한국   대만   중국   일본 
Tasznik pospolity ? Wikipedia, wolna encyklopedia Przejd? do zawarto?ci

Tasznik pospolity

Artykuł na Medal
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tasznik pospolity
Ilustracja
Systematyka [1] [2]
Domena

eukarionty

Krolestwo

ro?liny

Podkrolestwo

ro?liny zielone

Nadgromada

ro?liny telomowe

Gromada

ro?liny naczyniowe

Podgromada

ro?liny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrz?d

ro?opodobne

Rz?d

kapustowce

Rodzina

kapustowate

Rodzaj

tasznik

Gatunek

tasznik pospolity

Nazwa systematyczna
Capsella bursa-pastoris ( L. ) Medik.
Pfl.-Gatt. 85 1792 [3]
Synonimy
  • Thlaspi bursa-pastoris L.
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Pokroj
Owoc

Tasznik pospolity ( Capsella bursa-pastoris (L.) Medik.) ? gatunek ro?liny nale??cy do rodziny kapustowatych (krzy?owych). Pochodzi prawdopodobnie ze wschodniej cz??ci basenu Morza ?rodziemnego , ale wspołcze?nie jest szeroko rozprzestrzeniony na całym ?wiecie, tak?e w Polsce. Wyst?puje w ro?nych siedliskach, zwykle jako ro?lina ruderalna i trudny do wyt?pienia chwast . Rosn?c w uprawach, jest szkodliwy głownie dlatego, ?e ułatwia pora?anie ich przez paso?yty i patogeny, dla ktorych jest ?ywicielem po?rednim . U?ytkowany jest jako ro?lina lecznicza , a regionalnie tak?e jako ro?lina jadalna (ceniona zwłaszcza w Azji Wschodniej). Jest tak?e ro?lin? olejo- i miododajn? , znajduje zastosowanie w biotechnologii , biomonitoringu , fitoremediacji gleb, przez naukowcow bywa traktowany jako gatunek modelowy , a tak?e pomaga zwalcza? owady dokuczliwe dla człowieka.

Rozmieszczenie geograficzne [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwotny zasi?g wyst?powania tasznika pospolitego nie jest dokładnie znany [4] , najprawdopodobniej jednak pochodzi on z regionu ?rodziemnomorskiego [5] , z jego wschodniej cz??ci [6] [7] .

Znaleziska nasion tasznika na Wyspach Brytyjskich z plejstocenu wskazuj? na to, ?e tasznik pospolity mogł stanowi? w Europie połnocno-zachodniej element owczesnej flory po?noglacjalnej lub preborealnej [6] .

Wspołcze?nie tasznik pospolity jest gatunkiem kosmopolitycznym tj. rozprzestrzenionym na całym ?wiecie. Uznawany jest za drugi pod wzgl?dem rozpowszechnienia gatunek ro?liny na Ziemi (po rde?cie ptasim ) [8] [9] . Zawleczony został na wyspy Atlantyku, na oba kontynenty ameryka?skie, na wyspy Pacyfiku i do Australii, do Azji wschodniej [8] [9] , Afryki Południowej i ?rodkowej [6] . W strefie rownikowej ro?nie jednak głownie w obszarach chłodniejszych ? na terenach wy?ynnych i gorskich. Na połnocy si?ga do 65°N w Islandii i 71°N w Norwegii [6] .

Na wy?szych szeroko?ciach ro?nie głownie na terenach ni?ej poło?onych, cho? w Skandynawii osi?ga do 2091 m n.p.m., w Alpach ro?nie do około 3000 m n.p.m. W Himalajach si?ga do 5900 m n.p.m. [6]

W Polsce gatunek wyst?puje pospolicie na całym ni?u i w ni?szych poło?eniach gorskich, rzadko pojawiaj?c si? w pi?trze kosodrzewiny [10] . We florze Polski ma status archeofita [11] .

Morfologia [ edytuj | edytuj kod ]

Szczyt kwiatostanu
Kwiat tasznika pospolitego
Rozeta li?ci przyziemnych
Pokroj
Gatunek charakteryzuje si? du?? zmienno?ci? budowy, w zale?no?ci od warunkow ?rodowiska [12] [6] , a tak?e wieku ro?liny i pory roku [6] .
Korze?
Pojedynczy, biały korze? palowy , cz?sto rozwidlaj?cy si? na gł?boko?ci ok. 10 cm. W lu?nych glebach osi?ga ok. 33 cm, w zbitych jest krotszy. U silnie rosn?cych ro?lin korze? ten w gornej cz??ci osi?ga do 0,5 cm ?rednicy. W gornej cz??ci te? znajduje si? wi?kszo?? korzeni bocznych [6] .
Łodyga
Wzniesiona, pojedyncza lub rozgał?ziaj?ca si? [4] , zwykle o wysoko?ci od 10 do 40 cm, ale czasem tylko 3 cm, a maksymalnie nawet do ponad 100 cm [6] . Nieco kanciasta, ma kolor jasnozielony do słomkowego [6] . Jest naga lub ro?nym stopniu pokryta u dołu p?du pojedynczymi i gwiazdkowatymi, a w gorze tylko gwiazdkowatymi włoskami , rozdzielaj?cymi si? nisko u nasady na 3 do 5 promieni [9] .
Li?cie
Skr?toległe, przy ziemi skupione w rozet? . Blaszka o bardzo zmiennych wymiarach i kształcie, w ogolnym zarysie lancetowata, zw??ona w ogonek [6] [13] osi?gaj?cy od 0,5 do 4 cm długo?ci [9] . Li?cie rozetkowe w zale?no?ci od siedliska osi?gaj? od 3 do 33 cm długo?ci i 1,5 do 8,6 cm szeroko?ci [6] . Blaszka mo?e by? całobrzega, z?bkowana, zatokowo wcinana do pierzastodzielnej [10] , w tym tak?e w zale?no?ci od pory roku i wieku ro?liny (starsze maj? li?cie silniej podzielone) [6] . Li?cie łodygowe zawsze mniejsze, siedz?ce, o strzałkowatej nasadzie obejmuj?cej łodyg? [14] . Maj? kształt lancetowaty do rownow?skiego, długo?? od 1 do 5,5, rzadko 8 cm i szeroko?? od 1 do 1,5, rzadko 2 cm. Ich blaszka jest całobrzega lub z?bkowana [9] .
Kwiaty
Drobne kwiaty tworz? długie grono w gornej, nieulistnionej cz??ci łodygi. W szczytowej cz??ci jest ono bardzo g?ste, ni?ej rzadkie [14] . W czasie owocowania zarowno o? kwiatostanu, jak i szypułki kwiatowe wydłu?aj? si? [6] . Cztery działki kielicha s? sko?nie odstaj?ce [14] , zielone lub czerwonawe, biało obłonione na brzegu [9] , owłosione, długo?ci ok. 1 mm [6] (ew. 2 [9] ?2,2 mm [10] ). Cztery płatki korony białe, rzadziej ro?owe [14] [13] lub ?ołtawe [9] , jajowate, o długo?ci zwykle 2?2,2 mm [6] (ew. do 3 [10] ?4 mm [9] ). Czasami brak płatkow korony [10] . Działki kielicha i płatki korony ustawione s? wzgl?dem siebie na krzy? [15] . Pojedynczy, gorny słupek z szyjk? długo?ci 0,5 mm [10] otoczony jest przez 6 pr?cikow czterosilnych [15] . Nitki pr?cikow s? białe, długo?ci 1?2 mm. Jajowate pylniki maj? długo?? do 0,5 mm [9] .
Owoc
Trojk?tna, silnie spłaszczona łuszczynka z sercowatym (łukowatym) wyci?ciem na wierzchołku [6] [13] z trwał?, krotk? szyjk? [13] . Osi?ga długo?? od 5,0 do 9,2 mm i szeroko?? od 3,6 do 8,8 mm. Szypułka, na ktorej jest osadzona, w czasie owocowania osi?ga 5?20 mm długo?ci [6] . W jednej łuszczynie znajduje si? zazwyczaj 10-20 nasion [14] (maksymalnie 39 [6] ).
Nasiona
Jajowate lub eliptyczne, bocznie spłaszczone, u dołu zaokr?glone, a na szczycie ?ci?te i tu z mi?sistym, białawym znaczkiem ( hilum ) [16] . Maj? długo?? 0,8?1 (1,2 [16] ) mm i szeroko?? (0,4 [16] ) 0,6?0,8 mm [6] . Łupina nasienna gładka [4] , w powi?kszeniu siatkowato-szorstka [16] , ciemnoczerwona, ?ołtawobr?zowa [6] lub brunatna [16] . Masa suchego nasiona wynosi ?rednio 0,15 mg [6] . Jedna ro?lina wytwarza ?rednio według jednego ?rodła około 2?4 tysi?cy nasion [17] , według innych ? minimum 5 tysi?cy, a maksimum 90 tysi?cy [6] . Wyst?puje du?a zmienno?? pod tym wzgl?dem w zale?no?ci od siedliska. Mniej nasion (?rednio 17 w łuszczynce) i owocow (?rednio 58) powstaje na ro?linach rosn?cych w niekorzystnych warunkach, takich jak miejsca wydeptywane. Z kolei te rosn?ce jako chwasty w ogrodach wytwarzaj? blisko tysi?c owocow (?rednio 985) zawieraj?cych ?rednio po 27 nasion [6] .
  • Dojrzewające owoce
    Dojrzewaj?ce owoce
  • Dojrzewające owoce
    Dojrzewaj?ce owoce
  • Otwarta łuszczynka z nasionami
    Otwarta łuszczynka z nasionami
Gatunki podobne
Mimo istnienia morfologicznych ro?nic diagnostycznych [18] gatunki z rodzaju Capsella bywaj? z racji swej zmienno?ci, du?ej zwłaszcza u tasznika pospolitego, bardzo do siebie podobne i konieczne jest stosowanie metod molekularnych dla ich identyfikacji [19] .
Tasznik pospolity od Capsella thracica i C. grandiflora ro?ni si? krotk? szyjk? słupka (poni?ej 0,5 mm, podczas gdy u tych dwoch osi?ga 0,7 mm), C. grandiflora ma te? płatki ponad 4 mm długo?ci (oba wcze?niej wymienione maj? je o długo?ci zwykle poni?ej 3 mm). C. orientalis jest w dole g?sto, szarawo owłosiony i ma płatki ?ołtawe, C. rubella ma płatki i działki ro?owo nabiegłe i oba te okołki podobnej długo?ci lub płatki s? niewiele dłu?sze od działek (wszystkie inne gatunki maj? płatki wyra?nie dłu?sze od działek) [18] .

