Na t? stron? wskazuje przekierowanie z ?Tales”. Zobacz te?: Tales (Hiszpania) .

Tales

Θαλ??

rycina z ksi??ki "Illustrerad verldshistoria utgifven av E. Wallis. volume I", 1875 r.
Data i miejsce urodzenia	624-625 r. p.n.e. Milet
Data i miejsce ?mierci	545-547 r. p.n.e. Milet
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Tales z Miletu ( gr. Θαλ?? ? Μιλ?σιο? Thales ho Milesios ; VII/VI w. p.n.e.) ? grecki uczony: filozof , matematyk i astronom ^[1] okresu przedsokratejskiego , przedstawiciel jo?skiej filozofii przyrody . Uznawany jest przez niektorych za pierwszego filozofa i matematyka cywilizacji zachodniej oraz za inicjatora bada? nad przyrod? jako nauki ^[2] . Nale?y do kanonu siedmiu m?drcow ^[3] . Talesa postrzega si? jako pierwszego filozofa głownie dlatego, ?e zainicjował wyja?nianie rzeczywisto?ci przez odwoływanie si? do natury i rozumu bardziej ni? do mitologii i tradycji ? Grecy widzieli w nim jednak raczej m?drca ni? filozofa.

Mieszkał w Milecie , głownym o?rodku kultury i gospodarki Grekow w VI w. p.n.e. ^[2] Jego kontynuatorami byli Anaksymander i Anaksymenes . Filozofow tych okre?la si? niekiedy ł?cznie terminem ? szkoła milezyjska ”, nie ma jednak dowodow, ?e rzeczywi?cie tworzyli ?szkoł?”, za? personalne powi?zania Talesa z pozostałymi filozofami jo?skimi nie s? znane. Tym niemniej po?na staro?ytno?? [Aug. Hipp. Civ.Dei VII.2.7] przekazuje takie oto nast?pstwo w szkole milezyjskiej: ?jako ucznia i nast?pc? swego pozostawił on Anaksymenesa”, ?Anaksagoras znow, [był to] ucze? Anaksymenesa”, ?Tak?e Diogenes, drugi ucze? Anaksymenesa”, ?Nast?pc? Anaksagorasa był z kolei ucze? jego, Archelaos ”, ?Uczniem Archelaosa był, jak si? utrzymuje, Sokrates , mistrz Platona ”; (zob. rownie? [ Diog.Laert. II.23]. Anaksymander i Anaksymenes rozszerzyli zapocz?tkowany przez Talesa racjonalny sposob wyja?niania rzeczywisto?ci, jak i jego konkretne zastosowania, stawiaj?c w ten sposob fundamenty dalszego rozwoju filozofii przedsokratejskiej i my?li europejskiej w ogole. Jest w?tpliwe, by pozostawił po sobie jakie? pisma, za autora pierwszego greckiego dzieła filozoficznego uchodzi Anaksymander .

Wiedza o Talesie pochodzi z przekazow po?niejszych ^[4] : wiadomo?ci o jego ?yciu s? sk?pe, maj? w du?ej mierze charakter tradycji o charakterze anegdotycznym; wiadomo?ci o jego my?li filozoficznej przekazał przede wszystkim Arystoteles , s? one jednak w du?ym stopniu anachroniczne i odkształcone. W?rod Grekow znany był zreszt? głownie z działalno?ci praktycznej i politycznej ? m.in. miał przewidzie? za?mienie sło?ca ^[3] (28 maja 585 p.n.e.), skłania? Jonow do zawarcia unii politycznej, wspołdziała? z Krezusem , odwroci? bieg rzeki Halys ^[3] i obliczy? wysoko?? piramidy ^[4] (tzw. ? twierdzenie Talesa ”).

Głowne tezy filozoficzne przypisywane Talesowi (omowione szczegołowo w kolejnych rozdziałach) to:

• Zasad? ( arche ) jest woda ^[5]
• Magnes posiada dusz?
• Wszystko jest pełne bogow
• Dusze s? nie?miertelne .

Tales z cał? pewno?ci? nie znał jeszcze samego terminu ?zasada”, co przypisuje mu Arystoteles, nale?y jednak uzna?, ?e posługiwał si? tego rodzaju kategori? intelektualn?. Rzeczywi?cie postrzegał wod? jako pocz?tek i ?rodło rzeczy; sam? rzeczywisto??, ktora trwa niezmiennie i to co jest w rzeczach trwałe, mimo zachodz?cych w ?wiecie zmian (a wi?c w pewnym sensie odpowiednik ? substancji ”); koniec i uj?cie rzeczy.

