 37-54; Stordeur, D., (Ed.), Travaux de la Maison de l'Orient 15.
- ARSUAGA FERRERAS, Juan Luis (1999)
El collar del Neandertal
. Madrid: Ediciones Temas de Hoy.
ISBN 84-7880-763-4
)
- BORDES, F. et Bourgon, M. (1951) "Le complexe mousterien: Mousteriens, Levalloisien et Tayacien"
L'Anthropologie
55: 1-23.
- BORDES, F. (1953) "Essai de classification des industries 'mousteriennes'";
Bulletin de la Societe Prehistorique Francaise, t. L, pp. 457-466.
- BOEDA, E. (1994)
Le concept Levallois : variabilite des methodes
. Paris: CNRS, monographie du CRA n° 9, 280 p.
- CARBONELL, Eudald; S. GIRALT,; B. MARQUEZ ET AL (1992) "El conjunto lito-tecnico de la Sierra de Atapuerca en el marco del Pleistoceno Medio europeo".
Evolucion humana en Europa y los yacimientos de la sierra de Atapuerca
: 445-533. Jornadas Cientificas, Castillo de La Mota, Medina del Campo. Valladolid: Consejeria de Cultura y Turismo, 1995.
ISBN 8478463860
- FARIZY, C., DAVID, F. e JAUBERT, J. (1994)
Hommes et bisons du Paleolithique moyen a Mauran (Haute-Garonne)
. Paris, CNRS, XXXeme supplement a
Gallia Prehistoire
.
- FEBLOT-AUGUSTINS, J. (1997)
La circulation des matieres premieres au Paleolithique
. Liege: ERAUL.
- JAUBERT, Jacques (1999)
Chasseurs et artisans du Mousterien
, Paris: La Maison des Roches
ISBN 2-912691-05-2
- MAUREILLE, B. (2004)
Les premieres sepultures
. Paris: Le Pommier.