Systematyka, zmienno?? i miesza?ce [ edytuj | edytuj kod ]

Pozycja systematyczna i pochodzenie [ edytuj | edytuj kod ]

Ze wzgl?du na zmienno?? morfologiczn? ro?lin z rodzaju tasznik Capsella pozycja i granice podziału poszczegolnych gatunkow w jego obr?bie były niejasne i przedstawiano ro?ne koncepcje ich klasyfikacji. Przełom nast?pił po zastosowaniu bada? genetycznych [20] , a zwłaszcza po uwzgl?dnieniu w nich ro?lin z niepewnych dot?d i słabo poznanych taksonow [7] .

Ostatni wspolny przodek wszystkich gatunkow tasznikow był samopłonnym diploidem , ktory wyst?pował w po?nym plejstocenie we wschodniej Europie i zachodniej Azji, a by? mo?e tak?e i w jej ?rodkowej cz??ci. Kolejne zlodowacenia plejstoce?skie spowodowały podział jego populacji i powstanie w efekcie wschodniej i zachodniej linii rozwojowej. Wschodnia linia podzieliła si? około 0,87 miliona lat temu (w plejstocenie) i reprezentowana jest wspołcze?nie przez dwa siostrzane gatunki ? Capsella bursa-pastoris i C. orientalis [7] . Z analizy genomu tasznika pospolitego wynika, ?e gatunek powstał stosunkowo niedawno, bo 100?300 tysi?cy lat temu, w wyniku hybrydyzacji diploidalnych przodkow [21] (bywaj? identyfikowani z gatunkami C. orientalis i C. grandiflora [22] ). Du?? zmienno?? morfologiczn? tasznika pospolitego tłumaczy to, ?e powstawał w wyniku wielokrotnych autoploidii . Tak?e to jest prawdopodobnie powodem ewolucji od ro?liny samopłonnej do samopylnej [7] . Z kolei za genetycznie uwarunkowan? du?? adaptacj? tego gatunku do ro?nych siedlisk odpowiada? ma wielokrotna introgresja z diploidalnymi taksonami rodzicielskimi [19] .

Zmienno?? i klasyfikacja wewn?trzgatunkowa [ edytuj | edytuj kod ]

Gatunek jest bardzo zmienny pod wzgl?dem morfologicznym ? osi?ganych rozmiarow, kształtu i wielko?ci owocow i li?ci. Od XIX wieku wielu autorow opisywało w jego obr?bie wiele ro?nych podgatunkow, odmian lub mikrogatunkow. Zwykle wyro?niano tylko kilka taksonow w obr?bie tego gatunku z ro?nych krajow [23] , ale w pierwszych dekadach XX wieku szwedzki botanik Ernst Almquist w kolejnych koncepcjach podziału tego taksonu doszedł do około 200 mikrogatunkow ł?czonych w 12 grup [24] [23] . W ci?gu XX wieku zacz?to krytycznie podchodzi? do podziałow taksonomicznych opisuj?cych w istocie zmienno?? fenotypow? (→ plastyczno?? fenotypowa ), w tym wypadku znaczn? ze wzgl?du na zro?nicowanie siedlisk zajmowanych przez gatunek. Dodatkowo zauwa?ono, ?e zmienno?? kształtu li?ci zwi?zana jest np. z por? roku, w jakiej si? one rozwijaj? (li?cie wiosenne i jesienne s? bardziej klapowane od li?ci letnich, ktore u tych samych osobnikow bywaj? nawet całobrzegie). Wpływ na budow? ro?lin maj? tak?e zacienienie, presja zwi?zana z wydeptywaniem, temperatura, wysoko?? nad poziomem morza. Z drugiej strony zwrocono jednak uwag? na łatwo?? utrwalania si? odmienno?ci ro?nych populacji ze wzgl?du na znaczny udział samopylno?ci w rozmna?aniu tego gatunku [23] .

W?rod ro?nych propozycji podziałow wyro?niał si? koncept Georga Shulla z 1909, ktory analizował budow? li?ci ro?lin z ro?nych lokalizacji z Ameryki Połnocnej, ale po namno?eniu ich w standardowych warunkach. Bazuj?c na stwierdzonych ro?nicach w kształcie li?ci wyro?nił on cztery grupy, ktore nazwał biotypami ( biotypes ): simplex , rhomboidea , heteris i tenuis [25] [23] .

W ko?cu XX wieku ro?ni autorzy analizowali zro?nicowanie morfologiczne ro?lin pochodz?cych z ro?nych cz??ci Europy, Azji południowo-zachodniej i połnocnej Afryki, dla ograniczenia zmienno?ci fenotypowej wysiewaj?c nasiona w standardowych warunkach i badaj?c ro?liny potomne. Analiz? budowy li?ci uzupełniono przy tym o obserwacje budowy owocow, czasu kwitnienia i liczby chromosomow . Badania te dały wyniki interpretowane jako zbie?ne z tymi Shulla [23] .

  • grupa A ( simplex ) ? li?cie w wi?kszo?ci pojedyncze, niepodzielone lub płytko wcinane, klapy zaokr?glone lub trojk?tne; torebki stosunkowo du?e, rownobocznie trojk?tne, o długo?ci ?rednio 7,8 mm i szeroko?ci 7,3 mm; liczba chromosomow 2n = 4x = 32;
  • grupa B ( rhomboidea ) ? li?cie wcinane, cz?sto do nerwu głownego, ze szczytow? klap? mniej lub bardziej rombowat?, oddzielon? od s?siednich zatokowym wci?ciem; torebki du?e, rownoboczne (dłu?sze ni? szersze), o długo?ci ?rednio 7,6 mm i szeroko?ci 6,6 mm; liczba chromosomow 2n = 4x = 32;
  • grupa C ( heteris ) ? li?cie wcinane, cz?sto do nerwu głownego, szczytowa klapa oddzielona od s?siednich gł?bokim, ostrym wci?ciem; torebki niewielkie, niemal rownoboczne (dłu?sze ni? szersze), o długo?ci ?rednio 6,6 mm i szeroko?ci 4,9 mm; liczba chromosomow 2n = 16;
  • grupa D ( tenuis ) ? li?cie płytko wcinane (nie do nerwu głownego) jednak z klapami w?skimi, szczytowa klapka nie oddzielona od s?siaduj?cych gł?bokim wci?ciem; torebki niewielkie, rownoramienne (dłu?sze ni? szersze), o długo?ci ?rednio 6,3 mm i szeroko?ci 4,3 mm; liczba chromosomow 2n = 16.

Ro?liny tetraploidalne (grupy A i B) zakwitaj? szybciej, ?rednio po 32 (A) i 40 (B) dniach. Ro?liny diploidalne kwitn? po 65 (C) i 70 dniach (D) [23] .

Najbardziej rozpowszechnione na ro?nych obszarach Europy s? grupy B ( rhomboidea ) i C ( heteris ). Grupa A ( simplex ) jest tak?e cz?sta w Wielkiej Brytanii , w Turcji stwierdzona tylko na wybrze?ach, w badaniach z innych obszarow Europy forma wykazywana jest jako rzadka. Grupa D ( tenuis ) stwierdzona została w ?rodkowej Anglii, ale nie odnaleziono jej w pozostałej cz??ci Europy ani w Turcji [23] .

W obr?bie gatunku czasem uznawan? rang? taksonomiczn? maj? dwa podgatunki [6] [3] :

  • ssp. bursa-pastoris ? podgatunek nominatywny , wyst?puj?cy w całym zasi?gu gatunku,
  • ssp. thracica (Velen.) Stoj. & Stefanov ? opisany tylko z południowej Bułgarii .

W badaniach genetycznych dowiedziono jednak, ?e takson endemiczny dla Bułgarii, wyro?niaj?cy si? morfologicznie od typowego tasznika pospolitego dłu?sz? szyjk? słupka, zasługuje na rang? gatunkow? ( Capsella thracica Velen.). Jest to bowiem allopoliploid (tetraploid) miesza?cowego pochodzenia, ktorego przodkami byli C. bursa-pastoris i wyst?puj?cy wspołcze?nie ju? tylko w zachodnich Bałkanach Capsella grandiflora (Fauche & Chaub.) Boiss [7] .

Miesza?ce [ edytuj | edytuj kod ]

Poza wspomnianym wy?ej utrwalonym miesza?cem ( C. thracica Velen.) tasznik pospolity miesza si? łatwo tak?e z innymi gatunkami z tego rodzaju [7] .

Na obszarach, gdzie nakładaj? si? zasi?gi ?rodziemnomorskiego gatunku Capsella rubella i tasznika pospolitego C. bursa-pastoris , cz?sto wyst?puje sterylny mieszaniec mi?dzy nimi ? Capsella gracilis Gren. [7] Rejestrowany był on tak?e w Wielkiej Brytanii, gdzie C. rubella jest gatunkiem introdukowanym. W Stanach Zjednoczonych odnotowano miesza?ce tasznika pospolitego tak?e z innymi gatunkami z tego rodzaju (wszystkie wyst?puj? tam jako introdukowane) [6] .

Dokonuje si? krzy?owania tego gatunku z przedstawicielami innych rodzajow ro?lin u?ytkowych z rodziny kapustowatych , albo w celu poprawy ich wła?ciwo?ci u?ytkowych [26] , albo w celu oceny ryzyka zwi?zanego z mo?liwo?ci? powstania i rozprzestrzenienia si? w ?rodowisku hybryd z odmianami transgenicznymi [27] .

Nazewnictwo [ edytuj | edytuj kod ]

Ogromna zmienno?? fenotypowa gatunku, ro?norodno?? zajmowanych siedlisk i rozległo?? zasi?gu spowodowały, ?e w przeszło?ci opisano liczne taksony [23] wspołcze?nie traktowane jako nazwy synonimiczne . Uznaje si?, ?e jest ich ponad 250 [9] [28] [3] .

Do popularniejszych synonimow nazwy naukowej nale??: Thlaspi bursa-pastoris L. , Sp. Pl. 647 1753 , Bursa bursa-pastoris (L.) Shafer, Annuaire Conserv. Jard. Bot. Geneve 1: 25 1901 , Bursa pastoris Weber ex F.H. Wigg., Prim. Fl. Holsat. 47 1780 [6] [3] [9] .

