Zobacz te?: Zaduszki (ujednoznacznienie) .

Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych

Dzie? Zaduszny na cmentarzu w Boronowie
Dzie?	2 listopada
Typ ?wi?ta	chrze?cija?skie
Religie	katolicyzm , anglikanizm , luteranizm , metodyzm
Zwyczaje	odwiedzanie cmentarzy
Upami?tnia	wszystkich zmarłych chrze?cijan
Inne nazwy	Zaduszki, Dzie? Zaduszny, ?wi?to Zmarłych

Zobacz hasła Zaduszki , Dzie? Zaduszny i  ?wi?to Zmarłych w Wikisłowniku

Zaduszki , Dzie? Zaduszny lub ?wi?to Zmarłych ^[1] , wła?ciwie Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych ( łac.   Commemoratio Omnium Fidelium Defunctorum ) ? w Ko?ciołach łaci?skich obchod liturgiczny po?wi?cony zmarłym, przypadaj?cy corocznie na dzie? 2 listopada, tre?ciowo poł?czony z poprzedzaj?c? go uroczysto?ci?  Wszystkich ?wi?tych ^[2] . Zaduszki zbiegaj? si? zazwyczaj z ludowymi uroczysto?ciami ku czci zmarłych, wywodz?cymi si? z wierze? poga?skich lub obrz?dowo?ci przedchrze?cija?skiej ^[3] .

W doktrynie Ko?cioła katolickiego Dzie? Zaduszny jest wyrazem przekonania o obcowaniu ?wi?tych , zmartwychwstaniu ciał , ?yciu wiecznym oraz skuteczno?ci modlitwy wstawienniczej . W Ko?ciołach wschodnich podobne obchody odbywaj? si? kilkukrotnie w ci?gu roku, przede wszystkim w okresie Wielkanocy ^[2] .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Dzie? Zaduszny wywodzi si? z praktyk pobo?no?ciowych wczesno?redniowiecznych mnichow ? nabo?e?stw odprawianych corocznie w ro?nych klasztorach za zmarłych wspołbraci. Ju? w pocz?tkach VII wieku Izydor z Sewilli zalecał odprawianie w klasztorach mszy za dusze zmarłych zakonnikow. Od IX wieku, podczas specjalnych nabo?e?stw w niektorych opactwach, zacz?to obejmowa? intencjami modlitewnymi wszystkich zmarłych chrze?cijan, nie tylko zakonnikow ^[2] .

W roku 998 Odylon , opat klasztoru benedykty?skiego w Cluny , wyznaczył na 2 listopada dzie? obowi?zkowych modlitw za wszystkich wiernych zmarłych ? we własnym opactwie oraz wszystkich klasztorach nale??cych do kongregacji kluniackiej. Od benedyktynow kluniackich zwyczaj ten przej?ły inne zakony, zwłaszcza cystersi oraz kartuzi . W XII wieku wprowadzili go w swoich klasztorach polscy cystersi, co odnotował kalendarz opactwa w L?dzie ^[2] .

W roku 1311, decyzj? Stolicy Apostolskiej, wprowadzono Dzie? Zaduszny do kalendarza oraz liturgii rzymskiej i stopniowo upowszechniono w całym Ko?ciele katolickim. W Polsce najstarsza informacja o obchodzeniu Zaduszek poza klasztorami pochodzi z pocz?tkow XIV wieku, z diecezji wrocławskiej pod rz?dami biskupa Henryka z Wierzbna ^[2] .

Geneza obrz?dowo?ci [ edytuj | edytuj kod ]

Uwa?a si?, ?e obrz?dowo?? Zaduszek ma genez? przedchrze?cija?sk?. Germanie , Celtowie oraz Słowianie zachodni organizowali jesieni? uroczysto?ci ku czci zmarłych. Niektorzy uczeni wi??? dzie? 2 listopada z obrz?dowo?ci? celtyck?, poniewa? rok kalendarzowy i obrz?dowy Celtow rozpoczynał si? w listopadzie. Na całym ?wiecie zwyczaje zaduszkowe nawi?zuj? do ?ałobnych uroczysto?ci poga?skich, niekiedy z elementami obrz?dowo?ci przedchrze?cija?skiej ^[3] . Dlatego niekiedy w nauce u?ywa si? poj?cia ?zaduszki” dla ?wi?t, uroczysto?ci, obrz?dow, ofiar czy modłow po?wi?conych zmarłym, obchodzonych na całym ?wiecie i we wszystkich epokach ^[4] .

