Theodor Erdmann Kalide
(ur.
8 lutego
1801
w
Krolewskiej Hucie
, zm.
23 sierpnia
1863
w
Gliwicach
) ? niemiecki rze?biarz okre?lany mianem
?rze?biarza
br?zu
i ?elaza”.
Dom Johanna Gottlieba Kalidego w ktorym urodził si? Theodor Erdmann Kalide, stan na 2020 rok
Tablica po?wi?cona Kalidemu na ?cianie jego domu (2020)
Był drugim z kolei, po starszym o 6 lat Wilhelmie, synem niemieckiego inspektora hutniczego Gottlieba Kalide z miejscowej huty ?elaza i Gorno?l?zaczki, pochodz?cej z Nakła ?l?skiego - Charlotty Wilhelminy Beck. Miał jeszcze siostr? - Alwin?, przyszł? ?on?
Franza Winklera
. Przyszedł na ?wiat w jednym z pierwszych budynkow, tworz?cych osad? krolewskohuck? (stawianych w latach 1798-1802)
[1]
.
Edukacj? rozpocz?ł w szkole brackiej (
Knappschaftsschule
) w Krolewskiej Hucie, nast?pnie od 1816 ucz?szczał do nowo utworzonego gimnazjum w Gliwicach. Zamieszkiwał wowczas u pracuj?cego w
Krolewskiej Odlewni ?eliwa w Gliwicach
brata Wilhelma. Szybko jednak przerwał nauk? i ju? w 1817 r. podj?ł prac? jako elew (ucze?) w hucie ?Krolewskiej", a nast?pnie we wspomnianej Krolewskiej Odlewni ?eliwa, jako pracownik modelarni. Kształcił si? pod okiem Friedricha Wilhelma Ludwiga Beyerhausa
[2]
.
W 1819 udał si? do Berlina, gdzie ucz?szczał na zaj?cia do
Krolewskiej Akademii Sztuk Pi?knych
, najpierw jako wolny słuchacz, a nast?pnie jako student. Pobierał nauki u wybitnych mistrzow:
Johanna Gottfrieda Schadowa
i
Chrystiana Daniela Raucha
. Ju? w latach 20. XIX wieku Kalide zyskał sław? plastyka postaci zwierz?cych, szczegolnie dzi?ki umiej?tno?ci tworzenia naturalnie ukształtowanych modeli ?pi?cych i czuwaj?cych lwow
[3]
.
Krolewska Odlewnia ?eliwa w Gliwicach, jako fundator stypendium, zawarła w 1824 z Kalide nowy kontrakt, w ktorym zobowi?zał si? on do wykonywania i posyłania z Berlina do odlewni w Gliwicach modeli swoich prac, według ktorych mo?na było wykonywa? formy odlewnicze. W ten sposob odlewnia poszerzyła swoj asortyment, a modele zamieszczone zostały w katalogu wyrobow
[4]
.
24 grudnia 1831 Kalide został mianowany artyst? rze?biarzem akademickim i rozpocz?ł w Berlinie samodzieln? działalno??, ktor? prowadził do 1856. Jego pracownia znajdowała si? w Berlinie, w pobli?u
Bramy Brandenburskiej
, na rogu Unter den Linden oraz Pariser Platz
[5]
. Jednocze?nie utrzymywał wspołprac? z gliwick? odlewni?, ktor? zako?czyła dopiero ?mier? rze?biarza w 1863
[6]
.
W 1824 w
Berlinie
odbyła si? wystawa
gipsowych
modeli dwoch lwow (?pi?cego i czuwaj?cego) autorstwa Kalide.
W 1836 wykonał rze?b?
Chłopca z łab?dziem
. Znalazła si? ona w katalogu
gliwickiej odlewni
. Została, na podstawie modelu, wykonana w wielu egzemplarzach. Jeden z egzemplarzy wystawiany był na wystawie ?wiatowej w
Londynie
w 1852. Inny egzemplarz do 1912 był umieszczony na
rynku
w
Krolewskiej Hucie
, obok miejskiej fontanny, a obecnie jest ustawiony na
chorzowskim
Placu
Matejki
, a inny z odlewow ustawiony jest w Gliwicach. Pozostałe egzemplarze znajdziemy mi?dzy innymi w
Mi?sku
,
Czeladzi
i w dawnej krolewskiej rezydencji
Osborne House
na wyspie
Wight
.