Nazwa naukowa utworzona została od ro?nych okre?le? nawi?zuj?cych do specyficznego kształtu owocow [29] , przypominaj?c? dawn? sakiewk? pastersk? [30] . Nazwa rodzajowa Capsella stanowi zdrobnienie od łaci?skiego słowa capsa znacz?cego ?schowek, torb?”, z kolei nazwa gatunkowa bursa-pastoris to po łacinie ?torba pasterska” i po raz pierwszy opublikowana została w odniesieniu do tego gatunku przez Andre? Cesalpino (1519?1603) [29] .

W polskim naukowym nazewnictwie zwyczajowym gatunek okre?lany był w ?lad za przypisaniem przez Karola Linneusza do rodzaju tobołki Thlaspi mianem ?tobołkow wła?ciwych” [31] i ?tobołkow pospolitych” [32] . W ro?nych dawnych ?rodłach gatunek okre?lany był nazwami nawi?zuj?cymi głownie do kształtu owocow: ?bydelnik [33] [32] , bygielnik, czyszpula [32] , gygielnyk [32] , igielnik [32] [34] , kaleta pasterska, mieszki, taszki, tobołki [34] , pastewne ziele, kaletnik, kaszka [33] , podbiał polny” [32] . Nazwa ?taszka, taszki” u?ywana w Wielkopolsce i Małopolsce pochodzi od dawnego znaczenia odnosz?cego si? do sakiewki, kieski, kieszeni. Nazwa ?kaleta pasterska, kaleta, kaletka” znaczyła skorzan? torebk? na pieni?dze, sakiewk? noszon? przy pasie [35] . Nazwa ?kaletki” stosowana była w rejonie Krakowa [36] . Bardziej lokalnie stosowane były nazwy ?g?sia rze?ucha” (od niem. Gansecrase ), ?pastusza trawa” i ?strzelica” (okolice Mi?dzyrzeca ), ?krwawnik” (ze wzgl?du na zastosowanie przy tamowaniu krwawie?), ?stulidupa” (okolice Wieliczki , od zastosowania w leczeniu biegunki) [34] , ?serduszka” (okolice Krosna , od kształtu owocow), ?wszy, wszyboj” (okolice Wołkowyska , ze wzgl?du na stosowanie do t?pienia wszy u bydła), ?motyle, motylki” ( Kaszuby , od kształtu owocow) [35] , ?bydlnik” (Lubelszczyzna), ?sumki pastusze” (Białostocczyzna), ?gryczka” (Mazowsze), ?tobołki pastusze” (Kielecczyzna) [36] .

Biologia [ edytuj | edytuj kod ]

Rozwoj [ edytuj | edytuj kod ]

Ro?lina jednoroczna ( jara lub czasem ozima ? zimuj? ro?yczki li?ciowe ) [6] [13] , czasem z powodu zimowania zwana jest ro?lin? dwuletni? [12] . Rozmna?a si? wył?cznie przez nasiona [6] .

Fenologia [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwsze li?cie wła?ciwe rozwijaj? si? 12?14. dnia po rozpocz?ciu kiełkowania. U ro?lin kiełkuj?cych w marcu, p?d rozwija si? w maju i pierwsze kwiaty formowane s? ju? 3?4 dni po?niej [6] . Ro?lina kwitnie przez cały sezon wegetacyjny ? od marca a? do po?nej jesieni [12] , a nawet w zimie, gdy jest ciepła i bez?nie?na [17] . Od ko?ca maja pojawiaj? si? pierwsze dojrzałe owoce. Nasiona wysypywane s? z torebek głownie mi?dzy czerwcem i sierpniem [6] .

Zapylanie [ edytuj | edytuj kod ]

Kwiaty s? samopylne lub owadopylne , przy czym do zapylenia krzy?owego dochodzi w mniej ni? 10% przypadkow, głownie w czasie suchej i słonecznej pogody. Sprzyja mu tak?e obserwowane nieznacznie szybsze dojrzewanie znamienia słupka ni? pylnikow ( protogynia ). Czasem te? w czasie zimnej pogody pr?ciki nie rozwijaj? si? wcale lub szybko odpadaj?. Pyłek mi?dzy kwiatami przenoszony jest przez muchowki i niewielkie pszczoły [6] .

Rozsiewanie [ edytuj | edytuj kod ]

Nasiona nie wysypuj? si? od razu po dojrzeniu i p?kni?ciu torebki ? odrywane s? od fałszywej przegrody w łuszczynce dzi?ki ruchom powietrza i kroplom deszczu. Osłoni?te ro?liny zrzucaj? nasiona w odległo?ci do 50 cm od siebie. W warunkach ekspozycji na wiatr nadal wi?kszo?? opada w tej odległo?ci, ale 20% spada w odległo?ci powy?ej 50 cm, maksymalnie do nieco ponad 1 m. Nasiona rozprzestrzeniane s? tak?e przez wody opadowe, znajdowane były w odchodach ptakow, owiec, bydła i koni, bywaj? te? przenoszone przez mrowki. Przylepione do grudek ziemi lub błota przemieszczane s? na obuwiu lub kołach pojazdow [6] . Ze wzgl?du na ?luzowaciej?c? łupin? nasienn? w kontakcie z wod? ? wilgotne nasiona przyczepiaj? si? do zwierz?t i s? przez nie przemieszczane [37] . W glebie rozprzestrzeniane s? przez d?d?ownice [38] .

Kiełkowanie [ edytuj | edytuj kod ]

Dojrzewanie nasion trwa bardzo szybko [17] ? w ci?gu roku mo?liwy jest rozwoj trzech pokole? tych ro?lin, je?li pierwsze zacznie kiełkowa? wczesn? wiosn? [6] . W ci?gu roku wyst?puj? jednak dwa okresy najbardziej intensywnego kiełkowania ? głowny w marcu i mniejszy we wrze?niu, z wyra?nym spadkiem zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym, kiedy te? nast?puje znikomy wzrost wcze?niej skiełkowanych ro?lin. Te ro?liny, ktore skiełkuj? po?no w danym roku, zimuj? w postaci niewielkich rozet, po czym jednak zakwitaj? bardzo wcze?nie w nast?pnym roku [6] .

W glebie nasiona zachowuj? zdolno?? kiełkowania przez długi czas (nawet do 35 lat) [17] [6] , przy czym u połowy nasion w glebie zdolno?? ta zanika po 5 latach, a w miejscach intensywnie uprawianych ju? po roku (co jednak zwi?zane jest z wi?ksz? ?miertelno?ci? siewek, a nie wprost z zamieraniem nasion z banku glebowego) [6] . Zdolno?ci do kiełkowania nasion nie obni?a długotrwała susza [15] .

?wie?o powstałe nasiona s? u?pione i wymagaj? stratyfikacji dla pobudzenia do kiełkowania ? schłodzenia przez dwa tygodnie w temperaturze 4 °C (przechowywane dłu?ej w tej temperaturze, co najmniej przez dwa lata, nie trac? nic na zdolno?ci do kiełkowania) [6] . Najlepiej kiełkuj? w glebie ?yznej o zawarto?ci wody 20% ? w glebie piaszczystej, bardzo suchej (poni?ej 10% wody) lub mocno wilgotnej kiełkowanie jest osłabione [6] .

Nasiona kiełkowa? mog? ju? przy temperaturze 2?5 °C [17] , lecz zazwyczaj ma to miejsce w temperaturze mi?dzy 5 i 30 °C. Nasiona pochodz?ce z populacji z ro?nych obszarow kiełkuj? w innych temperaturach. Kiełkowanie mo?e nast?pi? w dowolnym momencie roku [6] , przy czym przezimowanie nasion znacznie zwi?ksza ich zdolno?? kiełkowania [14] .

Nasiona tasznika s? pseudodrapie?ne (ang. protocarnivorous ) ? otaczaj?cy je ?luz zawiera zwi?zki chemiczne wabi?ce nicienie , pierwotniaki i bakterie glebowe. Nast?pnie zawarte w ?luzie toksyny je zabijaj?, a proteazy rozkładaj? ich białka. Pozyskiwane w ten sposob aminokwasy od?ywiaj? zarodek i kiełkuj?c? ro?lin? [39] . Do?wiadczenia potwierdziły, ?e ro?liny kiełkuj?ce w glebie zawieraj?cej nicienie rozwijały si? lepiej od tych, ktore rosły w glebie sterylnej. Ro?nica była tym bardziej widoczna, im bardziej gleba była uboga w zwi?zki azotu [40] .

Kiełkowanie jest epigeiczne . Z proksymalnego ko?ca nasiona wyrasta korze? zarodkowy w ci?gu minimum 3 dni. Po 4?5 dniach rozwijaj? si? li?cienie . Pierwsze li?cie wła?ciwe pojawiaj? si? po 12?14 dniach, a kolejne po 14?17. Wzrost korzeni bocznych zaczyna si? około 15 dnia rozwoju siewki [6] .

Siewka

Hipokotylu brak lub bardzo krotki [41] , do 10 mm długo?ci, gładki [42] . Li?cienie dwa, na ogonkach ok. 5 mm długo?ci, ich blaszka owalna, do 4 mm długo?ci, naga, na ko?cu zaokr?glona [42] . Epikotylu brak [42] . Pierwsze li?cie wła?ciwe wyrastaj? naprzeciwlegle [42] [41] na do?? długich ogonkach [41] . Pierwsze dwie pary maj? blaszki podługowato odwrotnie jajowate, całobrzegie [41] lub rzadko w drugiej parze z drobnymi, nielicznymi z?bkami [43] . Nerw ?rodkowy lepiej widoczny od dołu [43] . Li?cie te pokryte s? włoskami gwiazdkowatymi i rzadkimi włoskami pojedynczymi [41] . Li?cie dalszych par, tak?e owłosione, maj? blaszki z?bkowane i coraz bardziej wycinane, do pierzastosiecznych [41] [43] .

  • Siewka kiełkująca wiosną (kwiecień)
    Siewka kiełkuj?ca wiosn? (kwiecie?)
  • Siewka kiełkująca wiosną (maj)
    Siewka kiełkuj?ca wiosn? (maj)
  • Rozeta rośliny zimującej (kwiecień)
    Rozeta ro?liny zimuj?cej (kwiecie?)