Autentyczno?? pozostałych twierdze? filozoficznych Talesa nie jest ju? natomiast tak pewna. Relacja Arystotelesa o filozofii Talesa nie ma charakteru historycznego, ale filozoficzny i posługuje si? po?niejsz?, Arystotelesowsk? terminologi?: Arystoteles omawia archai u jo?czykow tworz?c w ten sposob historyczne wprowadzenie do własnej filozofii przyczyn. Archai w filozofii jo?skiej maj? zawsze charakter materialny. Wszyscy jo?czycy s? te? monistami , uznaj? za materialn? zasad? rzeczywisto?ci tylko jeden element. Dlaczego dla Talesa elementem tym jest akurat woda, nie jest całkiem jasne: mo?liwa jest tu kontynuacja wcze?niejszych kosmologii babilo?skich i egipskich . Nale?y tu zwroci? uwag? na to, ?e woda jako zasada jest rownie? pocz?tkiem rzeczywisto?ci, co wyra?nie ł?czy filozofi? Talesa z wcze?niejszymi kosmologiami. Zarazem jednak Talesa od mitologiczno - kosmologicznego sposobu my?lenia wiele dzieli: zjawiska wyja?nia on nie odwołuj?c si? do interwencji bogow, wyra?nej np. w typowym dla Homera paralelizmie ?wiata boskiego i ludzkiego ? Tales jest wyra?nie monist? , przyrod? wyja?nia odwołuj?c si? do samej przyrody. Cecha ta jest zreszt? bardziej widoczna u po?niejszych presokratykow, ni? u samego Talesa. Pogl?dow Talesa na magnes , bogow i dusz? nie nale?y interpretowa? jako formy panpsychizmu czy panteizmu ? w (rozwini?tym przez Arystotelesa) greckim rozumieniu duszy przysługuje ona wszystkim bytom o?ywionym, znakiem bycia ?ywym jest za? zdolno?? do ruchu i wprawiania w ruch. Interpretacja wzajemnych relacji twierdze? Talesa jest trudna, je?li s? one jednak (co nie jest bynajmniej pewne) poł?czone w jaki? logiczny system , wydaje si? jasne, ?e jednoczesna redukcja całej rzeczywisto?ci do jednego elementu i zarazem dostrzeganie w rzeczywisto?ci ruchu i zmiany poci?ga za sob? przypisanie poszczegolnym elementom rzeczywisto?ci duszy (w przedstawionym wy?ej sensie), a cało?ci rzeczywisto?ci bosko?ci .

Wiadomo?ci o ?yciu Talesa [ edytuj | edytuj kod ]

Uwarunkowania społeczno-historyczne [ edytuj | edytuj kod ]

Milet, głowny o?rodek cywilizacji jo?skiej i najwa?niejszy o?rodek gospodarczy i intelektualny Grekow okresu archaicznego był ojczystym miastem Talesa i miejscem narodzin europejskiej filozofii i nauki. Polis ta stanowiła jedn? z kolonii greckich na wybrze?u Azji Mniejszej , zało?on? przez osadnikow z plemienia Jonow . W czasach Talesa (działaj?cego w pierwszej połowie VI w. p.n.e., zob. rozdział Datowanie ) było to miasto, słyn?ce z handlu i ?eglugi, s?siaduj?ce z ludami niegreckimi, stanowiło o?rodek kontaktow gospodarczych i kulturowych mi?dzy Grekami a cywilizacjami Wschodu (Egiptem, Mezopotami? i Fenicj? ). Pocz?tkowo skonfliktowane z s?siaduj?cym imperium lidyjskim, za rz?dow tyrana Trazybula (VII w. p.n.e.) zawarło sojusz z władc? Lidow Alyattesem , co na długo zapewniło mu bezpiecze?stwo ze strony azjatyckich s?siadow. Poł wieku po?niej, gdy słyn?cy z wielkich bogactw władca Lidow Krezus podporz?dkował sobie inne miasta jo?skie , Milet nadal cieszył si? niezale?no?ci?. Stolica Lidow, Sardes , ?ci?gała greckich m?drcow [Her. I 29] ? wzajemne oddziaływania lidyjsko-greckie były bardzo znaczne. Tak?e sam Tales (jako in?ynier ) wspołpracowa? miał z Krezusem. Lidia, w ktorej silne były tak?e wpływy cywilizacji mezopotamskiej, uczestniczyła w transferze do Grecji osi?gni?? matematycznych i astronomicznych Babilo?czykow ? stało si? to jedn? z przyczyn zapocz?tkowania przez Talesa i jego nast?pcow, Anaksymandra i Anaksymenesa, filozofii i nauki greckiej wła?nie w Milecie. Jako miasto handlowe Milet utrzymywał bardzo ?ywe stosunki tak?e z Egiptem.

Imi? [ edytuj | edytuj kod ]

Imi? Tales wyst?puje w j?zyku greckim w dwoch formach. Cz?stsza jest forma Θαλ?? , o genetywie attyckim Θαλο? , a jo?skim Θ?λεω . Procz niej wyst?puje jeszcze forma Θ?λη? , gen. Θ?λητο? . Łaci?ska forma imienia to Thales. Procz Talesa z Miletu notowano w ?rodłach jeszcze kilka innych postaci o tym imieniu. Etymologia od czasownika θ?λλω, θ?λλειν 'rozwija? si?, kwitn??' ^[6] .

Datowanie [ edytuj | edytuj kod ]

Tales miał przepowiedzie? wspomniane przez Herodota [DK A 5 = Hist. I,74] za?mienie sło?ca , ktore miało zdarzy? si? pod koniec wojny Medow i Lidyjczykow. Pozwala to okre?li? czas, na ktory przypadał szczyt działalno?ci Talesa. Według oblicze? astronomicznych w czasach bliskich Talesowi w Azji Mniejszej za?mienie sło?ca miało miejsce 28 maja (22 maja kalendarza gregoria?skiego) 585 p.n.e. Je?li informacj? o przepowiedzeniu za?mienia sło?ca przez Talesa uzna? za prawdziw?, szczyt jego działalno?ci przypada? musiał w pierwszej połowie VI w. p.n.e.

