Zwalczanie okr?tow podwodnych ( ZOP , ang. ASW ? Anti-Submarine Warfare ) ? dział morskiej sztuki wojennej, ktory stawia sobie za cel wykrywanie i niszczenie (uszkodzenie) wrogich okr?tow podwodnych przy pomocy własnych okr?tow nawodnych i podwodnych, min przeciwpodwodnych oraz samolotow i helikopterow.

Jak wiele innych form sztuki wojennej, efektywne prowadzenie wojny przeciwpodwodnej zale?y od zaawansowanej techniki, jak i do?wiadczenia oraz szcz??cia. Skomplikowane wyposa?enie sonarowe , potrzebne, aby najpierw wykry?, a nast?pnie ?ledzi? wrogi okr?t podwodny, to kluczowy element ZOP. Aby zniszczy? okr?t podwodny stosuje si? zarowno torpedy , jak i miny morskie , wystrzeliwane z powietrza, z powierzchni i spod wody.

Rozwoj techniki walki przeciwpodwodnej [ edytuj | edytuj kod ]

I wojna ?wiatowa [ edytuj | edytuj kod ]

Podczas I wojny ?wiatowej okr?ty podwodne stały si? nowym zagro?eniem. Pocz?tkowo ich u?ycie było ograniczone do wzgl?dnie spokojnych i bezpiecznych akwenow, a owczesne okr?ty ZOP były małe i szybkie, a zwalczały okr?ty podwodne przy pomocy dział i w du?ej mierze w oparciu o szcz??cie. Bazowano wtedy głownie na zało?eniu, ?e okr?ty podwodne bardzo cz?sto znajdowały si? na powierzchni, np. w celu ładowania akumulatorow albo zmiany rejonu patrolowania. Pierwsz? prob? ochrony okr?tow była sie? zaporowa zamontowana z bokow pancernikow jako zabezpieczenie przed torpedami. Sieci zagrodowe były tak?e stawiane wzdłu? wej?? do portow i baz morskich, aby uniemo?liwi? wrogim okr?tom podwodnym wej?cie do ?rodka lub oddanie strzału torpedowego z wi?kszej odległo?ci. Do wykrywania niemieckich okr?tow zacz?to stosowa? podwodne mikrofony zwane hydrofonami , a pierwszym okr?tem zlokalizowanym przy u?yciu tego urz?dzenia był niemiecki UC-3 zatopiony 23 kwietnia 1916 , ktory stał si? tak?e pierwsz? ofiar? bomb gł?binowych . Na pocz?tku 1917 Royal Navy opracowała p?tl? indukcyjn? ^[1] , zbudowan? z długich poło?onych na dnie morskim kabli elektrycznych, dzi?ki ktorym mo?na było wykrywa? zmian? pola magnetycznego spowodowan? przepływaj?cymi ponad nimi wrogimi okr?tami. Royal Navy u?ywała p?tli w poł?czeniu z minami detonowanymi ze stacji nabrze?nych w chwili, gdy wskazowka galwanometru poruszyła si? wskazuj?c na obecno?? stalowego kadłuba wrogiego okr?tu. Zespoły p?tli indukcyjnych u?ywanych wraz z minami były okre?lane mianem p?tli stra?niczych . Do patrolowania morza u?ywane były tak?e wodnosamoloty i sterowce , a pierwszym pilotem, ktory zatopił okr?t podwodny wroga był Fregatten-Leutnant Walter Zelezny, ktory 15 wrze?nia 1916 u?ywaj?c nale??cej do lotnictwa marynarki Austro-W?gier łodzi lataj?cej T1 Lohner o numerze bocznym L135 zatopił francuski okr?t Foucault Q-70 dowodzony przez kapitana LV Leona Henri Devina. Pod koniec wojny pojawił si? sonar , ale prace nad nim zarzucono ^[2] . Najskuteczniejszym sposobem przeciwdziałania okr?tom podwodnym okazało si? grupowanie statkow w konwoje .

II wojna ?wiatowa [ edytuj | edytuj kod ]

Bitwa o Atlantyk [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: bitwa o Atlantyk .

