Wały Chrobrego

Stare Miasto
Wały Chrobrego
Pa?stwo	Polska
Miejscowo??	Szczecin
Poło?enie na mapie Szczecina Wały Chrobrego
Poło?enie na mapie Polski Wały Chrobrego
Poło?enie na mapie wojewodztwa zachodniopomorskiego Wały Chrobrego
53°25′48,0″N   14°33′54,0″E / 53,430000   14,565000
Multimedia w Wikimedia Commons

Wały Chrobrego (pierwotnie niem.   Hakenterrasse , w znaczeniu dosłownym: Taras Hakena) ? taras widokowy o długo?ci ok. 500 m w Szczecinie na skarpie wzdłu? Odry . Słynne zało?enie urbanistyczno-architektoniczne wspołtworz?ce, wraz z Muzeum Narodowym w Szczecinie , Zamkiem Ksi???t Pomorskich i katedr? pw. ?w. Jakuba, nadodrza?sk? sylwet? miasta, widoczn? z głownych tras dojazdowych od wschodu biegn?cych przez mosty i wiadukty. Zaprojektowane i wzniesione według koncepcji Wilhelma Meyera-Schwartau w latach 1902?1921 z inicjatywy nadburmistrza Hermanna Hakena , na cze?? ktorego został taras pierwotnie nazwany.

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

W 1873 rozpocz?ło si? wyburzanie XVIII-wiecznych fortyfikacji Szczecina. Pierwsza koncepcja zabudowy terenow likwidowanego Fortu Leopold na wyniosłym brzegu Odry powstała w 1876. Od 1878 do 1907 urz?d nadburmistrza Szczecina sprawował Hermann Haken. Dzi?ki jego wielkiemu zaanga?owaniu kolejn? koncepcj? opracowano w 1894, a w 1901 podj?to decyzj? o realizacji. W latach 1902?1907 uformowano, na wysoko?ci 19,3 m n.p.m. (19 m nad poziomem Odry Zachodniej ), taras widokowy według projektu urbanistycznego Wilhelma Meyera-Schwartau. Na szczycie nasypow ziemnych wzdłu? Odry powstała wysadzana drzewami aleja spacerowa, zako?czona na kra?cach połokr?głymi placykami. Tu? pod nimi znajduj? si? dwie symetryczne drogi zjazdowe biegn?ce w doł wzdłu? ziemnych skarp, ku ?rodkowi zało?enia. Na osi poprzecznej promenady zbudowano nieco ni?szy połokr?gły taras centralny, wsparty rustykowanym murem oporowym, flankowany dwoma mniejszymi tarasami, nad ktorymi wznosz? si? pawilony widokowe, w kształcie owalnych kopuł wspartych na jo?skich kolumnach. Po?rodku tarasu centralnego postawiono kamienn? rze?b? przedstawiaj?c? walk? człowieka z centaurem dłuta Ludwiga Manzla . Na osi, w murze oporowym wydr??ono połkolist? nisz?, uj?t? w dwa ryzality po bokach, z niszami na pos?gi. U ich podno?a umieszczono połkonchowe baseniki. Kompozycja ta stanowi tło dla rozległej fontanny. W koronie muru, pod kamienn? balustrad? znajduj? si? herby miast pomorskich. Przed fontann? zbudowano dwie wie?e o?wietleniowe stylizowane na latarnie morskie. Kompleks tarasow poł?czono z nabrze?em Odry dwoma biegami schodow biegn?cych po łukach wzdłu? muru oporowego centralnego tarasu.

W latach 1906?1912 w połnocnej cz??ci tarasu zbudowano według projektu Paula Kieschke kompleks architektoniczny dla owczesnej rejencji szczeci?skiej , w ktorym obecnie ma swoj? siedzib? Urz?d Wojewodzki . W centrum rozpocz?to budow? gmachu Muzeum Miejskiego według projektu Wilhelma Meyera-Schwartau ? obecnie Muzeum Narodowe w Szczecinie . Zbudowano skrzydło od strony od strony Odry i elewacje boczne. Budow? przerwano w 1913 ? planowanego skrzydła od strony miasta nigdy nie wzniesiono. Dalej na południe od muzeum zbudowano dwa gmachy: w latach 1902?1905 Zakład Ubezpiecze? Społecznych projektowany przez Emila Drewsa oraz Naczelna Dyrekcj? Ceł zacz?t? przez K. Hinckledeyna, zako?czon? w latach 1918?1921 przez Osterwolda. Planowano na skraju nigdy nie zbudowan? wie??. Dzisiaj obydwa poł?czone gmachy s? siedzib? Politechniki Morskiej . Za muzeum rozci?ga si? w kierunku miasta regularny, prostok?tny plac, z kompleksem tarasow wyrownuj?cych ro?nic? mi?dzy placem a wy?ej poło?onym terenem miasta. W centrum tarasu znajdował si? pierwotnie pomnik cesarza Fryderyka III . Obecnie wznosi si? tam betonowy pomnik Adama Mickiewicza dłuta Sławomira Lewi?skiego, odsłoni?ty w 1960. Dalej na zachod znajduje si? Park im. Stefana ?eromskiego o nieregularnym planie (dawny Cmentarz Grabowski , pierwotnie niem. Grabower Friedhof ).