Herodot ?ył w czasach bliskich Talesowi, ok. 150 lat po nim, i wiadomo?? o przepowiedzeniu za?mienia sło?ca przekazał jako pierwszy, przez co jego informacje ciesz? si? autorytetem ? wiadomo?? t? podaj? jednak tak?e autorzy po?niejsi (zob. rozdz. Badania astronomiczne ). Nale?y do nich Pliniusz Młodszy , według ktorego [DK 11 A 5 = N.H. II,53] za?mienie miało miejsce w czwartym roku 48. olimpiady, tj. w 585/4 p.n.e. ? informacje te Pliniusz zaczerpn?ł prawdopodobnie od Apollodora . Według oblicze? Euzebiusza [DK 11 A 5] miało ono jednak miejsce co najmniej rok po?niej. Na dokładne podanie daty za?mienia na 28 maja 585 p.n.e. pozwoliły dopiero obliczenia wspołczesne.

P. Tannery wysun?ł konkurencyjny pogl?d, ?e Tales przepowiedział nie za?mienie w 585 p.n.e., lecz za?mienie w 610 p.n.e. Pozwoliłoby to przesun?? datowanie działalno?ci Talesa wstecz. Pogl?d Tannery'ego jest jednak obecnie szeroko odrzucany.

Ustalenie daty narodzin i ?mierci Talesa nie jest natomiast mo?liwe. Dat? urodzenia i ?mierci przekazał wprawdzie Diogenes Laertios [DK 11 A 1 = I 37-8], s? to jednak informacje bł?dne. Diogenes Laertios podaje, ?e według Apollodora Tales urodził si? w pierwszym roku 35. olimpiady, tj. w 640 p.n.e., zmarł za? w 58. olimpiadzie, tj. w okresie 548?544 p.n.e., w wieku 78 lat. Przedstawione przez Apollodora daty s? jedynie typow? dla niego spekulacj?. Apollodor przyjmuje floruit na podstawie jakiego? szczegolnie istotnego wydarzenia w ?yciu człowieka ? w przypadku Talesa wydarzeniem tym jest za?mienie, a nast?pnie wyznacza dat? urodzenia zwyczajnie odejmuj?c od daty floruit 40 lat. Przyjmuj?c takie zało?enia dotycz?ce oblicze? Apollodora, Tales urodzi? musiałby si? w pierwszym roku 39. olimpiady, tj. w 624 p.n.e. Niezgodno?? tych oblicze? z przekazem Diogenesa Laertiosa wyja?nia fakt, ?e w staro?ytno?ci cz?sto mylono et? z thet?: t? sam? pomyłk? popełnił zapewne Diogenes Laertios pisz?c o Talesie.

Dat? ?mierci Apollodor wyznacza prawdopodobnie w przybli?eniu, wi???c j? z ?epokow?” dat? upadku Sardes . ?mier? Talesa miała miejsce przypuszczalnie jeszcze przed upadkiem Sardes w 546/5 p.n.e. ? na przypuszczenie takie pozwala brak informacji o emigracji Talesa do Wielkiej Grecji , co było cz?ste w?rod filozofow jo?skich po upadku Sardes.

W sumie w my?l spekulacji Apollodora floruit Talesa przypadało na za?mienie sło?ca, urodzi? si? miał zgodnie z jego zało?eniami 40 lat wcze?niej, a zmarł w czasie istotnego historycznie upadku Sardes.

Istnieje tak?e inna informacja pozwalaj?ca umie?ci? czas działalno?ci Talesa w pierwszej połowie VI w. p.n.e. Według Diogenesa Laertiosa [DK 11 A 1 = I,22] Demetrios z Faleronu przekazał, ?e kanon siedmiu m?drcow, do ktorego nale?ał Tales ustalono za archontatu Damasiosa w Atenach ? archontat ten przypadał na 582?581 p.n.e. Istniej? ponadto przekazy po?ne przypisuj?ce Talesowi długowieczno??, według ktorych miał on ?y? 90 lub 100 lat.

Pochodzenie [ edytuj | edytuj kod ]

Tales pochodził z Miletu, wywodził si? z zamo?nej i wpływowej rodziny Thelidow.

Herodot mowi, ?e przodkowie Talesa pochodzili z Fenicji [I, 170] ? przekaz Herodota jest jednak wysoce niepewny. Jest on zreszt? przy tym jedynie krotk? wzmiank? ??... Talesa, człowieka z Miletu, ktorego rod miał fenickie pocz?tki” ? nawet je?li z omowionego ni?ej przekazu Diogenesa Laertiosa zdaje si? wynika?, ?e Herodot powiedział wi?cej. W czasach Herodota anegdoty o ?siedmiu m?drcach” były ju? zreszt? w obiegu, mimo ?e jest on czasom Talesa do?? bliski, nie mo?na mie? pewno?ci co do autentyczno?ci przekazu.