Zagro?enie ze strony okr?tow podwodnych pojawiło si? ponownie w czasie II wojny ?wiatowej, uderzaj?c szczegolnie mocno w narody wyspiarskie, takie jak Japonia lub Wielka Brytania, uzale?nione od morskich dostaw ?ywno?ci, ropy i innych surowcow. Pomimo ?wiadomo?ci tej sytuacji uczyniono niewiele dla przygotowania odpowiednich sił przeciwpodwodnych, czy te? opracowania nowych rodzajow broni ZOP. Podobna sytuacja dotyczyła innych marynarek, mimo ?e ka?da wi?ksza flota wojenna miała du?e i nowoczesne siły podwodne. Na pocz?tku wojny wi?kszo?? marynarek zakładała, ?e zadania ZOP b?d? polegały na zlokalizowaniu wroga za pomoc? sonaru, a nast?pnie obrzuceniu go bombami gł?binowymi. W trakcie wojny okazało si? jednak, ?e sonar jest mniej efektywny, ni? zakładano, a w działaniach przeciwko okr?tom podwodnym operuj?cym na powierzchni noc? jest całkowicie bezu?yteczny. Royal Navy pracowała w okresie mi?dzywojennym nad polepszeniem parametrow p?tli indukcyjnej, ale była to bro? pasywna, słu??ca praktycznie tylko do obrony portow. Technologia p?tli została szybko opanowana i rozwini?ta przez US Navy w 1942, kiedy to utworzono na ?wiecie dziesi?tki stacji obsługuj?cych to urz?dzenie ^[3] . Sonar okazał si? jednak o wiele skuteczniejszy i technologia indukcyjna przestała by? rozwijana zaraz po wojnie.

Aliancka taktyka ZOP obejmowała tworzenie konwojow, agresywne tropienie U-Bootow i utrzymywanie wa?nych okr?tow poza znanymi miejscami koncentracji okr?tow podwodnych wroga.

Podczas II wojny ?wiatowej alianci opracowali wiele technik, taktyk i broni słu??cych do zniszczenia wrogich okr?tow. W?rod nich były m.in.:

Okr?ty

• dobieranie statkow do konwojow w taki sposob, aby wszystkie mogły utrzyma? jedn? pr?dko?? ( szybkie i wolne konwoje )
• wi?ksze konwoje, ktore pozwalały na skoncentrowanie w jednym miejscu wi?kszej liczby okr?tow osłony
• du?e programy rozbudowy w masowy sposob sił małych okr?tow słu??cych do obrony konwojow ? korwet, fregat, niszczycieli eskortowych i lotniskowcow eskortowych
• stworzenie grup wsparcia, składaj?cych si? z eskortowcow, ktore mogły by? wysłane dla wzmocnienia atakowanego konwoju. Wolne od obowi?zku pozostawania z konwojem grupy wspieraj?ce mogły kontynuowa? polowanie na zanurzony okr?t podwodny tak długo, a? ten zmuszony przez wyczerpywanie si? akumulatorow i powietrza wynurzał si?.

Lotnictwo i radar

• bombardowanie lotnicze schronow U-Bootow w Bre?cie i La Rochelle (było to zupełnie nieskuteczne)
• patrole samolotow dalekiego zasi?gu w celu zmniejszenia "dziury atlantyckiej"
• lotniskowce eskortowe zapewniaj?ce osłon? lotnicz? konwojom, tak?e łataj?ce dziur?
• Radionamiernik HF/DF fal wysokiej cz?stotliwo?ci, słu??cy do lokalizacji wrogiego okr?tu podwodnego, gdy ten u?ywa radia
• wprowadzenie radaru morskiego
• wprowadzenie radaru samolotowego
• reflektory poszukiwawcze Leigh, ktore wraz z radarem na samolotach pozwalały na zaskoczenie okr?tu podwodnego w nocy na powierzchni.

Bro?