Hakenterrasse przetrwało działania wojenne bez wi?kszych uszkodze?. Powojenne ingerencje dotyczyły przede wszystkim wn?trz budynkow. Cz??? gmachu Muzeum adaptowano na potrzeby Teatru Wspołczesnego , zmieniono zwie?czenia wie?y i zlikwidowano naro?ne pawiloniki na dachu. W niszach po obu stronach fontanny postawiono figury Jana z Kolna i Wyszaka . Nazwy miast zachodniopomorskich zamieniono na polskie. Od zachodniej strony budynku Politechniki Morskiej dobudowano sal? gimnastyczn? i laboratorium silnkow okr?towych. W pomieszczeniach podziemi połnocnego pawilonu powstała restauracja Chrobry . Na kra?cach promenady mieszcz? si? drewniane budynki restauracji Columbus i Colorado . Po 1989 oczyszczono zszarzałe elewacje tarasow, latar? i Gmachu Głownego Muzeum Narodowego w Szczecinie oraz Urz?du Wojewodzkiego oraz cz??ciowo zrekonstruowano dawne malatury hallow w obydwu budynkach. Odrestaurowano te? tablic? dedykacyjn? ku czci Hermanna Hakena w murze oporowym tarasu.

Całe zało?enie jest jednym z najciekawszych i najbardziej monumentalnych kompleksow urbanistyczno-architektonicznych z pocz?tku XX w. w tej cz??ci Europy. W centrum znajduje si? symetryczna osiowa kompozycja ł?cz?ca taras centralny, gmach Muzeum i plac miejski. Budynki po bokach Muzeum maj? ju? mniej regularne rzuty. Ich historyzuj?ce neorenesansowe elewacje, nawi?zuj?ce do renesansu niderlandzkiego, z czerwonej cegły i biel? kamiennych obramie? otworow, kontrastuj? z wczesnomodernistycznym budynkiem Muzeum, i murem oporowym tarasu, wyło?onych piaskowcem. Najbardziej na południe wysuni?ty budynek dawnego Zakładu Ubezpiecze? zbudowano w stylu neobarokowym . Od strony miasta kompozycj? zamyka swobodnie zakomponowany park. Dawne Hakenterasse zostały wi?c zaprojektowane jako kompleks ro?norodny stylowo ł?cz?cy nowoczesno?? z tradycj?. Symetryczny rygor centrum jest stopniowo łagodzony przez flankuj?c? zabudow? i park o coraz bardziej rozlu?nionej kompozycji, płynnie ł?cz?cej centralne zało?enie osiowe z typow? zabudow? miejsk?.

Zespoł tarasow widokowych Wały Chrobrego znajduje si? w rejestrze zabytkow nieruchomych pod nr rej. A-1326 z 18.12.1996 r.

Zdj?cia [ edytuj | edytuj kod ]

• Wały Chrobrego
• 
  Wały Chrobrego w 2009 roku
• 
  Gmach głowny Politechniki Morskiej
• 
  Fontanna
• 
  Taras widokowy
• 
  Rze?ba Ludwiga Manzla ? Herkules walcz?cy z centaurem ”
• 
  W nocy
• 
  Widok z wie?y urz?du wojewodzkiego
• 
  Wały Chrobrego podczas finału The Tall Ships’ Races 2017
• 
  Wały Chrobrego (1939/1940)
• 
  Wały Chrobrego w 1949 roku

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Encyklopedia Szczecina . T. II. Szczecin: Uniwersytet Szczeci?ski , 2000, s. 585?587. ISBN  83-7241-089-5 . ( pol. ) .
• Szczecin ? Łasztownia, N-33-90-C-a-4 . Warszawa: Głowny Geodeta Kraju , 2002, s. 1, seria: Mapa topograficzna Polski 1:10 000. ISBN  83-239-3275-1 . ( pol. ) .
• NID: Rejestr zabytkow nieruchomych . 2013. [dost?p 2013-09-10]. ( pol. ) .
• Archiwalne widoki wałow w bibliotece Polona