Diogenes Laertios [DK 11 A 1 = I,22] zna informacj? o fenickim pochodzeniu Talesa, nie potwierdza jej jednak. Przekazuje, ?e Tales był typowym milezyjczykiem wysokiego rodu. Jego ojciec nosił, prawdopodobnie karyjskie , imi? Eksamyos (karyjskie pochodzenie nie jest według Herodota nietypowe dla mieszka?cow greckich kolonii w Azji mniejszej), matka za? nosiła greckie imi? Keloblina . Diogenes Laertios odrzucaj?c informacje o bezpo?rednim pochodzeniu fenickim Talesa ? stara si? istnienie takiego przekazu uzasadni? odwołuj?c si? do mitologii. Wyja?nia, ?e Tales jest potomkiem Kadmosa i Agenora ? Kadmos był synem Agenora, krola fenickiego Tyru i osiedlił si? w greckiej Beocji , jest postaci? kluczow? dla cyklu mitow zwi?zanych z Beocj? i Tebami . Z tego wzgl?du, podtrzymuj?c przypuszczenie Diogenesa Laertiosa o mitologicznym pochodzeniu tradycji o fenickim pochodzeniu Talesa, E. Zeller wysuwa tez?, ?e przodkami Talesa byli Beoci. Według Herodota [I 146; por. Strabo XVI, s. 663, 666 i Pausan . VII 2, 7] Kadmejczycy z Beocji (nieb?d?cy przy tym semitami , ale jedynie maj?cy według przekazow mitograficznych zwi?zki z Fenicj?) mieli osiedli? si? w Azji Mniejszej razem z fal? kolonistow jo?skich.

Procz Herodota Diogenes Laertios powołuje si? na informacje Durisa i Demokryta , przekazy te jednak zagin?ły. Semickie pochodzenie Talesa byłoby faktem interesuj?cym z punktu widzenia szerokiej i dawnej dyskusji o wschodnim pochodzeniu filozofii i nauki greckiej. W po?niejszych tekstach staro?ytnych fenickie pochodzenie Talesa silnie podkre?lano, bo mogło ono potwierdzi? panuj?ce i lubiane wtedy przekonanie o wschodnim pochodzeniu filozofii. Za fenickim pochodzeniem Talesa przemawia? mo?e tak?e to, ?e Tales zwrocił uwag? milezyjczykow na przydatno?? gwiazdozbioru Małej Nied?wiedzicy w nawigacji i to, ?e wła?nie Fenicjanie jeszcze przed Grekami kierowali si? tym gwiazdozbiorem ^[7] . Pogl?d o fenickim pochodzeniu Talesa jest niepewny, a sam Tales nie ro?nił si? prawdopodobnie znacz?co od greckich obywateli Miletu.

Wizyta w Egipcie i inne mo?liwe podro?e [ edytuj | edytuj kod ]

Podro?e do Egiptu cz?sto przypisuje m?drcom tradycja, procz Talesa podro? tak? miał odby? np. Solon . Tradycja uznawała Egipt za ?rodło nauki greckiej: ustalenie, czy i gdzie Tales podro?ował jest wa?ne dla ustalenia ?rodeł jego filozofii, a przez to tak?e dla wielowiekowej kontrowersji wobec ?rodeł my?li greckiej ? na ile filozofia i nauka jest oryginalnym tworem Grekow, a na ile zapo?yczona jest ze Wschodu. Zauwa?y? tu nale?y, ?e pogl?d o wschodnim pochodzeniu my?li popularny jest głownie w ?rodłach po?nych, przynale??cych ju? do synkretycznej helle?sko -wschodniej cywilizacji, a ?rodła te s? z wielu wzgl?dow tendencyjne i mało wiarygodne. Tales wprowadzi? miał w ?wiecie greckim geometri? egipsk? [Procl. In Euclidem ]: jako ?e Egipt stanowił miejsce rozwoju wiedzy o pomiarze gruntow, wła?nie Talesowi, jako pierwszemu greckiemu geometrze, podro? tak? przypisywano szczegolnie ch?tnie. Aetios [I 3,1] przypisuje Talesowi długi pobyt w Egipcie, gdzie miał on ?studiowa? filozofi?” ? według niego Tales powrocił do Miletu na staro??. Inne ?rodła mowi?ce o pobycie Talesa w Egipcie nie podaj? jednak, ?e był to pobyt długi. Niezale?nie od kwestii długo?ci pobytu Talesa nie ma wyra?nych podstaw, by sam ten pobyt odrzuci?. Naukratis , grecka kolonia w delcie Nilu , utrzymywała ?ywe stosunki z Miletem, wizyta milezyjczyka, greckiego kupca czy najemnika, nie była tam niczym niezwykłym.