Fitochemia [ edytuj | edytuj kod ]

Ziele tasznika zawiera z substancji czynnych: flawonoidy ( rutyn? , diosmin? , hesperydyn? ), aminokwasy (m.in. ornityn? , kwas α-aminomasłowy i γ-aminomasłowy [44] ), monoterpeny ( kamfor? ), glukozynolany ( synigryn? ) [30] . Opisywane jest jako zawieraj?ce aminy biogenne , takie jak: acetylocholina , cholina (do 1% [44] ), histamina [45] [46] , ale bywa to kwestionowane [30] [47] . W zielu zawarte s? tak?e sole mineralne (głownie potasu [46] [45] [47] i wapnia [47] ), garbniki , witamina C [45] (w li?ciach ok. 150 mg% [46] ), A , B [48] i K [46] , kwasy organiczne ( bursowy , fumarowy , jabłkowy [46] , kwas kumarowy i fenolokwasy ? kwas chlorogenowy , syringowy [44] , kwas wanilinowy [47] [44] ), olejek eteryczny [45] (0,02% [49] ), nietrwały alkaloid bursyna , inozyt , hysopina [46] , sterole ( β-sitosterol ), β-karoten , oleje ro?linne [49] .

Genetyka [ edytuj | edytuj kod ]

Zwykle ro?liny z tego gatunku identyfikowane s? jako tetraploidy o liczbie chromosomow 2n = 32. Rzadziej rejestrowane s? diploidy 2n = 16. Tetraploidy cechuj? si? szybszym rozwojem i wi?kszymi owocami od diploidow. Zro?nicowanie ploidalno?ci koreluje z podziałem na biotypy u tego gatunku [6] .

Poziom zro?nicowania genetycznego jest wi?kszy u populacji cechuj?cych si? wi?ksz? dynamik? warunkow siedliskowych, przykładowo jest wi?kszy w miejscach, gdzie gatunek ro?nie jako chwast w uprawach [6] .

Ze wzgl?du na genez? gatunku b?d?cego allotetraploidem (patrz: alloploidalno?? ) wi?kszo?? jego genow wyst?puje w dwoch zestawach na chromosomach homologicznych . Geny takie podlegaj? procesom neofunkcjonalizacji , subfunkcjonalizacji , ewentualnie utracie lub wyciszeniu [50] .

Ekologia [ edytuj | edytuj kod ]

Siedlisko [ edytuj | edytuj kod ]

Jest to gatunek synantropijny ? zarowno ruderalny , jak i segetalny . Ro?nie na siedliskach ruderalnych ; przy drogach, na torowiskach kolejowych [4] i tramwajowych [51] , na podworzach, wysypiskach ?mieci , ugorach, w ogrodach, w szczelinach murow [4] , na rumowiskach [15] . W uprawach rolnych i ogrodkach bywa dokuczliwym chwastem [4] . Utrzymuje si? w miejscach wydeptywanych, przy czym ro?liny z takich siedlisk cechuj? si? rozet? zło?on? z wi?kszej liczby li?ci, ni?ej rozgał?zionym p?dem z mniejsz? liczb? kwiatow, mniejszymi owocami z mniejsz? liczb? nasion, a w miejscach bardzo silnie wydeptywanych w ogole ich nie zawi?zuje [6] . Odporno?? na wydeptywanie tłumaczona jest du?? zdolno?ci? do regeneracji tych ro?lin, a tak?e małymi ich rozmiarami, elastyczno?ci? i sztywno?ci? p?dow rozgał?ziaj?cych si? nisko [6] .

Jest to ro?lina ?wiatłolubna [4] , zwi?zana z klimatem umiarkowanym , w obr?bie ktorego ro?nie w miejscach o szerokim spektrum zmienno?ci temperatur i opadow. Utrzymuje si? nawet na pustyniach, w miejscach bardzo suchych. Do adaptacji do miejsc suchych nale?y wytwarzanie grubej warstwy woskow, zwijanie li?ci i zwi?kszanie ich omszenia. Z drugiej jednak strony ro?liny tego gatunku nie s? rejestrowane na siedliskach stale wilgotnych ? zamieraj? w miejscach, gdzie stagnuje woda [6] .

Zimuj?ce rozety znosz? dobrze mrozy do -12 °C. Nie zarejestrowano u tego gatunku uszkodze? powodowanych przez wiatr lub silne nasłonecznienie. W strefie klimatu subtropikalnego i tropikalnego wyst?puje głownie na wy?szych wysoko?ciach [6] .

Tasznik pospolity zasiedla zasadniczo tereny nizinne i wypłaszczenia lub łagodne stoki, na terenach o zro?nicowanej rze?bie preferuje ekspozycj? południow?. Ro?nie na ro?nych glebach, gliniastych, piaszczystych, kamienistych i płytkich, tak?e mocno zbitych. Cz?sty jest zwłaszcza na silnie nawo?onych glebach uprawnych. Notowany jest tak?e na glebach prochnicznych, iłach, na skałach wapiennych i serpentynitach oraz na glebach zasolonych chlorkami . Preferuje neutralny odczyn gleby , ro?nie dobrze w zakresie pH od 5 do 8. Korzystnie i silnie reaguje na nawo?enie zwi?kszaj?c udział p?du, w tym kwiatostanu, w ogolnej masie ro?liny. W do?wiadczeniach ro?liny pozytywnie reagowały (wzrostem masy) na nawo?enie fosforem , azotem i potasem , jednak wyra?nie tylko przy umiarkowanych dawkach [6] . Przy niedoborach azotu powstaj? bardzo słabo rosn?ce formy głodowe [52] . Z kolei najwy?sze rozmiary ro?lin osi?ga na glebach ?yznych i pulchnych [15] .

Relacje mi?dzygatunkowe [ edytuj | edytuj kod ]

Tasznik pora?ony przez Albugo candida
Fitosocjologia i oddziaływania z ro?linami

Tasznik pospolity ro?nie najcz??ciej w zbiorowiskach chwastow, w inicjalnych zbiorowiskach siedlisk ruderalnych i zbiorowiskach wydeptywiskowych. W zbiorowiskach segetalnych nale?y do najbardziej wytrwałych i utrzymuj?cych si? na polach mimo stosowania ro?nych metod zwalczania chwastow (utrzymuje si? wraz z takimi gatunkami jak: komosa biała , perz wła?ciwy , wiechlina roczna , rdest ptasi , gwiazdnica pospolita , przetacznik polny i perski oraz fiołek polny ) [6] . Jest typowym gatunkiem zbiorowisk z klasy Chenopodietea , przy czym lokalnie bywa wskazywany jako gatunek charakterystyczny konkretnych zespołow, np. w Irlandii dla zespołu Veronica-Lamietum hybridi [6] . Notowany jest tak?e w zbiorowiskach muraw wydeptywiskowych zaliczanych do zwi?zku Polygonion avicularis oraz w rajgrasowych ł?kach ?wie?ych [6] .

Tasznik pospolity jest gatunkiem pionierskim na siedliskach zaburzonych i ust?puje ze zbiorowisk w miar? wzrostu udziału w nich innych ro?lin, zwłaszcza traw. Podobnie jest słabym gatunkiem konkurencyjnym dla gatunkow uprawianych i dlatego rosn?c jak chwast nie wpływa bezpo?rednio na ich plon [6] .

Ro?lino?ercy

Tasznik pospolity jest zgryzany przez bydło , konie , jaki , owce i kroliki . Ch?tnie te? jest jedzony przez ?limaki , przy czym ich ?erowanie nie wpływa na ?ywotno?? ro?lin [6] . Nasiona tasznika s? bardzo ch?tnie zjadane przez ptaki [53] . Na nadziemnych p?dach ?eruj? niektore gatunki pluskwiakow , chrz?szczy i muchowek [54] . Dla wielu gatunkow owadow, w tym tak?e szkodliwych dla gatunkow uprawianych, jest wa?n? ro?lin? ?ywicielsk? w okresie zimowym, miejscem rozwoju i ?erowania [37] .

Larwy kilku gatunkow zwi?cowatych ( Drymus sylvaticus , Scolopostethus affinis , Scolopostethus decoratus , Stygnocoris fuligineus ) ?eruj? na owocach i nasionach tasznika. Na li?ciach, p?dach i czasem kwiatach ?eruj? liczni przedstawiciele mszycowatych (np. mszyca trzmielinowo-burakowa Aphis fabae , A. frangulae subsp. capsellae , A. nasturtii [6] , A. gossypii [37] , Lipaphis erysimi , mszyca brzoskwiniowa Myzus persicae , Myzus ascalonicus [6] , mszyca zbo?owa Sitobion avenae [54] ), czasem przenosz?c choroby wirusowe (zwłaszcza Aulacorthum solani ), cz?sto powoduj?c zwijanie si? li?ci ( Aphis euonymi , Brevicoryne brassicae , Myzus certus ). Z bawełnicowatych korzeniami tasznika ?ywi si? Smynthurodes betae . Dla larw dwoch gatunkow motyli tasznik jest ro?lin? pokarmow?: larwy zorzynka rze?uchowca Anthocharis cardamines ?ywi? si? li??mi, a dorosłe nektarem z kwiatow, za? larwy Lithostege griseata ?ywi? si? owocami i nasionami. Ze stonkowatych larwy pchełki smu?kowanej Phyllotreta nemorum minuj? li?cie tasznika [6] , a dorosłe Phaedon cochleariae wygryzaj? dziury w blaszce [54] . Z wciornastkowatych z tasznikiem zwi?zany jest Thrips palmi [37] . Z ryjkowcowatych na taszniku ?eruje szereg gatunkow z rodzaju Ceutorhynchus : C. contractus , C. erysimi , C. floralis , C. pleurostigma , C. pumilio , C. sulicollis , C. timidus . M.in. korzeniami tasznika ?ywi? si? larwy ogrodnicy niszczylistki Phyllopertha horticola z rodziny po?wi?tnikowatych . Na ro?linie tej ?ywi? si? larwy Athalia bolivari z pilarzowatych . Larwy Dasineura brassicae z pryszczarkowatych powoduj? powstawanie galasow na p?dach tasznika. Larwy miniarkowatych ( Liriomyza stigara i Phytomyza horticola ) minuj? li?cie. Przedstawiciel roztoczy ? Aceria drabae ? powodowa? mo?e na taszniku powstawanie galasow na li?ciach i deformacje kwiatow [6] .

Patogeny grzybowe

Na taszniku pospolitym paso?ytuj? niektore grzyby i grzybopodobne l?gniowce : Erysiphe cruciferarum wywołuj?cy m?czniaka prawdziwego ro?lin kapustnych , Hyaloperonospora parasitica wywołuj?cy m?czniaka rzekomego kapustowatych (na taszniku objawia si? zgrubieniami p?dow) [54] , Albugo candida (cz?sto na taszniku, pora?one ro?liny maj? silnie zmieniony wygl?d [15] ), Mycosphaerella capsellae powoduj?ce plamisto?? li?ci , skr?tniczka purpurowa Helicobasidium purpureum powoduj?ca gnicie korzeni [54] , rdze : Puccinia trabutii i P. lagenophorae [6] .

