Zielony Balonik

Reduta ?Zielonego Balonika” (ok. 1910)
Nazwa	Zielony Balonik
Data zało?enia	1905
Data rozwi?zania	1915
Pochodzenie	Krakow
Ostatni skład
Jan August Kisielewski Tadeusz Boy-?ele?ski Adolf Nowaczy?ski Witold Noskowski Edward Leszczy?ski i inni.
Multimedia w Wikimedia Commons

Zielony Balonik ? pierwszy polski kabaret literacki, zało?ony przez krakowskich poetow, pisarzy i plastykow w cukierni Apolinarego J. Michalika (zwanej Jam? Michalikow? ) w pa?dzierniku 1905 roku, działaj?cy do 1912 roku (sporadycznie wystawiano przedstawienia do 1915 roku).

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Wokoł powstania pierwszego polskiego kabaretu literackiego narosło wiele legend i mitow. Według Adama Grzymały-Siedleckiego ^[1] pomysłodawcami byli Edward ?ele?ski (brat Boya ), Stanisław Kuczborski i Jan August Kisielewski . Według Boya-?ele?skiego pierwsz? osob?, ktora zainicjowała kabaret, był Kisielewski ^[2] . Sam Boy nie brał udziału w stworzeniu kabaretu ? doł?czył do zespołu dopiero po?niej. W ?wietle problemu z ustaleniem inicjatora (lub inicjatorow) Zielonego Balonika najbardziej prawdopodobna wydaje si? teza Tomasza Weissa ^[3] , zgodnie z ktor? pomysł zorganizowania kabaretu literackiego zaprz?tał przez dłu?szy czas my?li wielu osob ? głownie malarzy i plastykow, ale tak?e ludzi niezwi?zanych ze ?rodowiskiem artystycznym (Edward ?ele?ski, Tadeusz Michał Zakrzewski , Leopold Starzewski ).

Otwarcie Zielonego Balonika nast?piło w dniu 7 pa?dziernika 1905 roku. Jako kabaret artystow był on instytucj? o charakterze elitarnym. Od pierwszego spotkania w cukierni Michalika przy ulicy Floria?skiej dbano pieczołowicie, aby Zielony Balonik nie był dost?pny dla wszystkich. Tak? elitarno?? zapewniały zaproszenia. Je?li go?? nie wykazywał zachwytu w trakcie kabaretowego spotkania ? nie zapraszano go ju? wi?cej. Wskutek tych zabiegow bywalcy Zielonego Balonika stanowili elitarn?, niewielk?, zamkni?t? grup? o niezmieniaj?cym si? składzie. Jednak elitarno?? niosła ze sob? zagro?enie: mogła doprowadzi? do wyczerpania si? tematow na piosenki i teksty. I tak te? si? stało. Cytowany przez Weissa Sierosławski ^[4] stwierdza, ?e z biegiem czasu zacz?ło Zielonemu Balonikowi brakowa? humoru. Powodami tego stanu rzeczy były tak?e pogarszaj?ce si? warunki ?ycia oraz niech?? bywalcow Jamy Michalika do poruszania w swojej satyrze problematyki politycznej (jest to jedna z cech odro?niaj?cych Zielony Balonik od wi?kszo?ci kabaretow francuskich czy niemieckich). Przypuszcza si? dzisiaj, ?e chciano unikn?? w ten sposob interwencji cenzury prewencyjnej w spotkania, poniewa? wszystkie imprezy publiczne w tamtym czasie podlegały kontroli ^[5] .

Charakterystyka [ edytuj | edytuj kod ]

Jedn? z cech Zielonego Balonika , oprocz elitarno?ci, jest tak?e brak narzuconego, uło?onego wcze?niej programu. Zasada głosiła, ?e ka?dy miał prawo (w pewnym sensie nawet obowi?zek) wyst?pi? ze swoim tekstem lub piosenk? przed publiczno?ci? (musiał si? jednak liczy? z tym, ?e mo?e zosta? wygwizdany). Dopiero z czasem spotkania w Jamie Michalika zostały oparte na szczegołowo opracowanym repertuarze , wykonywanym przez osoby, ktore wcze?niej sprawdziły si? w takiej roli na scenie. Oczywi?cie do ko?ca istnienia kabaretu mo?na było zaprezentowa? w nim spontanicznie własn? tworczo??, o ile zostało si? zaproszonym.

Specyfik? spotka? kabaretowych Zielonego Balonika było poł?czenie słowa i rysunku ? wiele programow konstruowano, kojarz?c ?wiadomie prezentacj? satyrycznych grafik i pisanych do nich tekstow. Rysunki powstawały w pierwszej kolejno?ci, a teksty były nimi inspirowane, stanowi?c słowny komentarz. Grafiki tworzone były w wi?kszo?ci przez karykaturzystow wspołpracuj?cych z czasopismem ? Liberum Veto ”. Rysunki te słu?yły rownie? do zdobienia ?cian lokalu. Głowny litograf tego grona, Aureliusz ?Zenon” Pruszy?ski , wydał w 1930 r. broszur? -przewodnik po Jamie pt. Jama Michalika. Lokal Zielonego Balonika ^[6] . Publikacja zawiera inwentarz lokalu wraz z informacjami dotycz?cymi sensu i genezy wi?kszo?ci obrazow i rysunkow.