• ?rodki do zwalczania torped akustycznych, takie jak zakłocacz Foxer
• wynalezienie broni ZOP do ataku przed dziobem okr?tu, takich jak Hedgehog i Squid
• samonaprowadzaj?ca si? torpeda Mk.24 Fido

Wywiad

• jednym z najlepiej strze?onych sekretow alianckich było złamanie kodow niemieckich i japo?skich, w tym Enigmy (informacje zebrane w ten sposob okre?lano w angielskim o?rodku kryptologicznym Bletchley Park jako Ultra ). Pozwalało to na ?ledzenie "wilczych stad" i zmiany tras konwojow, jednak za ka?dym razem, gdy Niemcy zmieniali kody, straty konwojow mocno rosły. Pod koniec wojny alianci regularnie łamali i czytali niemieckie kody morskie.

Zapewnienie osłony lotniczej było spraw? kluczow?. Niemcy w tym czasie wykorzystywali do atakowania statkow i prowadzenia rozpoznania dla okr?tow podwodnych samoloty dalekiego zasi?gu Focke-Wulf Fw 200 "Condor". Wi?kszo?? z ich lotow odbywała si? poza zasi?giem alianckich samolotow bazuj?cych na l?dzie, co spowodowało powstanie tzw. dziury atlantyckiej (Obszaru niedost?pnego dla lotnictwa alianckiego ze wzgl?du na odległo?? od l?du). Na pocz?tku Brytyjczycy zastosowali tymczasowe rozwi?zania dla tej sytuacji, takie jak statki CAM , zast?pione potem przez masowo produkowane i wzgl?dnie tanie lotniskowce eskortowe budowane w Stanach Zjednoczonych i wykorzystywane zarowno przez US Navy jak i Royal Navy. Wprowadzili tak?e samoloty patrolowe dalekiego zasi?gu. Wiele U-Bootow obawiało si? samolotow, poniewa? sama ich obecno?? wymuszała zwykle konieczno?? zanurzenia si? i przerwania patrolu b?d? ataku.

W taktyce dwoch głownych alianckich marynarek wyst?powały znacz?ce ro?nice. Amerykanie, krytykuj?cy Brytyjczykow, faworyzowali agresywne taktyki my?liwskie, zakładaj?ce u?ywanie lotniskowcow eskortowych do aktywnego poszukiwania i niszczenia, podczas gdy Brytyjczycy woleli u?ywa? swych okr?tow lotniczych do bezpo?redniej obrony konwojow. Amerykanie oceniali, i? powoduje to niedostateczne zmniejszanie liczby U-Bootow. Na brytyjsk? taktyk? wpływ miał fakt, ?e Wielka Brytania przez dłu?szy czas walczyła sama w bitwie o Atlantyk, maj?c przy tym mocno ograniczone siły. Nie posiadała dodatkowych sił eskortowych, umo?liwiaj?cych długotrwałe polowanie na wroga, postanowiono zatem zwalcza? tylko okr?ty wroga zagra?aj?ce w danej chwili konwojowi. Kluczowym elementem było bezpiecze?stwo konwoju, ktorego w przypadku nieudanego polowania nie mo?na było zapewni?.

Z chwil? przył?czenia si? Stanow Zjednoczonych do wojny dwie powy?sze taktyki wzajemnie si? uzupełniały, tłumi?c skuteczno?? i redukuj?c liczb? niemieckich U-Bootow. Zwi?kszenie sił morskich aliantow pozwoliło zarowno na wzmocnienie obrony konwojow, jak i na stworzenie grup my?liwskich, co zaowocowało znacznym wzrostem liczby zatopionych U-Bootow w dalszej cz??ci wojny. Brytyjskie projekty, takie jak ASDIC, radar centymetrowy oraz reflektory Leigh, tak?e osi?gn?ły stopie? zaawansowania odpowiedni dla skutecznego wspomagania polowa? na okr?ty podwodne, cho? na pocz?tku wojny technologia bardziej sprzyjała tym ostatnim. Dowodcom, takim jak Frederic John Walker , udało si? rozwin?? zintegrowane taktyki praktycznego wykorzystywania grup my?liwskich.

Wojna na Pacyfiku [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Wojna na Pacyfiku .