W Egipcie według tradycji podj?? miał Tales wiele wa?nych przedsi?wzi??. Miał zmierzy? piramidy za pomoc? cienia i jego stosunku do wysoko?ci [Diog. Laert. I 27] ^[8] . Wyja?niał zjawisko wylewow Nilu za pomoc? pogl?du, ?e wiatry etezyjskie nie pozwalaj? wypływa? wodom rzeki, tamuj?c jej uj?cie ? informacje t? przekazał Aetios [IV 1,1]. Jako jedno z trzech znanych sobie wyja?nie? wylewow Nilu teori? o tamowaniu uj?cia przez wiatry etezyjskie wymienia te? Herodot [II 20], nie podaj?c jednak tworcow ?adnego z tych wyja?nie?. Informacje Aetiosa pochodz? prawdopodobnie z zaginionego traktatu perypatetyckiego . Traktat ten, przypisywany Arystotelesowi i znany jego komentatorom greckim, zachował si? jedynie w formie XIII-wiecznej epitome łaci?skiej ^[9] . Tekst ten wymienia trzy po?wiadczone przez Herodota teorie o przyczynach wylewow Nilu, podaje jednak ich autorow ? pierwsz? przypisuje Talesowi, drug? Euthymenesowi z Massali, trzeci? Anaksagorasowi . Nie jest jasne sk?d Arystoteles miałby zaczerpn?? te imiona ? by? mo?e wzi?ł je z dzieła Hekatajosa , na co wskazywa? mo?e fakt, ?e Hekatajos we fr. 278 mowi o Euthymenesie , czy nawet samo milezyjskie pochodzenie Hekatajosa. To, ?e Tales wysun?ł teori? o przyczynach wylewow Nilu mo?e wprawdzie stanowi? ?wiadectwo, ?e rzeczywi?cie widział Nil, wiadomo?? o istnieniu wiatrow etezyjskich czy nawet sam pogl?d o przyczynach wylewow Nilu zaczerpn?? mogł jednak rownie dobrze od kupcow milezyjskich.

Procz podro?y do Egiptu ?rodła mowi? tak?e o innych podro?ach Talesa ? do Sardes , a stamt?d do Babilonii ^[2] , oraz na Kret? .

Działalno?? praktyczna [ edytuj | edytuj kod ]

Tales wykazał si? szerok? działalno?ci? praktyczn? ? o charakterze politycznym, in?ynieryjnym i astronomicznym. Informacje o jego działalno?ci praktycznej przekazał głownie Herodot [I, 74]. Wszechstronno?? ta, aktywne uczestnictwo w ?yciu polis i rozległo?? zainteresowa?, typowa jest dla wszystkich jo?skich filozofow przyrody, w ktorych nie nale?y widzie? jedynie teoretykow . Wszechstronno?? Talesa znana była szeroko po?niejszym Grekom ? Arystofanes [ Ptaki 1009] porownuje do Talesa urbanist? Menona ; Platon za? przyrownuje Talesa do Anacharsisa [ Resp. 600 A]. Znana była np. tradycja, ?e to Tales odmienił bieg rzeki Halys (obecnie Kizilirmak ^[3] ).

Materiał anegdotyczno-tradycyjny [ edytuj | edytuj kod ]

Charakter tradycji. Obraz Talesa jako m?drca [ edytuj | edytuj kod ]

Jak w przypadku wielu filozofow staro?ytnych, wokoł Talesa ukształtował si? bogaty materiał anegdotyczny, ktorego obfitym ?rodłem jest zwłaszcza dzieło Diogenesa Laertiosa.

Lista siedmiu m?drcow ulegała ro?nym przemianom i wygl?da inaczej u ro?nych autorow, Tales jednak wyst?puje na niej stale. Jest te? jedynym filozofem, ktory został na niej umieszczony. ?wiadczy to zreszt? o tym, ?e staro?ytni cenili przede wszystkim jego dokonania praktyczne i ?e to z nich, nie z zapocz?tkowania filozofii, był najbardziej znany. Był te? najbardziej cenionym spo?rod m?drcow. Podobnie jak innych m?drcow, Talesa idealizowano, przypisuj?c mu czyny i słowa w potocznej umysłowo?ci greckiej zwi?zane z m?dro?ci? ( σοφ?α ). Cały wytworzony w ten sposob materiał anegdotyczny staje si? przez to w?tpliwy, interesuj?cy mo?e by? jednak nie tylko ze wzgl?du na posta? Talesa, ale te? sam dla siebie, jako odzwierciedlenie obrazu m?drca i rozumienia m?dro?ci w kulturze greckiej.

Tales w anegdotach jako typowy filozof i uczony [ edytuj | edytuj kod ]

Według Platona [ Teajtet 174 A] Tales gdy patrz?c w gor? obserwował gwiazdy wpadł do studni. Widz?c to pewna tracka słu??ca wy?miała go, ?e pragnie pozna? to co na niebie, umyka mu jednak to, co na ziemi. Anegdota ta daje obraz Talesa jako typowego uczonego, gł?boko pogr??onego w badaniach i oboj?tnego wobec spraw codzienno?ci.

Inn? anegdot? przekazał Arystoteles [ Pol . A 11 1259 a 9], a tak?e po?niejsi autorzy [Diog. Laert. I, 26 = DK 11 A 1 ? za Hieronimem z Rodos; Cic. Div . I 49,111]. Gdy Talesowi zarzucano ubostwo i nieprzydatno?? filozofii, miał dzi?ki badaniom gwiazd rozpozna?, ?e b?dzie urodzaj oliwy. Wykupił wtedy masowo prasy oliwne, dzi?ki czemu w porze tłoczenia doszedł do wielkiego maj?tku. Udowodni? chciał w ten sposob, ?e filozofowi łatwo si? wzbogaci? o ile tylko tego zapragnie, lecz go to nie interesuje.