W 1838, po 6 latach pracy uko?czył ?Waz? prowincji pruskich" przeznaczon? dla Nowego Pałacu w Parku
Sanssouci
.
Dobrze rozwijaj?c? si? karier? rze?biarza przerywa wykonanie i przedstawienie w 1848 roku gipsowego modelu rze?by ?Bachantki na panterze" ukazuj?cej posta? nagiej, pijanej kobiety le??cej na wznak na grzbiecie pantery. Dwor krolewski dopatrzył si? w tym dziele alegorii
Wiosny Ludow
i zrezygnował ze składania mu dalszych zlece?. Szwagier, Franz Winckler, zobaczywszy wykonany w
carraryjskim
marmurze
oryginał, zaszokowany, odesłał rze?b? Kalidemu, nie ??daj?c zwrotu płaconej nale?no?ci. Zapisan? w testamencie corce rze?biarza ?Bachantk?..." w 1878 roku kupuje berli?ska Galeria Narodowa. Obecnie, uszkodzona w wyniku II wojny ?wiatowej (posta? kobiety, podobnie jak pantery, ma utr?cone ko?czyny), była wystawiona w galerii mieszcz?cej si? w ko?ciele Friedrichswerde. W 2013 roku
Muzeum w Gliwicach
na okresowej wystawie wystawiło niewielki (wymiary: wys. 42 cm x szer. 53,5 cm x gł?boko?? 26 cm) odlew z br?zu ?Bachantki na panterze" przypisywany Kalidemu
[7]
.
W 1852, z okazji 50-lecia uruchomienia pierwszego wielkiego pieca w hucie Krolewskiej (niem.
Konigshutte
), na wzgorzu w Krolewskiej Hucie (ob. Chorzow) postawiono
pomnik Friedricha Wilhelma von Redena
, autorstwa Theodora Erdmanna Kalide. Pomnik ten, zniszczony w lipcu 1939 r. przez działaczy ?Zwi?zku Stowarzysze? Polskich Chorzowian”, odbudowany i ponownie odsłoni?ty rok po?niej, i powtornie usuni?ty po zaj?ciu Chorzowa przez Polakow w 1945 r.
Dnia 6 wrze?nia 2002 na Placu Hutnikow w Chorzowie postawiono pomnik hr. Redena, autorstwa tyskiego rze?biarza
Augusta Dyrdy
. Dokonał on rekonstrukcji pierwszego pomnika, ktorego autorem był Theodor E. Kalide.
Uwa?a si?, ?e ostatni? prac? Kalidego jest wykonana przez niego, na zamowienie drugiej ?ony Franza Wincklera, ?Madonna z Dzieci?tkiem". Stoi ona w
miechowickim
ko?ciele pod wezwaniem ?wi?tego Krzy?a
.
Był tak?e autorem, mi?dzy innymi, pomnikow:
Fryderyka Wielkiego
(1839) dla
Wrocławia
,
Winckelmanna
(1842/44)dla berli?skiego Altes Museum,
Fryderyka Wilhelma III
jako je?d?ca dla berli?skiego Lustgarten (1860) i dla Kolonii (1861),
Fryderyka Schillera
(1862) dla Berlina.
?ycie prywatne rze?biarza nie było udane. O?enił si? z Friederik? Kohl, modelk? ktora pozowała mu do ?Bachantki...", mieli dwie corki, lecz mał?e?stwo rozpadło si?. Kalide popadł w alkoholizm, zamieszkał u brata w Gliwicach gdzie zmarł; został pochowany na
Cmentarzu Hutniczym w Gliwicach
. Jego grob został odrestaurowany w 2005.
Jest patronem ulicy w Chorzowie, przy ktorej znajduje si?
zabytkowy dom
, w ktorym rze?biarz si? urodził.