Japo?scy in?ynierowie wprowadzili do swoich konstrukcji wiele innowacji, tworz?c jedne z najwi?kszych okr?tow podwodnych, o najdalszym zasi?gu. Były one wyposa?one w zabojcze torpedy Type 93 (długie lance), uznawane za najlepsze torpedy II wojny ?wiatowej. Japo?skie siły podwodne ostatecznie jednak nie odegrały znacz?cej roli, szczegolnie w drugiej połowie wojny, co cz??ciowo było win? taktyki obranej przed dowodcow. Zamiast atakowa? statki handlowe ? tak jak Niemcy na Atlantyku ? Japo?czycy post?powali według doktryny Alfreda Mahana, atakuj?c głownie okr?ty wojenne: szybsze, lepiej manewruj?ce i lepiej broni?ce si?, w porownaniu do statkow handlowych. W pocz?tkowym okresie wojny japo?skie okr?ty podwodne zaliczyły kilka taktycznych zwyci?stw, w tym wykonanie dwoch udanych atakow torpedowych na lotniskowce USS "Saratoga" i "Wasp" (ktory został opuszczony i zatopiony w wyniku ataku) ^[4] , ocenia si? jednak, ?e były to raczej przypadkowe sukcesy, spowodowane ograniczonymi mo?liwo?ciami US Navy. Z chwil? gdy Stany Zjednoczone rozwin?ły masow? produkcj? niszczycieli i niszczycieli eskortowych, a tak?e wprowadziły w ?ycie techniki wypracowane przez Brytyjczykow w bitwie o Atlantyk, były w stanie znacz?co zwi?kszy? straty w?rod japo?skich okr?tow podwodnych, ktore były wolniejsze i nie mogły zanurza? si? tak gł?boko, jak ich niemieckie odpowiedniki. Japo?skie okr?ty podwodne nigdy nie stanowiły takiego zagro?enia dla alianckich linii ?eglugowych, jakim były okr?ty niemieckie.

W 1942 i na pocz?tku 1943 ameryka?skie okr?ty podwodne w niewielkim stopniu zagra?ały japo?skim jednostkom pływaj?cym, zarowno wojennym jak i handlowym. Jednym z głownych powodow takiej sytuacji były wadliwe torpedy, ktore cz?sto nie wybuchały, płyn?ły zbyt gł?boko albo niestabilnie. W obliczu takiego stanu japo?scy dowodcy czuli si? pewnie, przez co nie wło?yli tyle wysiłku w ?rodki ZOP, co alianci na Atlantyku, nie wzmocnili te? ochrony swoich konwojow. Nietraktowanie przez Japo?czykow zagro?enia ze strony alianckich łodzi podwodnych jako sprawy wysokiej wagi wzmocniło poczucie pewno?ci i samozadowolenia u ameryka?skich dowodcow. Niemieccy dowodcy na Atlantyku zachowywali si? inaczej, rozumiej?c zagro?enie jako kwesti? ?ycia lub ?mierci.

Wiceadmirał Charles A. Lockwood , dowodca ameryka?skich sił podwodnych na Pacyfiku, naciskał na dział zaopatrzeniowy, aby wadliwe uzbrojenie zostało wymienione. Do legendy przeszło zachowanie admirała, ktory po tym jak został zignorowany przez zaopatrzeniowcow, przeprowadził własne testy potwierdzaj?ce niesprawno?? podstawowego uzbrojenia swoich sił. Wprowadził te? zmiany kadrowe, stawiaj?c na młodszych, bardziej agresywnych dowodcow. W rezultacie tych działa? w drugiej połowie 1943 roku skala zatopie? japo?skich jednostek pływaj?cych przez ameryka?skie okr?ty podwodne znacznie wzrosła: Japo?czycy utracili kilka ci??kich okr?tow oraz prawie połow? swej floty handlowej. Japo?skie dowodztwo zostało zaskoczone i nie mogło podj?? szybkich krokow zapobiegawczych, gdy? nie ulepszono w znacz?cy sposob istniej?cych technologii i taktyk ZOP. Japonia nie posiadała te? odpowiednich mocy produkcyjnych, aby zast?pi? zatopiony tona? nowymi statkami oraz sprosta? wojnie rajderskiej , w przeciwie?stwie do aliantow na Atlantyku.