Obie te anegdoty nie wydaj? si? mowi? o autentycznych wydarzeniach. Powstały one wprawdzie jeszcze przed okresem bujnego rozwoju zmy?lonych, pełnych anegdot biografii, najpo?niej w IV w. p.n.e. Opowie?? Platona wydaje si? jednak mało prawdopodobna cho?by z tego wzgl?du, ?e Tales był przecie? człowiekiem znanym z zainteresowa? praktycznych. Poza tym Platon do?? cz?sto kpił z presokratykow. Posta? dowcipnej niewolnicy nadaje natomiast anegdocie pikanterii. Tak?e przekaz Arystotelesa to typowa anegdota, ktorej celem jest udzielenie (w pewnym sensie przeciwnego ni? anegdota Platona) pouczenia moralnego.

Działalno?? polityczna [ edytuj | edytuj kod ]

Do wyidealizowanego obrazu Talesa jako m?drca przynale?y jego działalno?? polityczna. M?drcy greccy (w tym zwłaszcza Solon), filozofowie okresu archaicznego cz?sto aktywnie wspierali ojczyste poleis ? działalno?? taka stanowiła fundament moralno?ci praktycznej Grecji okresu archaicznego. Były to cz?sto postacie kluczowe dla dziejow politycznych archaicznej Grecji, nomoteci ? tworcy praw (np. Solon ), tyrani (np. Periander ) i aisymneci (np. Pittakos ).

Według Herodota [I 170] w obliczu zagro?enia perskiego w jaki? czas po upadku pa?stwa lidyjskiego Tales radzi? miał Jo?czykom, by utworzyli federacj? z centrum administracyjnym w Teos . Diogenes Laertios infomuje, ?e namawiał obywateli Miletu do zawarcia sojuszu z Krezusem [I 25]. Praktyczn? działalno?ci? polityczn? trudniła si? zreszt? wi?kszo?? filozofow okresu przedsokratejskiego ? charakterystycznym wyj?tkiem jest tu Heraklit , ktory ?wiadomie odmowił działalno?ci na rzecz ojczystego Efezu . O zaanga?owaniu Talesa w ?ycie polis ?wiadczy? mo?e te? postawa Hekatajosa , bliskiego mu w czasie wspołobywatela Miletu, działacza politycznego w czasie powstania Jo?czykow przeciw Persom .

My?l [ edytuj | edytuj kod ]

Pisma [ edytuj | edytuj kod ]

Znane s? powiedzenia Talesa, prawdopodobnie jednak nie napisał on ?adnego traktatu, wypowiadaj?c si? raczej, tak jak inni m?drcy greccy, wła?nie ustnie i za pomoc? sentencji. Za pierwsze dzieło filozoficzne staro?ytnej Grecji uchodzi Περ? φ?σεω? ( Peri physeos , O naturze), niezachowany traktat Anaksymandra, ktory rozpocz?ł seri? dzieł typu περ? φ?σεω? w filozofii przedsokratejskej. Brak pism Talesa potwierdzaj? staro?ytni, nie było ich bowiem w ciesz?cej si? presti?em Bibliotece Aleksandryjskiej . Pogl?d o braku pism Talesa jest wysoce prawdopodobny, ?rodła nie pozwalaj? jednak sprawy tej rozstrzygn?? ostatecznie. Znaczenie mogło mie? tak?e to, ?e m?drcy posługiwali si? sentencjami ? ju? z tego powodu Grecy s?dzi? mogli, ?e tak?e postrzegany przede wszystkim jako m?drzec Tales nie pozostawił pism filozoficznych.

?adnych pism Talesa nie wymienia Arystoteles ? kiedy mowi o Talesie, u?ywa wielu ostro?nych zastrze?e? typu ?jak mowi?”, ?jak si? wydaje”. Tak?e zazwyczaj bardziej skrupulatny w stosunku do ?rodeł Teofrast nie dodaje nic do opinii Arystotelesa. Eudemos , ktory szeroko opisuje działalno?? matematyczn? i naukow? Talesa, wydaje si? opiera? głownie na bliskiej legendzie tradycji, nie musiał wi?c mie? w r?ku jego pism.

Talesowi przypisywano wprawdzie dzieło Astronomia ?eglarska [Simpl. In phys ], podaj?cy t? informacj? Simplikios nie przypisuje jednak temu dziełu du?ego znaczenia. Informacj? o istnieniu dzieła Astronomia ?eglarska potwierdza Diogenes Laertios [I 23], uznaje jednak wprost pogl?d o autorstwie Talesa za bł?dny i przypisuje je Fokosowi z Samos. Diogenes Laertios przekazuje te?, ?e Talesowi przypisywano jeszcze dwa inne pisma, O przesileniu i O rownonocy . Ksi?ga Suda dodaje, ?e pisał wierszem epickim o zjawiskach astronomicznych. W?tpliwo?ci co do autorstwa Astronomii ?eglarskiej podziela te? Plutarch [ De Pyth. or . 18, 402 E = DK 11 B 1], ktory dodaje, ?e dzieło to napisane było wierszem.