Mykoryza

Zazwyczaj u ro?lin tego gatunku nie stwierdza si? mykoryzy lub stwierdza si? mykoryz? niefunkcjonuj?c?. Rzadko, ale jednak stwierdzono u tego gatunku mikoryz? funkcjonuj?c? [6] .

Choroby wirusowe

Tasznik podatny jest na zara?enie licznymi wirusami odnasiennymi. Nale?? do nich z rodzaju Polerovirus : beet mild yellowing virus BMYV i potato leaf roll virus PLRV oraz z rodzaju Tospovirus : tomato spotted wilt virus (TSWV) [6] , poza tym zarejestrowano na tym gatunku: beet yellows virus (BYV), cucumber mosaic virus (CMV), anemone mosaic virus ( turnip mosaic virus ), aster yellows virus , beet curly top virus , beet mosaic virus , tomato black ring virus , cabbage black ringspot virus ( turnip mosaic virus ), cabbage ring necrosis virus ( turnip mosaic virus ), cauliflower mosaic virus , tobacco broad ringspot virus , wirus mozaiki tytoniu tobacco mosaic virus , tobacco ringspot virus , turnip crinkle virus , clover big vein virus ( clover wound tumor virus ), potato yellow dwarf virus , radish mosaic comovirus i turnip yellow mosaic virus [37] . W Nowej Zelandii na gatunku tym zidentyfikowano tak?e: alfalfa mosaic virus , potato virus Y , soybean dwarf virus [37] .

Znaczenie u?ytkowe [ edytuj | edytuj kod ]

W badaniach archeologicznych potwierdzono stosowanie nasion tasznika pospolitego ju? przed okresem staro?ytnym [30] . Gatunek rozprzestrzenił si?, najprawdopodobniej jako chwast w uprawach, ze wschodniej cz??ci basenu Morza ?rodziemnego do Europy ?rodkowej, w czasie, gdy ludzie opanowywali na tych obszarach rolnictwo . Ze wspołczesnej Turcji znany jest ze znalezisk datowanych na 5850?5600 r. p.n.e., a z Europy ?rodkowej z około 4000 r. p.n.e. [6] Nasiona tasznika znaleziono w ?oł?dku człowieka z Tollund [48] . Od czasow staro?ytnych gatunek jest cenionym warzywem i ro?lin? lecznicz? w Chinach [55] .

Chwast [ edytuj | edytuj kod ]

Tasznik pospolity jest chwastem pojawiaj?cym si? masowo zwłaszcza w ogrodach warzywnych, ale te? na polach rzepaku , ro?lin okopowych , rzadziej w zbo?ach [51] i w innych uprawach [13] (w Afryce ?rodkowej jest np. chwastem plantacji kawowca Coffea [15] ). Rzadko pojawia si? tak?e jako chwast na pastwiskach , z reguły zbyt intensywnie u?ytkowanych i zwykle na ich obrze?ach, na drogach i w koleinach [56] .

Nale?y do chwastow trudnych do wyt?pienia zabiegami agrotechnicznymi, gdy? rozwoj ro?liny od wykiełkowania do wydania nasion trwa bardzo krotko [17] , zasoby nasion w glebie s? ogromne, zachowuj? one przez wiele lat zdolno?? do kiełkowania i wschodz? niejednocze?nie od wiosny do jesieni [57] .

Tasznik pospolity opisywany jest jako chwast słabo konkurencyjny ? według niektorych autorow zanika wraz z rozwojem ro?lin uprawnych i nie wpływa na ich plonowanie [6] , inni pisz? o jego znacznej konkurencyjno?ci [51] . Głowny problem jednak stanowi to, ?e gatunek ten jest ?ywicielem po?rednim paso?ytow [15] i grzybow patogennych, zwłaszcza dla rzepaku i innych kapustowatych [51] .

Do metod zapobiegaj?cych zachwaszczeniu tasznikiem nale?y dbanie o czysto?? materiału siewnego i stosowanie do nawo?enia obornika nie zanieczyszczonego nasionami chwastow [13] . Gdy pojawia si? w uprawie, zaleca si? niszczenie jego wschodow za pomoc? narz?dzi ogrodniczych i ?rodkow chwastobojczych [13] , przy czym metody mechaniczne daj? ograniczone efekty i rekomendowane jest zwalczanie chemiczne, tym bardziej ?e gatunek jest wra?liwy na szereg preparatow [51] . Do herbicydow skutecznych przeciw tasznikowi nale?? te z grupy 2,4-D i MCPA [57] , sporz?dzane na bazie metrybuzyny , bentazonu , chlomazonu [51] , pochodnych sulfonylomocznika , acetanilidu , triazyn i pochodnych imidazolu [37] .

Ze wzgl?du na rozpowszechnienie tego gatunku w uprawach i ich s?siedztwie oraz bliskie pokrewie?stwo z innymi gatunkami kapustowatych, w tym modyfikowanymi genetycznie , potencjalnym ryzykiem podlegaj?cym ocenie jest mo?liwo?? powstania i rozprzestrzenienia si? w ?rodowisku hybryd tasznika i ro?lin transgenicznych [27] .

Ro?lina lecznicza [ edytuj | edytuj kod ]

Surowiec zielarski ? suszone ziele tasznika
Historia

Ziele tasznika stosowane jest w medycynie i ludowym ziołolecznictwie od czasow staro?ytnych [46] . Hipokrates (460?377 p.n.e.) okre?lił tasznik mianem najwa?niejszego ?leku macicznego” [58] . Tradycyjnie tasznik stosowany był zwykle jako lek przeciwkrwotoczny [46] [45] [30] , tak?e ?ci?gaj?cy [45] [59] , napotny [46] , moczop?dny [45] [46] [59] , obni?aj?cy ci?nienie krwi [59] , jako antyseptyk układu moczowego [30] , napar stosowano dla unikni?cia szkorbutu [59] . W medycynie ludowej na Łotwie stosowany był tak?e przeciw nowotworom [46] . Lokalnie na ziemiach polskich stosowano tasznik tak?e przeciw bolom głowy ( ?ywiec ), na kaszel (okolice Zbara?a ), na zimnic? ( Mi?dzyrzec Podlaski , Kujawy ), w razie biegunki ( Wieliczka ) [34] . W medycynie tybeta?skiej tasznik jest ro?lin? lecznicz? stosowan? do leczenia oczu, biegunki i wzmacniania organizmu [45] . W ograniczonym stopniu ro?lina stosowana była tak?e w medycynie chi?skiej (przy niespecyficznych chorobach oczu i dyzenterii [30] ), u?ywany był tak?e w medycynie tureckiej [6] i japo?skiej [59] .

Surowiec zielarski

Ziele tasznika pospolitego ( Herba Bursae pastoris ), czasem tak?e płynny wyci?g ( Extractum Bursae pastoris fluidum ) [46] . Stosowane s? napary z ziela (20 g suszonego ziela na 250 ml wrz?tku), wyci?gi zimne (30?50 mg suszonego ziela na 1 litr przegotowanej wody), a tak?e ?wie?y sok wyciskany z ro?lin [46] . Dost?pne s? w ofercie handlowej nalewki (niemal zupełnie jednak wyszła z u?ycia Tinctura bursae produkowana przez firm? Rademacher [47] ), tabletki z tasznika [30] oraz suszone ziele [47] .

Wierzono dawniej, ?e do powstrzymywania krwotokow wystarczy trzymanie tasznika w r?ku (miało to powstrzymywa? wypływ krwi z niej puszczonej lub krwawienie z nosa, je?li trzymało si? tasznik w r?ce prawej, gdy krew płyn?ła praw? dziurk?, albo w lewej, gdy płyn?ła lew?), okładanie zielem szyi (ew. obwi?zywanie jej [58] ) lub cho?by patrzenie na nie. Podobnie do wyleczenia zimnicy wystarczy? miało wło?enie tasznika do buta chorego [34] .

W szczegolny sposob przygotowywano tak?e stosowan? wewn?trznie nalewk? spirytusow? z tasznika. Butelk? ze spirytusem i rozdrobnionym zielem tasznika umieszczano w surowym bochenku chleba, ktory nast?pnie wypiekano w piecu. Po rozci?ciu chleba uzyskiwano gotowy ?rodek stosowany do leczenia [60] .

Zbior i suszenie

Zbiera si? całe p?dy w okresie kwitnienia (od maja do lipca) i suszy w miejscu przewiewnym, ocienionym [46] w temperaturze do 30 °C [61] . Nie nale?y zbiera? ro?lin pokrytych szarobrunatnymi plamami, pora?onych przez paso?ytnicze grzyby [61] (dawniej przypisywano grzybowi je wywołuj?cemu ? Albugo candida ? wła?ciwo?ci krwiotamuj?ce, ale zostało to zakwestionowane [62] ).

Działanie

Zielu przypisywane jest działanie ?ci?gaj?ce, moczop?dne, a zwłaszcza przeciwkrwotoczne. Ekstrakty maj? zachowywa? przeciwkrwotoczne wła?ciwo?ci tylko przez trzy miesi?ce. Najbardziej skuteczny ma by? ?wie?y sok z ziela. Preparaty z tasznika stosowane s? przy małych krwawieniach z przewodu pokarmowego, układu moczowego i przy powtarzaj?cych si? krwawieniach z nosa [45] [44] i dzi?seł [58] , a u kobiet do leczenia krwotokow z macicy i przy obfitych oraz przedłu?aj?cych si? menstruacjach [45] [44] . Ziele to nie jest skuteczne natomiast przy krwawieniach płucnych [32] . Krwawienia z drog rodnych u kobiet leczono mieszank? zawieraj?c? ziele tasznika, skrzypu, li?cie orzecha włoskiego, nagietka i kasztanowca. W medycynie ludowej ziele tasznika u?ywano zewn?trznie do okładania przewlekłych egzem [45] , powierzchownych skalecze? i hemoroidow [58] , a wewn?trznie do zwalczania gor?czki [45] . Nanoszono na niewielkie zranienia ze wzgl?du na działanie ?ci?gaj?ce [30] (stosowano wilgotny kompres z naparu) [58] . Przy krwawieniach z nosa nas?czano w naparze z tasznika tampon wkładany do nosa [58] . Tasznik dodawany jest tak?e do mieszanek ziołowych stosowanych w schorzeniach drog moczowych i przy niewydolno?ci w?troby [44] . Ze wzgl?du na wywoływanie i nasilanie skurczow macicy stosowany bywał podczas porodu [58] . Zielu przypisywane jest te? łagodne działanie przeczyszczaj?ce ze wzgl?du na pobudzanie perystaltyki jelit [58] .