Japo?skie siły ZOP opierały si? głownie na niszczycielach wyposa?onych w sonar i bomby gł?binowe. Projekty japo?skich niszczycieli kładły jednak głowny nacisk na nocne potyczki i ataki torpedowe, zmniejszaj?c w ten sposob zdolno?ci ZOP tych okr?tow. Zanim zaprojektowano i zbudowano bardziej ekonomiczne i lepiej wyposa?one do wojny przeciwpodwodnej niszczyciele eskortowe, było zbyt po?no, aby uratowa? szlaki ?eglugowe. W drugiej cz??ci wojny japo?ska armia i marynarka u?ywały do wykrywania płytko zanurzonych okr?tow podwodnych urz?dze? MAD montowanych na samolotach. Japo?ska Armia zbudowała tak?e dwa małe lotniskowce i samolot Ka-1, ktory był u?ywany do wypełniania zada? ZOP.

Japo?skie ataki bombami gł?binowymi przeprowadzane przez siły nawodne na ameryka?skie jednostki były pocz?tkowo nieskuteczne. Innym powodem była doktryna Japo?skiej Marynarki, ktora kładła nacisk na działania floty, a nie na ochron? konwojow, wi?c najlepsze okr?ty i załogi były anga?owane gdzie indziej ^[5] . Wa?nym powodem małych strat ameryka?skich w pierwszym okresie wojny była japo?ska tendencja do zbyt płytkiego detonowania bomb gł?binowych. Japo?czycy byli nie?wiadomi tego, ?e alianckie okr?ty mog? si? zanurza? na gł?boko?? ponad 45 metrow. Przewaga ta została zniweczona w czerwcu 1943, gdy na konferencji prasowej kongresmen Andrew J. May ujawnił te dane i wkrotce potem japo?skie bomby gł?binowe zacz?ły wybucha? na gł?boko?ci 76 metrow. Charles A. Lockwood ocenił po?niej, ?e ujawnienie przez kongresmena tej tajemnicy kosztowało ameryka?sk? marynark? przynajmniej 10 okr?tow i 800 marynarzy ^{[6] [7]} .

W po?niejszym okresie wojny wynaleziono aktywne i pasywne boje sonarowe zrzucane z samolotow.

HMS Venturer i wynalezienie okr?tow my?liwskich [ edytuj | edytuj kod ]

Podczas II wojny ?wiatowej na okr?ty podwodne polowano głownie na powierzchni, a podejmowały one atak pod wod? jedynie gdy kontakt podczas zanurzania si? był utrzymywany. Nie spodziewano si?, ?e okr?t podwodny mogłby tropi? inny okr?t podwodny pod powierzchni? i prowadzi? walki torpedowe. Okazało si? to mo?liwe dopiero po starciu HMS "Venturer" i U-864 na Morzu Połnocnym, w pobli?u portu w Kilonii.

U-864 przewoził plany tajnych niemieckich technologii wojskowych, ktore miały pomoc Japonii w zwalczaniu ameryka?skich rajdow bombowych. "Ultra" zawiadomiła o tym rejsie Royal Navy, ktora wysłała okr?t podwodny dowodzony przez Jimmy'ego Laundersa , aby przej?ł ładunek. Podwodny po?cig trwał do momentu a? Launders zdecydował si? na przeprowadzenie kompleksowych oblicze? potrzebnych do wykonania strzału w trzech wymiarach. Dokonano tego r?cznie, wykorzystuj?c przewidywane kursy celu. Wystrzelono cztery torpedy, w 17-sekundowych odst?pach. U-864 znalazł si? na trasie jednej z nich i rozpadł si? na dwie cz??ci ^[8] .

Była to pierwsza proba zatopienia przez jeden okr?t podwodny drugiego w momencie, gdy oba były zanurzone, a przy tym jedyna odnotowana do dzi? jako udana.

Po wojnie [ edytuj | edytuj kod ]

Od wprowadzenia okr?tow podwodnych zdolnych do przenoszenia balistycznych pociskow rakietowych marynarki ro?nych krajow wkładaj? wiele wysiłku w zwalczanie zagro?enia z ich strony.