Badania astronomiczne [ edytuj | edytuj kod ]

Według opowie?ci o charakterze anegdotycznym (por. rozdz. Materiał anegdotyczno-tradycyjny) przekazanych przez Platona [ Teajtet 174 A] i Arystotelesa [ Pol . A 11, 1259 a 9] badanie ciał niebieskich było charakterystycznym zaj?ciem Talesa. Ze wzgl?du na dokonania astronomiczne podziwia? mieli go tak?e Ksenofanes , Herodot, Heraklit i Demokryt [Diog. Laert. I 23], tego rodzaju ich wypowiedzi o Talesie nie dotarły jednak do naszych czasow. Tales wyznaczy? miał rok za?mienia sło?ca posługuj?c si? tablicami sporz?dzonymi przez Babilo?czykow, obserwacj? gwiazdozbiorow (przede wszystkim dla celow nawigacji), wyznaczy? przesilenia i ich wahania. Niewykluczone, ?e w zwi?zku z tymi badaniami uło?ył kalendarz .

Głownym, ale nie jedynym, dokonaniem Talesa w dziedzinie astronomii jest przepowiedzenie za?mienia sło?ca. Tales nie znał przyczyny za?mienia, nie znali jej te? jego milezyjscy nast?pcy ? jego przepowiedzenie nie odwołuje si? wi?c do wyja?nie? przyczynowych, ale opiera si? wył?cznie na ci?gu długotrwałych obserwacji; nie nale?y jej przeto przypisywa? charakteru naukowego i nie ma ona znaczenia przełomowego z punktu widzenia rozwoju metodologii nauki. Eudemos miał wprawdzie s?dzi?, ?e Tales znał przyczyny za?mienia, co potwierdza te? Aetios [np. II 24,1 = DK 11 A 17 a], jest to jednak pogl?d bł?dny. W Mezopotamii za?mienia całkowite i cz??ciowe obserwowano co najmniej od 721 p.n.e. w celach religijnych, w czasach Talesa babilo?czycy mogli ustali? ju? cykl przesile? i (co bardziej prawdopodobne) miesi?cy ksi??ycowych . To, ?e Tales korzystał z tego rodzaju danych babilo?skich jest wysoce prawdopodobne ? Sardes pozostawało z Joni? w bardzo ?cisłych zwi?zkach, wielokrotnie odwiedzali je m?drcy greccy [por. Her. I 29].

Przepowiedziane przez Talesa za?mienie przypadło na dzie? wielkiej bitwy mi?dzy Lidami a Medami, ktora doprowadziła do upadku imperium lidyjskiego. Po?wiadcza to te? Herodot [I 74], ktory mowi, ?e Tales okre?lił rok, w ktorym ono si? zdarzy.

Poza wiedz? mezopotamsk? ?rodłem informacji niezb?dnych do przepowiedzenia za?mienia sło?ca mogła by? te? wiedza egipska ? zwłaszcza wobec faktu znanych kontaktow Talesa z Egiptem. Nie ma jednak dowodow, ?e kapłani egipscy prowadzili wystarczaj?co dokładne obserwacje.

Astronomia mezoptamska nie pozwalała wyznaczy? ani dokładnego miejsca, ani dokładnej daty za?mienia. Kiedy za?mienie miało nast?pi?, na całym obszarze Mezopotamii rozsyłano kapłanow ? nawet wtedy ? na tak znacznym terytorium ? zaobserwowanie za?mienia nie zawsze było mo?liwe. Dat? za?mienia ustali? mo?na za? było jedynie w du?ym przybli?eniu. Sam Tales ustalił nie dzie?, ale rok na ktory przypa?? miało za?mienie ? fakt, ?e przypadło na przełomowy dzie? bitwy i ?e dało si? zaobserwowa? akurat na terenie niewielkiej Jonii jest przypadkiem. Cz??? badaczy, uznaj?c rok za zbyt długi okres, postuluje wprawdzie, by słowo eniauton w przekazie Herodota [I, 74] rozumie? jako przesilenie letnie pozwalaj?ce wyznaczy? kolejne lata, nie ma jednak na takie rozumienie tego słowa silnych podstaw.

Według Eudemosa [Diog Laert. I, 23] Tales zajmował si? tak?e zagadnieniem przesile? i dostrzegł, ?e ich cykl jest nierowny ? w zwi?zku z tym wyznaczane przez przesilenia i rownonoce pory roku nieznacznie ro?ni? si? długo?ci?. To dokonanie Talesa nie budzi wi?kszych w?tpliwo?ci, gdy? do takich ustale? wystarcz? odpowiednio długie obserwacje, ktore prowadzi? miał przecie? tak?e wcze?niejszy od Talesa Ferekydes z Syros [Diog. Laert. I, 119] i o ktorych mowi ju? Odyseja [XV 403?404]. Ferekydesowi znane było specjalne urz?dzenie obserwacyjne zwane eheliotropion . Do wyznaczenia skrajnego połnocnego i południowego poło?enia sło?ca w roku u?y? mo?na tak?e gnomonu ? Herodot mowi, ?e znajomo?? gnomonu dotarła do Grekow z Babilonu [II 109]. Gnomon miał według Diogenosa Laertiosa [II 1-2 = DK 12 A 1] sprowadzi? do Grecji nie Tales, lecz dopiero Anaksymander ? przeczy temu jednak to, ?e Tales miał zmierzy? wysoko?? piramidy za pomoc? pomiaru długo?ci cienia.