Za działanie przeciwkrwotoczne odpowiada prawdopodobnie peptyd o aktywno?ci podobnej do oksytocyny [30] , cho? jego wyst?powanie w zielu bywa kwestionowane [47] . Badanie kliniczne potwierdziło skuteczno?? wodno-alkoholowego ekstraktu z tasznika pospolitego w tamowaniu krwotoku poporodowego , wykazało te? znacz?co lepsz? skuteczno?? przy podawaniu podj?zykowo tego ekstraktu w stosunku do oksytocyny [63] .

Po podaniu pozajelitowo wyci?gu z tasznika zarejestrowano jego działanie podobne do parasympatykomimetykow ? w zale?no?ci od dawki powodował wzrost lub spadek ci?nienia t?tniczego , działał ino- lub chronotropowo dodatnio na serce oraz nasilał skurcze macicy . Według niektorych autorow mechanizm działania zwi?zkow czynnych tasznika wykazuj?cych (w badaniach na zwierz?tach) działanie przeciwzapalne, przeciwwrzodowe, moczop?dne, hipotensyjne i inne nie został dot?d wyra?nie wyja?niony (Wyk i Wink 2008) [30] .

Inni wskazuj? na sulforafan ? obecny nie tylko w taszniku, ale i w innych warzywach kapustowatych ? jako zwi?zek odpowiedzialny za działanie przeciwzapalne i antybakteryjne. Za działanie antyoksydacyjne odpowiada? maj? liczne flawonoidy i one tłumacz? te? zmniejszenie przepuszczalno?ci naczy? krwiono?nych zarejestrowane w badaniach na myszach. Za działanie antynowotworowe (tak?e badania na myszach) odpowiada kwas fumarowy . W do?wiadczeniach na myszach wł?czenie do diety tasznika w udziale 20 i 40% skutkowało utrudnieniem w zachodzeniu owulacji oraz przej?ciow? niepłodno?ci? zarowno samic, jak i samcow. W do?wiadczeniach na szczurach ekstrakt z p?dow tasznika wykazał znacz?ce działanie hepatoochronne [59] .

Leczenie za pomoc? tasznika uwa?ane bywa za przestarzałe przez jednych autorow [47] , podczas gdy inni widz? du?y potencjał tego ziela dla wytworzenia lekow o ro?nych działaniach farmakologicznych [59] .

Europejska Agencja Lekow rekomenduje stosowanie ekstraktu z tasznika przy obfitych menstruacjach u kobiet dorosłych, o regularnych cyklach miesi?czkowych , po konsultacji lekarskiej. Rekomendacja wydana została przy niedostatku bada? klinicznych, ale na podstawie długotrwałego i bezpiecznego stosowania tego preparatu [64] .

Dawkowanie i przeciwwskazania

Nie zaleca si? długotrwałego i nadmiernego stosowania tasznika oraz przekraczania dawki dziennej spo?ywanej doustnie i wynosz?cej 15 g [30] [44] oraz stosowania miejscowo wi?cej ni? 5 g surowca na 150 ml naparu [44] . Nie s? znane działania niepo??dane przy wła?ciwym stosowaniu i dawkowaniu [47] , tym niemniej nie zaleca si? przyjmowania i stosowania tej ro?liny w czasie ci??y [59] . Zarejestrowano słabo toksyczne działanie ekstraktu z tasznika na myszy [59] .

Medycyna niekonwencjonalna

Ro?lina wykorzystywana jest w homeopatii [65] . Preparaty przygotowane przy udziale ?wie?ych ro?lin stosowane s? przy krwawieniu z nosa i kamicy nerkowej [59] .

Ro?lina jadalna [ edytuj | edytuj kod ]

Tradycyjne danie japo?skie ? ry? z siedmioma ?wiosennymi ziołami”

Tasznik pospolity ze wzgl?du na skład chemiczny zaliczany jest do warto?ciowych pokarmow dla człowieka [66] .

Jadalne s? surowe lub gotowane li?cie, ktore maj? smak opisywany jako po?redni mi?dzy rze?uch? i kapust? [67] lub rze?uch? i rukol? [68] . Ich walory smakowe oceniane s? wysoko m.in. w Chinach [55] , cho? s? te? autorzy opisuj?cy smak tasznika jako mdły [62] . Zebrane po zakwitnieniu ro?liny maj? zmieniony smak opisywany jako piek?cy [67] , gorzki [65] i pieprzowy [53] . Zaleca si? zbior li?ci w miesi?cach od kwietnia do czerwca [68] . W razie potrzeby ostry smak li?ci mo?na złagodzi? dodaj?c inne zioła, np. gwiazdnic? pospolit? [65] .

Warto?? od?ywcza
Tasznik pospolity, li?cie
(100 g)
Warto?? energetyczna 280  kJ  (67  kcal )
Białka 35,6 g
W?glowodany 44,1 g
Dane liczbowe na podstawie: [59]
Warto?ci RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health [69]

Li?cie tasznika mo?na dodawa? do sałatek , twarogu , sosow [65] , kanapek , farszow , zapiekanek warzywnych lub mi?snych [68] . Mo?na z nich robi? soki i miksowa? jako smoothie [68] . Nieco pikantne wierzchołki p?dow nadaj? si? jako dodatek do jajecznicy , zup , sosow, zapiekanek, twarogu i gotowanego ry?u [68] .

Kwiaty i zielone owoce tasznika mog? by? u?ywane do dekorowania potraw i jako dodatek do sałatek lub jajecznicy. Owoce polecane s? tak?e jako dodatek do deserow , mog? słu?y? do posypywania kanapek. Mo?na je tak?e marynowa? [68] . Ich smak opisywany bywa jako nieco pieprzny i dlatego mo?na ich te? u?ywa? do przyprawiania potraw [48] , a nasiona mog? by? stosowane do wyrobu musztard [70] .

Korze? tasznika stosowany mo?e by? jako zamiennik imbiru [67] [53] , chocia? smak jego opisywany bywa jako ?obrzydliwo-słodkawy” [31] .

W Niemczech i Austrii tasznik u?ywany jest jak szpinak warzywny [46] , do sporz?dzania sałatek [46] [45] oraz jako dodatek do zup [45] . Jest cenionym warzywem w Chinach (spo?ywa si? tam m.in. pierogi z nadzieniem tasznikowym). W Japonii wchodzi w skład mieszanki siedmiu ?wiosennych zioł” ( haru no nanakusa ). Spo?ywane s? one tradycyjnie po posiekaniu zmieszane z gotowanym ry?em na siodmy dzie? Nowego Roku . Mieszanka tych zioł wspominana jest w najstarszej znanej antologii poezji japo?skiej ? ? Man’y?sh? ” [67] . Tasznik uprawiany jest tak?e jako ro?lina jadalna dodawana do sałatek w Stanach Zjednoczonych [6] . Spo?ywany był tak?e przez Indian Ameryki Połnocnej (m.in. Thompson i Apaczow ), ktorzy z mielonych nasion wyrabiali m?k? na chleb, zapiekali je bez mielenia oraz spo?ywali gotowane wierzchołki p?dow [67] .

Ro?lina olejodajna [ edytuj | edytuj kod ]

Nasiona tasznika zawieraj? do 35% olejow, ktore s? pozyskiwane i stosowane w przemy?le [46] . Mo?liwa jest te? ich ekstrakcja i stosowanie jako olej jadalny [53] .

Ro?lina miododajna [ edytuj | edytuj kod ]

Miod bazuj?cy na nektarze z kwiatow tasznika ma kolor jasno?ołty i przyjemny smak [46] . Poniewa? tasznik ro?nie cz?sto jako chwast w rzepaku i kwitnie przed tym gatunkiem, tak?e w czasie, gdy stosowane s? ?rodki owadobojcze przeciw słodyszkowi ? zdarza si?, ?e pszczoły odwiedzaj?ce ten gatunek ulegaj? zatruciu (dlatego nie nale?y pasiek wywozi? na pola rzepaku przed rozpocz?ciem kwitnienia przez rzepak, tj. przed zako?czeniem opryskow) [71] .

Zastosowanie w biotechnologii [ edytuj | edytuj kod ]

Genom tasznika pospolitego jest wykorzystywany do modyfikowania odmian ro?lin u?ytkowych. Ze wzgl?du na odporno?? na twardnic? paso?ytnicz? Sclerotinia sclerotiorum oraz mał? zawarto?? glukozynolanow i kwasu erukowego jest wykorzystywany do hybrydyzacji z gatunkami u?ytkowymi z rodzaju kapusta Brassica w celu przeniesienia genow odpowiedzialnych za te cechy [26] . Istotne znaczenie maj? te? geny tasznika indukowane przez nisk? temperatur? odpowiadaj?ce za jego mrozodporno?? oraz tolerancj? siedlisk zasolonych [72] [73] . Dzi?ki nim uzyskano m.in. transgeniczne odmiany tytoniu o zwi?kszonej mrozodporno?ci [73] .

Inne zastosowania [ edytuj | edytuj kod ]

  • Ze wzgl?du na bliskie pokrewie?stwo tasznika pospolitego z gatunkiem modelowym ? rzodkiewnikiem pospolitym Arabidopsis thaliana ? ma on istotne znaczenie dla nauki w zakresie poznania uwarunkowa? genetycznych cech ro?ni?cych te gatunki, takich jak np. mrozoodporno?? [74] czy poliploidalno?? , powszechna w ?wiecie ro?lin, ktorej tasznik pospolity jest doskonałym przykładem (gatunek o bardzo krotkiej historii i wielkiej plastyczno?ci, ktory w krotkim czasie stał si? jednym z najbardziej rozpowszechnionych na ?wiecie) [19] . W efekcie tasznik pospolity sam uznawany jest za gatunek modelowy [19] [74] .
  • Tasznik pospolity mo?e by? stosowany w biomonitoringu krotkookresowych zmian w zanieczyszczeniu powietrza metalami ci??kimi ( ołow , kadm , cynk i mied? ) na terenach zurbanizowanych (bada si? zawarto?? metali w li?ciach tasznika) [75] .
  • Tasznik mo?e rosn?? na glebach zasolonych pomagaj?c w ich rekultywacji ? wchłania bowiem sole stopniowo ?wysładzaj?c” gleb? [53] .
  • Ze wzgl?du na tolerancj? i kumulowanie w tkankach kadmu tasznik pospolity mo?e by? u?ywany do fitoremediacji gleb zanieczyszczonych tym metalem ci??kim [76] .
  • Ekstrakt z tasznika pospolitego jest przyjaznym dla ?rodowiska inhibitorem korozji stali [77] .
  • ?wie?e ro?liny tasznika maj? by? doskonałym ?rodkiem przeciw pluskwom [70] .
  • Na ziemiach białoruskich stosowano tasznik do t?pienia wszy bydl?cej i jej gnid [35] .
  • Nasiona tasznika wydzielaj? w wodzie ?luz powoduj?cy przywieranie do nich larw komarow . Do jednego nasiona w warunkach eksperymentalnych przywarło ich nawet 27. Uwi?zione w ten sposob larwy gin? i stosowanie nasion tasznika jest rekomendowane dla ich zwalczania, zwłaszcza w niewielkich pojemnikach z wod? [78] .