Obrz?dowo?? przedchrze?cija?skich uroczysto?ci ku czci zmarłych, w ro?nych społeczno?ciach i kulturach, była ?wiadectwem przekonania, ?e ?mier? nie unicestwia człowieka całkowicie, a tylko zmienia jego sposob istnienia. Przybierało to najprzero?niejsze formy wiary w ?ycie pozagrobowe, aktywno?? po?miertn? dusz a tak?e mo?liwo?? powrotu zmarłych na ziemi?. Obrz?dy te były rownie? przejawem kultu przodkow, ktorzy mieli z za?wiatow wpływa? na ludzi ?yj?cych ? sprowadza? pomy?lno?? lub nieszcz??cia. Przez odpowiedni obrz?d mo?na było zaspokoi? potrzeby zmarłych, okaza? im pami?? i szacunek oraz pozyska? ich przychylno?? ^[4] .

Obchody liturgiczne [ edytuj | edytuj kod ]

Obchody liturgiczne Zaduszek obejmuj? oficjum , trzy msze oraz procesj? ^[2] .

Pierwotne oficjum, wprowadzone przez benedyktynow kluniackich, obejmowało dodatki do liturgii godzin, składaj?ce si? z jutrzni , laudesow i nieszporow . Dopiero w 1911 roku wprowadzono do brewiarza pełny zestaw modlitw przeznaczonych na dzie? 2 listopada. W 1972 roku wł?czono do oficjum Dnia Zadusznego nowe hymny ^[3] .

W 1311 roku wprowadzono do liturgii mszy specjalny formularz na Dzie? Zaduszny, zwany od jego pierwszych słow msz? Requiem . Modlitwy i czytania mszalne miały w nim jedn? wersj?. Do najbardziej znanych elementow tego formularza nale?y sekwencja Dies irae . Formularz ten zatwierdził sobor trydencki . W 1915 roku wprowadzono do niego dwa dalsze zestawy czyta? i modlitw, a w 1919 roku dodatkow?  prefacj? za zmarłych. W 1970 roku zatwierdzono trzy, odr?bne formularze mszalne i pi?? prefacji, powi?kszono te? zestaw czyta?. Wprowadzono rownie? Alleluja ^[2] .

Zwyczaj odprawiania przez ka?dego prezbitera trzech mszy w Dzie? Zaduszny zapocz?tkowali w XV wieku dominikanie hiszpa?scy. W 1748 roku papie? Benedykt XIV zatwierdził t? praktyk? dla Hiszpanii, Portugalii oraz ich kolonii. W roku 1915 papie? Benedykt XV polecił j? stosowa? wszystkim kapłanom katolickim, wzywaj?c do modlitw za ofiary I wojny ?wiatowej ^[2] .

Procesj? zaduszn? odprawia si? w ko?ciele, wokoł ko?cioła lub na cmentarzu. Obejmuje ona pi?? stacji, podczas ktorych modli si? kolejno za zmarłych biskupow i kapłanow, krewnych, dobrodziejow, pochowanych w parafii oraz wszystkich zmarłych ^[3] .

W Polsce dodatkowym elementem obchodow s? wypominki , ktorych najstarsze ?wiadectwo, pochodz?ce z XV wieku, zachowało si? w Kazaniach gnie?nie?skich ^[3] .