Ponadto Tales odkry? miał drog? sło?ca mi?dzy punktami przesile? i stosunek ?rednic sło?ca i ksi??yca do długo?ci ich orbit [Diog. Laert. I,24 = DK 11 A 1]. Znaczenie pierwszej informacji nie jest jasne: chodzi? mogło o fakt, ?e sło?ce w?druje mi?dzy zwrotnikami lub (przypisywane przez Eudemosa Ojnopidesowi z Chios) odkrycie nachylenia Zodiaku. Druga informacja wydaje si? natomiast bł?dna: Tales, według ktorego ciała niebieskie nie w?druj? pod ziemi? (dopiero Anaksymander uwa?ał, ?e Ziemia nie ma oparcia), nie mogł wiedzie?, ?e ciała niebieskie maj? orbity ? zna? mogł jedynie połorbity , ale wtedy podany stosunek musiałby by? dwukrotnie wi?kszy. Obliczenie tego stosunku było zreszt? problemem szeroko obecnym w po?niejszej astronomii greckiej, przypisana Talesowi podana przez Diogenesa Laertiosa warto?? (1:720) opiera si? na przej?tym z Mezopotamii sze??dziesi?tnym podziale ekliptyki .

Innym dokonaniem Talesa, przekazanym przez Kallimacha [ Iamb. I, 52 fr. 191 = DK 11 A 3 a], miało by? u?ycie gwiazdozbioru Małej Nied?wiedzicy (?Gwiazdki Wozu”) w celach nawigacyjnych. Opowie?? Kallimacha ma charakter apokryficzny , mowi o pucharze lub trojnogu przeznaczonym dla najm?drzejszego z ?yj?cych, ktory Tales przekazał Biasowi , Bias kolejnemu m?drcowi, i w ten sposob puchar trafił do wszystkich siedmiu m?drcow. Mała Nied?wiedzica mo?e by? dla nawigacji bardziej przydatna, ni? sama Gwiazda Polarna i Wielki Woz lub Wielka Nied?wiedzica , gdy? obroty tego gwiazdozbioru wokoł bieguna s? mniejsze. Przekaz Kallimacha nie jest całkiem jasny ? według Diogenesa Laertiosa (I, 23) Tales po prostu odkrył Mał? Nied?wiedzic?, mogł te? zwroci? uwag? milezyjskich ?eglarzy na sam? jej przydatno?? w ?egludze, ktorej przedtem nie byli ?wiadomi, gdy? wystarczała im lepiej widoczna Wielka Nied?wiedzica.

Badania filozoficzno-kosmologiczne [ edytuj | edytuj kod ]

  Ta sekcja jest niekompletna. Je?li mo?esz, rozbuduj j? .

Badania matematyczne [ edytuj | edytuj kod ]

Tales dał podstawy geometrii , wprowadzaj?c szereg poj??:

• ?rednica to odcinek, ktory dzieli okr?g na połowy,
• trojk?t rownoramienny to taki w ktorym dwa k?ty przy podstawie s? rowne,
• dwie linie przecinaj?ce si? tworz? rowne co do miary k?ty przeciwległe,
• k?t wpisany w połokr?g jest k?tem prostym ^{[a] [3]} ,
• trojk?t jest okre?lony, je?eli dana jest jego podstawa i k?ty przy podstawie,

ale przede wszystkim

• twierdzenie Talesa , ktorego dowodu jednak nie znał.

Aforyzmy ^[10] [ edytuj | edytuj kod ]

• Co jest trudne?

Pozna? samego siebie.

• Co jest łatwe?

Udziela? rad bli?niemu.

• Co jest najprzyjemniejsze?

Osi?gn?? to, czego si? pragn?ło.

• Co jest boskie?

To co nie ma pocz?tku, ani ko?ca.

• Co jest widokiem najbardziej niezwykłym?

Tyran, ktory do?ył po?nego wieku.

• Jak mo?na najłatwiej znie?? nieszcz??cie?

Widz?c nieprzyjacioł, dotkni?tych jeszcze wi?kszym nieszcz??ciem.

• W jaki sposob ?y? najlepiej i najsprawiedliwiej?

Nie czyni? tego, co u innych ganimy.

• Kto jest szcz??liwy?

Ten, kto ma zdrowe ciało, bogat? dusz? i natur? podatn? do kształcenia.

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Don S. Lemons: Fizyka w rysunkach. 2600 lat odkry? od Talesa do Higssa . Michał Tarnowski (tłum.). Wyd. I. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN , 2018. ISBN  978-83-01-20072-5 .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Tales z Miletu w MacTutor History of Mathematics archive ( ang. )
• Thales of Miletus , Internet Encyclopedia of Philosophy , ISSN 2161-0002 [dost?p 2021-08-08]   ( ang. ) .