Uprawa [ edytuj | edytuj kod ]

Ro?lina bywa uprawiana jako jadalna i lecznicza. Wysiewa si? j? w miejscach nasłonecznionych lub w połcieniu na glebach przewiewnych (do?? dowolnych pod wzgl?dem ?yzno?ci [48] , przy czym jednak w miejscach ?yznych i wilgotnych ro?liny rosn? wi?ksze [53] ). Gatunek rozmna?a si? w uprawie przez siew nasion wiosn?, przy czym raz wprowadzony do uprawy łatwo rozsiewa si? ju? po?niej sam [48] . Najlepiej kiełkuje spod 1?3 cm warstwy gleby [79] . Zbiera si? p?dy, li?cie i owoce w zale?no?ci od potrzeb sukcesywnie w trakcie sezonu wegetacyjnego [48] . Zbior li?ci mo?e nast?pi? ju? w miesi?c po wysianiu [53] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ Michael A.   Ruggiero i inni , A Higher Level Classification of All Living Organisms , ?PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI :  10.1371/journal.pone.0119248 , PMID :  25923521 , PMCID :  PMC4418965 [dost?p 2020-02-20] ( ang. ) .
  2. ↑ Peter F.   Stevens , Angiosperm Phylogeny Website , Missouri Botanical Garden, 2001? [dost?p 2010-11-10] ( ang. ) .
  3. ↑ a b c d Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. . [w:] The Plant List [on-line]. [dost?p 2019-08-21].
  4. ↑ a b c d e f g Barbara Sudnik-Wojcikowska: Ro?liny synantropijne . Warszawa: Multico, 2011. ISBN  978-83-7073-514-2 . OCLC 948856513 .
  5. ↑ Dagmar Lange: Zwiastuny wiosny. Ro?liny wcze?nie kwitn?ce . Stefan Łukomski (tłum.). Warszawa: Multico, 1996, s. 8. ISBN  83-7073-103-1 .
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd be bf bg bh bi bj bk bl A. Aksoy, J.M. Dixon, W.H.G. Hale. Capsella bursa?pastoris (L.) Medikus (Thlaspi bursa?pastoris L., Bursa bursa?pastoris (L.) Shull, Bursa pastoris (L.) Weber) . ?Journal of Ecology”. 86, 1, s. 171-186, 1998. DOI : 10.1046/j.1365-2745.1998.00260.x .  
  7. ↑ a b c d e f g Barbara Neuffer, Herbert Hurka, Nikolai Friesen, Dmitry A. German, Andreas Franzke. Evolutionary History of the Genus Capsella (Brassicaceae) ? Capsella orientalis, New for Mongolia . ?Mongolian Journal of Biological Sciences”. 12, 1-2, s. 3-17, 2014.  
  8. ↑ a b Ihsan A. Al-Shehbaz: Capsella bursa-pastoris (Linnaeus) Medikus . [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dost?p 2019-08-28].
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l Capsella bursa-pastoris (Linnaeus) Medikus . [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dost?p 2019-08-28].
  10. ↑ a b c d e f Władysław Szafer (red.): Flora polska. Ro?liny naczyniowe Polski i ziem o?ciennych. T. III . Krakow: Polska Akademia Umiej?tno?ci, 1927, s. 145.
  11. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania ro?lin naczyniowych Polski ni?owej . Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN  83-01-14342-8 .
  12. ↑ a b c Ursula Stichmann-Marny, Erich Kretzschmar: Przewodnik. Ro?liny i Zwierz?ta . Warszawa: Multico, 1997, s. 288. ISBN  83-7073-092-2 .
  13. ↑ a b c d e f g h Włodzimierz Tymrakiewicz: Atlas chwastow . Warszawa: Pa?stwowe Wydawnictwo Rolnicze i Le?ne, 1962, s. 196.
  14. ↑ a b c d e f Franti?ek ?in?ura, Viera Ferakova, Jozef Majovsky, Ladislav ?om?ak, Jan Zaborsky: Pospolite ro?liny ?rodkowej Europy . Jind?ich Krej?a, Magdalena Zaborska (ilustracje). Warszawa: Pa?stwowe Wydawnictwo Rolnicze i Le?ne, 1990. ISBN  83-09-01473-2 .
  15. ↑ a b c d e f g h Zofia Schwarz, Janina Szober: Ro?liny towarzysz?ce człowiekowi . Warszawa: Pa?stwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1965, s. 32.
  16. ↑ a b c d e Władysław Kulpa: Nasionoznawstwo chwastow . Warszawa: Pa?stwowe Wydawnictwo Rolnicze i Le?ne, 1988, s. 145. ISBN  83-09-01385-X .
  17. ↑ a b c d e f Horst Klaasen, Joachim Freitag: Profesjonalny atlas chwastow . Limburgerhof: BASF Aktiengeselschaft, 2004.
  18. ↑ a b T.G. Tutin, V.H. Heywood i in.: Flora Europaea. Vol. 1 . Cambridge: Cambridge University Press, 1964, s. 316.
  19. ↑ a b c d Ting-Shen Han, Qiong Wu, Xing-Hui Hou, Zi-Wen Li, Yu-Pan Zou, Song Ge, Ya-Long Guo. Frequent Introgressions from Diploid Species Contribute to the Adaptation of the Tetraploid Shepherd’s Purse (Capsella bursa-pastoris) . ?Molecular Plant”. 8, 3, s. 427-438, 2015. DOI : 10.1016/j.molp.2014.11.016 .  
  20. ↑ Slotte T., Ceplitis A., Neuffer B., Hurka H., Lascoux M.. Intrageneric phylogeny of Capsella (Brassicaceae) and the origin of the tetraploid C. bursa-pastoris based on chloroplast and nuclear DNA sequences . ?Am J Bot.”. 93 (11), s. 1714-24, 2006. DOI : 10.3732/ajb.93.11.1714 .  
  21. ↑ Gavin M. Douglas, Gesseca Gos, Kim A. Steige, Adriana Salcedo, Karl Holm, Emily B. Josephs, Ramesh Arunkumar, J. Arvid Agren, Khaled M. Hazzouri, Wei Wang, Adrian E. Platts, Robert J. Williamson, Barbara Neuffer, Martin Lascoux, Tanja Slotte, Stephen I. Wright. Hybrid origins and the earliest stages of diploidization in the highly successful recent polyploid Capsella bursa-pastoris . ?PNAS”. 112 (9), s. 2806-2811, 2015. DOI : 10.1073/pnas.1412277112 . PMID : 25691747 . PMCID : PMC4352811 .  
  22. ↑ A. Cornille, A. Salcedo, D. Kryvokhyzha, S. Glemin, K. Holm, S. I. Wright, M. Lascoux. Genomic signature of successful colonization of Eurasia by the allopolyploid shepherd's purse (Capsella bursa?pastoris) . ?Molecular Ecology”. 25 (2), s. 616-629, 2016. DOI : 10.1111/mec.13491 .  
  23. ↑ a b c d e f g h Aksoy A., Hale W.H.G., Dixon J.M.. Towards a simplified taxonomy of Capsella bursa (L.) Medik. (Brassicaceae) . ?Wartsonia”. 22, s. 243-250, 1999.  
  24. ↑ Almquist E., 1923. Studien uber Capsella bursa-pastoris II. Acta Horti Bergiani 7: 41-95
  25. ↑ Shull G.H., 1909. Bursa bursa-pastoris and Bursa heegeri biotypes and hybrids. Carnegie Institution Publications 112: 1-57
  26. ↑ a b Hai-Feng Chen, Hua Wang, Zai-Yun Li. Production and genetic analysis of partial hybrids in intertribal crosses between Brassica species (B. rapa, B. napus) and Capsella bursa-pastoris . ?Plant Cell Reports”. 26 (10), s. 1791?1800, 2007. DOI : 10.1007/s00299-007-0392-x .  
  27. ↑ a b Sara L. Martin, Connie A. Sauder, Tracey James, Kyle W. Cheung, Fakhria M. Razeq, Paul Kron, Linda Hall. Sexual hybridization between Capsella bursa?pastoris (L.) Medik (♀) and Camelina sativa (L.) Crantz (♂) (Brassicaceae) . ?Plant Breeding”. 134, 2, s. 212-220, 2015. DOI : 10.1111/pbr.12245 .  
  28. ↑ Capsella . [w:] International Plant Names Index (IPNI) [on-line]. Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dost?p 2019-08-28].
  29. ↑ a b Marian Rejewski: Pochodzenie łaci?skich nazw ro?lin polskich . Warszawa: 1996, s. 40, 43. ISBN  83-05-12868-7 .
  30. ↑ a b c d e f g h i j k l Ben-Erik van Wyk, Michael Wink: Ro?liny lecznicze ?wiata . Wrocław: MedPharm Polska, 2008, s. 78. ISBN  978-83-60466-51-3 .
  31. ↑ a b Krzysztof Kluk: Dykcyonarz ro?linny. Tom III . Warszawa: 1811, s. 118-119.
  32. ↑ a b c d e f g Lidia Antkowiak: Ro?liny lecznicze . Pozna?: Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, 1998, s. 179. ISBN  83-7160-146-8 .
  33. ↑ a b Krystyna Mikołajczyk, Adam Wierzbicki: Zioła . Warszawa: Ludowa Społdzielnia Wydawnicza, 1983, s. 244. ISBN  83-205-3361-9 .
  34. ↑ a b c d e Monika Kujawska, Łukasz Łuczaj, Joanna Sosnowska, Piotr Klepacki: Ro?liny w wierzeniach i zwyczajach ludowych. Słownik Adama Fischera . Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2016, s. 309-310. ISBN  978-83-64465-29-1 .
  35. ↑ a b c Jadwiga Waniakowa: Polskie gwarowe nazwy dziko rosn?cych ro?lin zielnych na tle słowia?skim . Krakow: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello?skiego, 2012. ISBN  978-83-233-3429-3 .
  36. ↑ a b Witold Poprz?cki: Ziołolecznictwo . Warszawa: Społdzielcza Agencja Reklamowa "SPAR", 1989, s. 178-179. ISBN  83-00-02498-0 .
  37. ↑ a b c d e f g Capsella bursa-pastoris (shepherd's purse) ? datasheet . [w:] Invasive Species Compendium [on-line]. CAB International. [dost?p 2019-08-31].