Z tym tematem zwi?zana jest kategoria:
Rze?by Theodora Erdmanna Kalidego
.
- Lew czuwaj?cy
, odlany w 1824 (niem.
Wachender Lowe
)
- Lew ?pi?cy
(zob.
Lew ?pi?cy
w Gliwicach
oraz
Lew ?pi?cy
w Bytomiu
), 1826, (niem.
Sterbender Lowe
)
- Chłopiec z łab?dziem
, 1836, (
niem.
Knabe mit Schwan
)
- Dziewczyna z lir?
, 1838, (niem.
Madchen mit der Leier
)
- Waza Prowincji Pruskich
, 1838, (niem.
Provinze Vasen
)
- Bachantka na panterze
, 1848, (niem.
Bacchantin auf dem Panther
)
- Pomnik Friedricha Wilhelma von Redena
, 1852
- pomnik Franza von Wincklera w Katowicach
, wzniesiony w 1853
- Madonna z Dzieci?tkiem
, 1860, (niem.
Muttergottes
)
-
Chłopiec z łab?dziem (niem.
Knabe mit Schwan
) - rze?ba na Placu Matejki w Chorzowie
-
Chłopiec z łab?dziem (niem.
Knabe mit Schwan
) - Gliwice
-
?pi?cy (Umieraj?cy) lew (niem.
Sterbender Lowe
) - rze?ba na Rynku w Bytomiu
-
Lew czuwaj?cy, (niem.
Wachender Lowe
), Gliwice, Willa Caro
-
Lew czuwaj?cy, (niem.
Wachender Lowe
), Gliwice, Willa Caro
-
Madonna z Dzieci?tkiem, Bytom Miechowice, Ko?cioł ?w. Krzy?a
- ↑
Arkadiusz Faruga:
Narodowo?? ?l?ska w trojk?cie narodow
. Zabrze: Narodowa Oficyna ?l?ska, 2007, s. 36-37.
ISBN
978-83-60540-61-9
.
- ↑
Zbigniew Kapała (red.):
Chorzowski słownik biograficzny, Edycja Nowa T. 1
. Chorzow: Muzeum w Chorzowie, 2007, s. 163.
ISBN
978-83-926587-1-9
.
- ↑
Janusz Modrzy?ski (red.):
Chorzowski słownik biograficzny
. Chorzow: Muzeum w Chorzowie, 1997, s. 75.
ISBN
83-903578-7-9
.
- ↑
Zbigniew Kapała (red.):
Chorzowski słownik biograficzny, Edycja Nowa T. 1
. s. 163.
- ↑
Zbigniew Kapała (red.):
Chorzowski słownik biograficzny, Edycja Nowa T. 1
. s. 164.
- ↑
Janusz Modrzy?ski (red.):
op.cit.
. s. 75.
- ↑
[1]
Informacja na stronie Muzeum w Gliwicach, dost?p 13.03.2014
- O T. Kalide, m.in. w: A. Kuzio-Podrucki,
Tiele-Wincklerowie. Arystokracja w?gla i stali
, Bytom 2006. - info o ksi??ce na stronie:
?l?ska szlachta i arystokracja
- Janusz Modrzy?ski (red.):
Chorzowski słownik biograficzny
. Chorzow: Muzeum w Chorzowie, 1997.
ISBN
83-903578-7-9
.
Brak numerow stron w ksi??ce
- Zbigniew Kapała (red.):
Chorzowski słownik biograficzny, Edycja Nowa T. 1
. Chorzow: Muzeum w Chorzowie, 2007.
ISBN
978-83-926587-1-9
.
Brak numerow stron w ksi??ce
- ?Niedoceniany mistrz" autor: Edward Wieczorek, magazyn ??l?ski magazyn STYLE", strony 16 i 17, ISSN 2080-7953
- Biografia T.E. Kalidego w j?zyku niemieckim
[2]
- Justine Nagler:
Theodor Kalide. Monographie und Werkverzeichnis des Berliner Bildhauers (1801?1863)
. Lukas Verlag, Berlin 2018,
ISBN
978-3-86732-314-7
.