Grafiki, oprocz dekorowania sali, pojawiały si? tak?e na zaproszeniach Zielonego Balonika . Zazwyczaj miały charakter satyryczny, a ich motywem przewodnim były humorystyczne portrety . Zdarzały si? tak?e scenki z udziałem przedstawicieli kabaretowego grona oraz jego sympatykow w ro?nych sytuacjach. Rzadsze były rysunki o charakterze neutralnym, niezawieraj?ce aluzji. Rysunkowi zawsze towarzyszył tekst, ktory przewa?nie w dowcipny sposob zapraszał na spotkanie.

W Zielonym Baloniku funkcj? konferansjera pełnił m.in. Jan August Kisielewski , ktory ka?demu przybyłemu na spotkanie go?ciowi wygłaszał obra?liw? mow? powitaln? (na wzor Aristide Bruanta z paryskiego kabaretu Le Mirliton ).

Tworcy Zielonego Balonika (przede wszystkim Boy-?ele?ski i Nowaczy?ski ) programowo wy?miewali konserwatywny establishment Krakowa (głownie ?rodowisko skupione wokoł rektora Uniwersytetu Jagiello?skiego Stanisława Tarnowskiego ) oraz ?koturnowo??” literatury Młodej Polski , podwa?ali neoromantyczn? rol? artysty jako kapłana sztuki, przeciwstawiaj?c temu modelowi tradycj? artysty- błazna , wesołka i prze?miewcy ? Sowizdrzała . Z perspektywy wspołczesnej widoczny jest rownie? ich racjonalizm i liberalizm . Przygotowywali tym samym grunt pod literatur? dwudziestolecia mi?dzywojennego , w swojej pocz?tkowej fazie wolnej od społecznych i metafizycznych powinno?ci.

Szopka satyryczna [ edytuj | edytuj kod ]

W Zielonym Baloniku wystawiono tak?e pi?? noworocznych szopek satyrycznych (w latach 1906 , 1907 , 1908 , 1911 i 1912 ) pod nazw? Szopka krakowska . Z trzech pierwszych zachowały si? tylko fragmenty, teksty szopek z lat 1911 i 1912 zostały w cało?ci opublikowane drukiem. Problematyka w nich podejmowana jest ju? dzisiaj nieczytelna, dotyczy np. spraw ?rodowiska malarskiego i literackiego, projektu Jana Styki wymalowania panoramy na Barbakanie , rozdania nagrod Barczewskiego za osi?gni?cia artystyczne itd. Niezmiennie nie poruszano problemow politycznych.

Popularno?? [ edytuj | edytuj kod ]

Mimo atakow krytyki na łamach prasy (zgorszenie, unikanie konfrontacji z zaborc? w repertuarze, autocenzura ) popularno?? Zielonego Balonika była ogromna ? odczuwano bowiem wielk? potrzeb? tego typu rozrywki. Dowodzi tego masowe zakładanie nowych kabaretow: Figlikow ( Krakow ) czy kabaretu Momus ( Warszawa , 1909 r.), ktorych inicjatorem był Arnold Szyfman , a tak?e setek innych kabaretow zakładanych na prowincji, ktore jednak niewiele miały wspolnego z ide? Zielonego Balonika . Zjawisko to jest łudz?co podobne do mody na kabarety we Francji po sukcesie paryskiego Chat Noir . I tam, i na ziemiach polskich wszystkie na?ladownicze instytucje nie prezentowały swoim programem wysokiego poziomu, a ich komercyjny charakter był sprzeczny z intencjami zało?ycieli Zielonego Balonika .

Swoj stosunek do tego zjawiska Boy-?ele?ski wyraził m.in. w satyrycznej piosence z Szopki krakowskiej pt. Tryumfy polskiego kabaretu :

Opiewa dzi? rytmicznie

Kabaret w Ja?le,

?e sznycle u poborcow

Nie s? na ma?le;

Kabaret w S?dziszowie

Z estrady ci opowie,

Co z młodszym s?dzi? czyni

Pani radczyni. (...) ^[7]

a tak?e w swoim odautorskim przypisie do tego tekstu:

Skład osobowy kabaretu [ edytuj | edytuj kod ]

W ?rodowisku Zielonego Balonika czynny udział brali m.in.:

• Konferansjerzy : Jan August Kisielewski , Stanisław Sierosławski .
• Autorzy tekstow: Witold Noskowski , Tadeusz Michał Zakrzewski , Tadeusz Boy-?ele?ski (od roku 1906 ), Adolf Nowaczy?ski , Edward Leszczy?ski , Leon Schiller , Juliusz Osterwa , Jozef Albin Herbaczewski.
• Oprawa plastyczna: Witold Wojtkiewicz , Kazimierz Sichulski , Karol Frycz , Henryk Szczygli?ski , Alfons Karpi?ski , Stanisław Kamocki , Stanisław Kuczborski , Stefan Filipkiewicz , Henryk Uziembło , Fryderyk Pautsch , Tadeusz Rychter , Ludwik Puget , Ignacy Blaschke .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Boy-?ele?ski Tadeusz, Słowka . Wst?p: Tomasz Weiss. BN I, 255. Wrocław 1988.
• Boy-?ele?ski Tadeusz, Znaszli ten kraj?... Wst?p: Tomasz Weiss. BN I, 246. Wrocław 2004.
• St?pie? Tomasz, Kabaret literacki [hasło w:] Słownik literatury polskiej XX wieku . Wrocław 1992.
• Weiss Tomasz, Legenda i prawda Zielonego Balonika . Krakow 1987.
• Dymek z papierosa, czyli wspomnienia o scenach, scenkach i nadscenkach. Pod red. Kazimierza Rudzkiego. Warszawa 1959

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Zaproszenie na wyst?p ?Zielonego Balonika” rys. Tadeusz Boy-?ele?ski w zast?pstwie nieobecnego Karola Frycza