Na niektorych obszarach oceanu, gdzie dno tworzy naturalne bariery, długie rz?dy boi sonarowych stawianych z okr?tow nawodnych b?d? samolotow umo?liwiaj? stałe monitorowanie wod. System taki - o nazwie SOSUS - zastosowano w strefie GIUK.

Siły przeciwpodwodne s? wyposa?one w coraz bardziej zaawansowane torpedy, bomby i inne ładunki gł?binowe oraz sonary holowane (co miało zredukowa? problem szumow własnych) o du?ym zasi?gu. Helikoptery mog? lata? w okre?lonej odległo?ci od okr?tu i transmitowa? dane z boi do Centrum Informacji Bojowej. Mog? tak?e oprocz boi sonarowych zrzuca? torpedy samonaprowadzaj?ce si? z pozycji oddalonej o wiele mil morskich od okr?tu, ktory prowadził monitorowanie i analiz? danych o okr?cie podwodnym. Zanurzone okr?ty podwodne s? zasadniczo ?lepe na akcje podejmowane przez samoloty patrolowe, do momentu gdy te u?yj? aktywnego sonaru b?d? odpal? jak?? bro?, natomiast du?a pr?dko?? samolotu umo?liwia szybkie przeszukanie podejrzanego obszaru.

Po drugiej wojnie ?wiatowej wł?czono do słu?by wiele my?liwskich okr?tow podwodnych, ktorych zadaniem jest niszczenie innych (szczegolnie balistycznych) okr?tow podwodnych. Pocz?tkowo rol? t? spełniały okr?ty dieslowsko-elektryczne, ale coraz cz??ciej były one zast?powane okr?tami o nap?dzie nuklearnym. Na rozwoj sił my?liwskich znacz?co wpłyn?ł pojedynek pomi?dzy HMS "Venturer" a U-864 .

Wa?ny udział w wykrywaniu okr?tow podwodnych ma MAD (ang. Magnetic Anomaly Detector ? detektor anomalii magnetycznych), b?d?cy urz?dzeniem pasywnym. Po raz pierwszy zastosowany na szersz? skal? w czasie II wojny ?wiatowej, u?ywa ziemskiej magnetosfery jako wielko?ci bazowej, wykrywaj?c anomalie powodowane przez du?e metalowe obiekty, takie jak okr?ty podwodne. Nowoczesne detektory MAD znajduj? si? zazwyczaj na długich wysi?gnikach (bomach) w przypadku samolotow lub opływowych osłonach na długim kablu ? w przypadku helikopterow. Utrzymywanie sensorow z dala od silnikow i awioniki pojazdu lataj?cego pomaga w wyeliminowaniu interferencji.

U?ywane technologie [ edytuj | edytuj kod ]

W nowoczesnej wojnie przeciwpodwodnej wykorzystuje si? wiele technologii:

• akustyczne ? zwi?zane z aktywnym i pasywnym sonarem, bojami sonarowymi i hydrofonami. Aktywny sonar u?ywany do działa? ZOP wykorzystuje ?rednie cz?stotliwo?ci (około 3,5 kHz).
• pirotechniczne ? u?ywane w markerach, flarach i urz?dzeniach wybuchowych
• reflektory poszukiwawcze
• radar
• ?rodki walki elektronicznej i akustycznej, takie jak generatory szumow
• pasywne ?rodki techniczne ? wyciszanie i projektowanie pochłaniaj?cych d?wi?k materiałow
• wykrywanie anomalii magnetycznych
• aktywne i (cz?stsze) pasywne detektory podczerwieni

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Price, Alfred. Aircraft versus the Submarine . London: William Kimber, 1973.
• Parillo, Mark. Japanese Merchant Marine in World War II . Annapolis: U.S. Naval Institute Press, 1993.
• Blair, Clay, Silent Victory . Philadelphia: Lippincott, 1975.
• Lanning, Michael Lee (Lt. Col.), Senseless Secrets: The Failures of U.S. Military Intelligence from George Washington to the Present , Carol Publishing Group, 1995

Zobacz multimedia zwi?zane z tematem: Zwalczanie okr?tow podwodnych