  38. ↑ Herbert Hurka. Seed Ecology of Capsella bursa-pastoris (Cruciferae): Dispersal Mechanism and the Soil Seed Bank . ?Flora”. 172 (1), s. 35-46, 1982. DOI : 10.1016/S0367-2530(17)31309-9 .  
  39. ↑ Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World . Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 419. ISBN  978-1-842466346 .
  40. ↑ Hattie R. Roberts, John M. Warren, Jim Provan. Evidence for facultative protocarnivory in Capsella bursa-pastoris seeds . ?Scientific Reports”. 8 (10120), 2018. DOI : 10.1038/s41598-018-28564-x .  
  41. ↑ a b c d e f Jakub Mowszowicz: Krajowe chwasty polne i ogrodowe . Warszawa: Pa?stwowe Wydawnictwo Rolnicze i Le?ne, 1955, s. 130-131.
  42. ↑ a b c d F.M. Muller: Seedlings of the north-western European Lowland . The Hague, Boston: Dr W. Junk B.V. Publishers, 1978, s. 119. ISBN  90-6193-588-1 .
  43. ↑ a b c Jozef Dorywalski, Kazimierz Adamczewski: Klucz do oznaczania polnych i ogrodowych chwastow w fazie pocz?tkowego wzrostu . Warszawa: Pa?stwowe Wydawnictwo Rolnicze i Le?ne, 1976, s. 94-95.
  44. ↑ a b c d e f g h i Eliza Lamer-Zarawska, Barbara Kowal-Gierczak, Jan Niedworok: Fitoterapia i leki ro?linne . Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007, s. 400. ISBN  978-83-200-3401-1 .
  45. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Anna Mazerant-Leszkowska: Mała ksi?ga zioł . Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN  83-202-0810-6 .
  46. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Czesław Bo?kowski, Jan Serwatka: O chwastach i ich zastosowaniu . Warszawa: Pa?stwowe Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1972, s. 96-98.
  47. ↑ a b c d e f g h i Dietrich Frohne: Leksykon ro?lin leczniczych . Wrocław: MedPharm Polska, 2010, s. 118-119. ISBN  978-83-60466-40-7 .
  48. ↑ a b c d e f Deni Bown: Encyclopedia of herbs . London, New York, Munich, Delhi: The Royal Horticultural Society, 2014, s. 153. ISBN  978-0-2411-8402-8 .
  49. ↑ a b Azimova S.S., Glushenkova A.I.: Lipids, Lipophilic Components and Essential Oils from Plant Sources . London: Springer, s. 206-207. DOI : 10.1007/978-0-85729-323-7_654 . ISBN  978-0-85729-323-7 .
  50. ↑ The database of gene expression in Capsella bursa-pastoris . [w:] TRAVA [on-line]. [dost?p 2019-08-30].
  51. ↑ a b c d e f Katarzyna Ka?mierczak: Tasznik pospolity ? opis, charakterystyka, zdj?cia, zwalczanie . [w:] Rynek-Rolny.pl [on-line]. [dost?p 2019-08-29].
  52. ↑ Zbigniew Podbielkowski, Maria Podbielkowska: Przystosowania ro?lin do ?rodowiska . Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1992, s. 145. ISBN  83-02-04299-4 .
  53. ↑ a b c d e f g Capsella bursa-pastoris ? (L.)Medik. . [w:] Plants For A Future [on-line]. [dost?p 2019-08-30].
  54. ↑ a b c d e Malcolm Storey: Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. (Shepherd’S Purse, Shepherd's-purse) . [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dost?p 2018-02-27].
  55. ↑ a b Wu Zhou. Ethnobotany of Capsella bursa-pastoris (L.) Medic. . ?Journal of Plant Resources and Environment”. 7, 3, s. 49-53, 1998.  
  56. ↑ Marian Nowi?ski: Chwasty ł?k i pastwisk . Warszawa: Pa?stwowe Wydawnictwo Rolnicze i Le?ne, 1970, s. 237.
  57. ↑ a b Helena Doma?ska: Chwasty i ich zwalczanie . Warszawa: Pa?stwowe Wydawnictwo Rolnicze i Le?ne, 1964, s. 198.
  58. ↑ a b c d e f g h Ursel Buhring: Wszystko o ziołach . Warszawa: ?wiat Ksi??ki, 2010, s. 88-89. ISBN  978-83-247-1364-6 .
  59. ↑ a b c d e f g h i j k Ali E. Al-Snafi. The chemical constituents and pharmacological effects of Capsella bursa-pastoris-A review . ?International Journal of Pharmacology and Toxicology”. 5, 2, s. 76-81, 2015.  
  60. ↑ Marian Janusz Kawałko: Historie ziołowe . Lublin: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986, s. 183. ISBN  83-03-01600-8 .
  61. ↑ a b Jind?ich Krej?a, Jan Mack?: Atlas ro?lin leczniczych . Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossoli?skich, 1989. ISBN  83-04-03281-3 .
  62. ↑ a b Leonidas ?wiejkowski: Ro?liny lecznicze i przemysłowe . Warszawa: Wydawnictwo Rynku Wewn?trznego "Libra", 1990, s. 286-287. ISBN  83-85005-41-2 .
  63. ↑ Sahar Ghalandari, Nourossadat Kariman, Zohre Sheikhan, Faraz Mojab, Moghadameh Mirzaei, Hadis Shahrahmani. Effect of Hydroalcoholic Extract of Capsella bursa pastoris on Early Postpartum Hemorrhage: A Clinical Trial Study . ?The Journal of Alternative and Complementary Medicine”. 23, 10, 2017. DOI : 10.1089/acm.2017.0095 .  
  64. ↑ Bursae pastoris herba . European Medicines Agency. [dost?p 2019-08-30].
  65. ↑ a b c d Bruno P. Kramer: Dzikie ro?liny jadalne i truj?ce . Warszawa: Bellona, 2011, s. 139. ISBN  978-83-11-12086-0 .
  66. ↑ Clara Grosso; Juliana Vinholes; Luis R. Silva, Paula Guedes de Pinho, Rui F. Goncalves; Patricia Valentao, Anna K. Jager, Paula B. Andrade. Chemical composition and biological screening of Capsella bursa-pastoris . ?Revista Brasileira de Farmacognosia”. 21, 4, 2011. DOI : 10.1590/S0102-695X2011005000107 .  
  67. ↑ a b c d e Łukasz Łuczaj: Dzikie ro?liny jadalne Polski . Krosno: Chemigrafia, 2004, s. 227-228. ISBN  83-904633-6-9 .
  68. ↑ a b c d e f Monika Fijołek: Atlas dzikich ro?lin jadalnych . Warszawa: SBM, 2017, s. 171. ISBN  978-83-8059-318-3 .
  69. ↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application . Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine . ( ang. ) .
  70. ↑ a b Jakub Mowszowicz: Dziko rosn?ce ro?liny u?ytkowe . Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990, s. 150. ISBN  83-02-04160-2 .
  71. ↑ Mieczysław Lipi?ski: Po?ytki pszczele. Zapylanie i miododajno?? ro?lin . Warszawa, Stro?e: Pa?stwowe Wydawnictwo Rolnicze i Le?ne, Wydawnictwo S?decki Bartnik, 2010, s. 259. ISBN  978-83-09-99024-6 .
  72. ↑ Xinglong Wang, Xiaoqing Sun, Sixiu Liu, Li Liu, Xiaojun Liu, Xiaofen Sun, Kexuan Tang. Molecular cloning and characterization of a novel ice gene from Capsella bursa-pastoris . ?Molecular Biology”. 39 (1), s. 18?25, 2005. DOI : 10.1007/s11008-005-0003-2 .  
  73. ↑ a b Lihua Wu, Mingqi Zhou, Chen Shen, Jing Liang, Juan Lin. Transgenic tobacco plants over expressing cold regulated protein CbCOR15b from Capsella bursa-pastoris exhibit enhanced cold tolerance . ?Journal of Plant Physiology”. 169 (14), s. 1408-1416, 2012. DOI : 10.1016/j.jplph.2012.05.016 .  
  74. ↑ a b Noman Ali, Kanwal Hina, Khalid Noreen, Sanaullah Tayyaba, Tufail Aasma, Masood Atifa, Sabir Sabeeh-ur-Rasool, Aqeel Muhammad, He Shuilin. Perspective Research Progress in Cold Responses of Capsella bursa-pastoris . ?Frontiers in Plant Science”. 8, s. 1388, 2017. DOI : 10.3389/fpls.2017.01388 .  
  75. ↑ A. Aksoy, W.H.G Hale, J.M Dixon. Capsella bursa-pastoris (L.) Medic. as a biomonitor of heavy metals . ?Science of The Total Environment”. 226 (2?2), s. 177-186, 1999. DOI : 10.1016/S0048-9697(98)00391-X .  
  76. ↑ Yingjie Liu, Lijin Li,n Qian Jin, Xuemei Zhu. Cadmium accumulation and tolerance in the Cd?accumulator Capsella bursa?pastoris . ?Environmental Progress & Sustainable Energy”. 34, 3, s. 663-668, 2015. DOI : 10.1002/ep.12037 .  
  77. ↑ Qin Hu, Yubing Qiu, Guoan Zhang, Xingpeng Guo. Capsella bursa-pastoris extract as an eco-friendly inhibitor on the corrosion of Q235 carbon steels in 1 mol·L? 1 hydrochloric acid . ?Chinese Journal of Chemical Engineering”. 23 (8), s. 1408-1415, 2015. DOI : 10.1016/j.cjche.2015.05.002 .  
  78. ↑ Mosquito Control: Some Perspectives for Developing Countries: A Report of an Ad Hoc Panel of the Advisory Committee on Technological Innovation . National Academy of Sciences (U.S.). Panel on Perspectives in Mosquito-Control Methods Suitable for Developing Countries, 1973, s. 49.
  79. ↑ Tasznik pospolity (Capsella bursa-pastoris (L.) Med.) . rapool.pl. [dost?p 2019-08-30].

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tasznik_pospolity&oldid=72985618 ”