Zwyczaje ludowe [ edytuj | edytuj kod ]

Zwyczaje polskie [ edytuj | edytuj kod ]

W okresie przedchrze?cija?skim kult zmarłych towarzyszył niemal wszystkim uroczysto?ciom. Jeszcze w XIX wieku na wschodzie Polski odprawiano uroczysto?ci ofiarne z przywoływaniem zmarłych, zwane pominkami , pominalnymi sobotami , dziadami albo diedami . Uwa?a si? je za relikty poga?skiego kultu przodkow. Obrz?dy te stały si? inspiracj? dla Dziadow Adama Mickiewicza . Inne prze?ytki zachowały si? tak?e w zwyczajach wigilii Bo?ego Narodzenia (potrawy, przywoływanie zmarłych na wieczerz?), Niedzieli Przewodniej traktowanej jako Wielkanoc umarłych, czy Zielonych ?wi?tek . Jednak, jak uwa?aj? etnolodzy, liczne niegdy? obrz?dy i uroczysto?ci zwi?zane z kultem zmarłych, zostały w wi?kszo?ci przeniesione na Dzie? Zaduszny ^[4] .

W Polsce, podczas Dnia Zadusznego, nawiedza si? cmentarze, przyozdabia groby oraz zapala na nich znicze. Praktyka ta zwi?zana jest z przedchrze?cija?skim zwyczajem rozpalania ognisk na mogiłach, obej?ciach i rozstajach drog. Chrust na te ogniska składano przez cały rok. Wierzono, ?e płomienie ogrzewaj? dusze bł?kaj?ce si? po ziemi i chroni? przed złymi mocami ^[5] .

We wschodnich cz??ciach Polski urz?dzano w Zaduszki uczty, spo?ywane w domach lub na grobach, aby zapewni? sobie przychylno?? zmarłych i pomoc im w osi?gni?ciu spokoju. Obrz?d ten zwano dziadami ^[3] . W Polsce zachodniej pod ko?cioły i na cmentarze przynoszono jedzenie, ktore rozdawano ?ebrakom ( dziadom ko?cielnym ), prosz?c ich o modlitw? za zmarłych z rodziny ofiaruj?cego. Niektorzy bogaci gospodarze zapraszali ?ebrakow do swoich domow na uczt? zaduszn? i nocleg. Wierzono bowiem, ?e duch przodka mo?e przybra? posta? dziada . Poniewa? ?ebracy wszczynali przed ko?ciołami podczas Zaduszek kłotnie i bojki o jedzenie, zachowały si? ?wiadectwa zwalczania tego obyczaju przez ksi??y, ktorzy nawoływali do składania datkow pieni??nych na biednych do skarbon ^[6] .

Noc zaduszkowa [ edytuj | edytuj kod ]

Szczegoln? rol? w wyobra?ni i obrz?dowo?ci ludowej odgrywała noc z 1 na 2 listopada, mi?dzy uroczysto?ci? Wszystkich ?wi?tych a Dniem Zadusznym, zwana noc? zaduszkow?. W całej Polsce uwa?ano, ?e tej nocy dusze zmarłych, uwolnione z czy??ca , powracaj? a? do ?witu na ziemi? i bł?kaj? si? po rozstajnych drogach, cmentarzach czy uroczyskach ? szukaj?c pomocy, modlitwy lub ofiary. Na Opolszczy?nie twierdzono, ?e duchy zmarłych dzieci powracaj? noc? jako ptaki i w Dzie? Zaduszny siadaj? na gał?ziach, obserwuj?c procesj? na cmentarzu ^[7] .

Jeszcze w XIX wieku starano si? w Polsce nie wychodzi? z domu w noc zaduszkow?. Nie udawano si? w podro?, nie odwiedzano s?siadow, poniewa? wierzono, ?e po opłotkach i na drogach strasz? umarli. W niektorych regionach zamykano tej nocy karczmy, zakazane były muzyka i ?piewy. Nie zbli?ano si? zwłaszcza do ko?cioła, gdy? zmarli ksi??a mieli odprawia? msze dla innych zmarłych. Tylko najbardziej pobo?ni i dobrzy ludzie mogli pono? zobaczy? z ukrycia, jak o połnocy tłumy zmarłych pod??aj? do ko?cioła. W wielu parafiach zostawiano na t? noc mszał na ołtarzu i otwarte drzwi ?wi?tyni ^[7] .

Do pocz?tkow XX wieku przygotowywano w wieczor zaduszkowy potrawy i alkohol, ktore zostawiano przy progu dla zmarłych. Zwyczaj zakazywał noc? zaduszkow? wykonywania niektorych czynno?ci, aby nie skaleczy?, nie rozgnie?? czy w inny sposob nie zniewa?y? odwiedzaj?cej dom duszy. Zakazane było klepanie masła, deptanie kapusty, maglowanie, prz?dzenie i tkanie, ci?cie sieczki, wylewanie pomyj czy spluwanie. Dusze zmarłych nawiedzały bowiem miejsca, w ktorych przebywały za ?ycia ^[5] . Miały one, w ?godzin? duchow” nocy zaduszkowej, dawa? zna? o swojej obecno?ci stukaniem, skrzypieniem podłog i sprz?tow, uchylaniem furtek i drzwi, szumem i iskrami w kominie, czy te? ?ladami w popiele. Niektorym ukazywały si? jako cienie, ogniki lub ?wiatełka. Niekiedy pojawiały si? pono? w swej dawnej postaci ^[7] .

Zwyczaje w innych krajach [ edytuj | edytuj kod ]

Do XX wieku, w ro?nych regionach Niemiec, na Dzie? Zaduszny wypiekano specjalne chleby i kołacze, ktore rozdawano biednym w zamian za modlitw? w intencji zmarłych z ofiaruj?cej jedzenie rodziny. Podobne zwyczaje panowały w Hiszpanii, w ktorej przez wieki nazywano Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych ?dniem rozdawania chleba”. W Ameryce Łaci?skiej urz?dzano 2 listopada korowody, uczty i zabawy, ktore nadały Zaduszkom charakter radosnego ?wi?ta. W krajach tego kontynentu składano zmarłym w ofierze jedzenie na grobach a tak?e dotykano chlebem nagrobkow, aby nast?pnie spo?y? go w rodzinach lub rozda? ubogim ^[3] .

Inne wyznania [ edytuj | edytuj kod ]

Niektore wyznania chrze?cija?skie nie obchodz? Zaduszek (m.in. ?wiadkowie Jehowy , Ko?cioł Adwentystow Dnia Siodmego ) ^[8] . ?wiadkowie Jehowy nie wierz? w nie?miertelno?? duszy , dlatego te? odrzucaj? wszelkie praktyki i zwyczaje wynikaj?ce z tego pogl?du, wskazuj?c rownie? na poga?skie pochodzenie tej uroczysto?ci ^[9] . Natomiast w Ko?ciele prawosławnym nie ma tradycji modlitwy za zmarłych 2 listopada. Odbywaj? si? one w 3., 9. i 40. dniu po pochowku oraz pierwsz? rocznic? od pochowka. Szczegolne dni, gdy wierni odwiedzaj? groby zmarłych to: sobota poprzedzaj?ca dzie? ?w. Dymitra z Tesaloniki (Dymitriewskaja Roditielskaja Subbota), Niedziela Przewodnia oraz ?wi?to Radonicy wypadaj?ce w dziesi?ty dzie? po Passze ^[10] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• kult zmarłych
• Niedziela Wieczno?ci
• wiosenne wspomnienie zmarłych

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Bo?ena Łomacz: Dzie? Zaduszny. W: Encyklopedia katolicka . Romuald Łukaszyk, Ludomir Bie?kowski , Feliks Gryglewicz (red.). T. 4. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1995, s. 594-596. ISBN  83-86668-04-0 .
• Mariusz Konieczny: Zaduszki. W: Encyklopedia katolicka . T. 20. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2014, s. 1170. ISBN  978-83-7306-654-0 .
• Zaduszki. W: Barbara Ogrodowska: Zwyczaje, obrz?dy i tradycje w Polsce . Warszawa: Verbinum, 2001, s. 257-260. ISBN  83-7192-128-4 .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Wspomnienie wszystkich wiernych zmarłych [online], brewiarz.pl [dost?p 2022-11-01]   .
• Polska Kronika Filmowa 33/45, Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej, Zaduszki w Warszawie ? cmentarz wojskowy i miejsca strace? , repozytorium.fn.org.pl, 1945   .
• Polska Kronika Filmowa 46A/57, Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej, Za umarłych. Zaduszki na Pow?zkach. Groby partyzanckie , repozytorium.fn.org.pl, 1957   .