Tadeusz Reytan
(
Rejtan
,
Reyten
) herbu
Rejtan
(ur.
20 sierpnia
1742
w
Hruszowce
, zm.
8 sierpnia
1780
tam?e) ? w 1773
poseł
wojewodztwa nowogrodzkiego
na
Sejm Rozbiorowy
w
Warszawie
. Jego bohaterski opor przeciw skonfederowaniu Sejmu Rozbiorowego uznawany jest za jedn? z ostatnich pozytywnych prob zastosowania
liberum veto
[1]
.
Syn zamo?nego ziemianina Dominika Reytana, podkomorzego nowogrodzkiego i Teresy z Wołodkowiczow stolnikowny mi?skiej. Brat
Michała
, pisarza nowogrodzkiego. Wnuk
Michała
(zm. 1706), skarbnika mozyrskiego. Wraz z ojcem był
klientem
Radziwiłłow herbu Tr?by
.
Na pierwszej sesji sejmowej
19 kwietnia
1773
wraz z
Samuelem Korsakiem
i
Stanisławem Bohuszewiczem
sprzeciwiał si? zawi?zaniu na sejmie konfederacji pod przewodnictwem
Adama Poni?skiego
, umo?liwiaj?cej zatwierdzenie traktatu
I rozbioru Polski
. Po jego dokonaniu miał uniemo?liwi? wyj?cie sygnatariuszom rozbioru, wołaj?c do nich: ?Chyba po moim trupie!”
[2]
[3]
[4]
. Stanowisko jego zgodne było z instrukcj?, jak? otrzymał przy wyborze na posła na swoim sejmiku w
Nowogrodku
:
broni? cało?ci Polski z nara?eniem ?ycia i mienia
. Oparł si? na tym, ?e uniwersały krolewskie zwołały
sejm wolny
, a alternata laski przypadała wowczas na prowincj? litewsk?. Przestrzegał zasad ?cisłego legalizmu, nie d???c do zerwania obrad, wysuwał jako jedyne ??danie wybor marszałka. Opor Reytana poparł Korsak, inni posłowie litewscy oraz niektorzy koronni (głownie ł?czyccy). Wzi?ł w r?ce drug? lask?, przygotowan? dla marszałka konfederacji litewskiej, i usiadł na taborecie marszałka o?wiadczaj?c, ?e mo?e by? takim samym samozwa?czym marszałkiem jak Poni?ski, doprowadzaj?c do ust?pienia tego ostatniego z miejsca prezydialnego.
20 kwietnia
wniesiono do grodu akt konfederacji i ustanowiono jej s?dy, przed ktore pozwano Reytana. W obliczu nieprzyj?cia przez Reytana pozwu s?d konfederacji skazał go wyrokiem zaocznym (kondemnat?) jako
wzburzyciela pokoju powszechnego i buntownika przeciw ojczy?nie
na kary kryminalne i konfiskat? dobr.
21 kwietnia
grod warszawski (instancja s?dowa dla szlachty) z rozkazu Poni?skiego nie przyj?ł manifestu Reytana i Korsaka przeciw bezprawnemu pozwaniu Reytana. Mocarstwa rozbiorcze wydały not? ??daj?c? opro?nienia sali poselskiej, jednak Reytan, Korsak i Bohuszewicz cały czas jej nie opuszczali. Usiłuj?c zatrzyma? na sali posłow, ktorzy po ogłoszeniu solwowania sesji udawali si? do wyj?cia, Reytan stan?ł w drzwiach rozkrzy?owawszy r?ce, zaklinaj?c na miło?? Boga i ojczyzny, padł na ziemi? wołaj?c, ?eby deptali jego ciało. Poseł
ziemi nurskiej
Jacek Jezierski
zawołał: "ja pierwszy" i przest?pił nad le??cym
[5]
. Podobnie uczynili pozostali posłowie.
22 kwietnia
Reytan wyczerpany fizycznie i nerwowo po 36 godzinach przebywania bez jedzenia opu?cił sal? sejmow?. Uzyskał na pi?mie gwarancj? od posłow mocarstw rozbiorczych, ?e nie b?dzie podlega? represjom i ?e kondemnata na nim zostanie skasowana. Reytan udał si? po protekcj? do pruskiego generała
Ruperta Scipio von Lentulusa
, ktory przydzielił mu ochron? huzarow pruskich, w ich asy?cie chodził po?niej po stolicy.
Po sejmie rozbiorowym Reytan wyjechał na Litw? i według tradycji rodzinnej popadł w obł?d, w wyniku czego 8 sierpnia 1780 roku popełnił samobojstwo
[6]
[7]
. Nie zało?ył rodziny.
Prawdopodobnie odebrał sobie ?ycie w swojej rodzinnej Hruszowce, kalecz?c si? szkłem. Szcz?tki Tadeusza Reytana odkryto w okresie
II Rzeczypospolitej
w
1930
w obmurowanym cegł? grobie w miejscu zwanym ?Pod Grabem”, zlokalizowanym w pobli?u dworu, na ktore wskazywali okoliczni mieszka?cy. Polscy naukowcy, w?rod ktorych byli m.in. antropolog
Kazimierz Stołyhwo
i historyk
Stanisław Lorentz
, nie potwierdzili wowczas autentyczno?ci miejsca pochowku i szcz?tkow Tadeusza Reytana
[8]
. Zdaniem historyka
Jerzego Michalskiego
badania szcz?tkow z Hruszowki w
1930
roku nie doprowadziły do jednoznacznej konkluzji, czy s? one Tadeusza Rejtana
[9]
.
Wkrotce po ?mierci rozpowszechnił si? w Polsce kult jego postaci. Portrety Reytana pojawiały si? na licznych rycinach jako symbol prawdziwego patrioty.
Sejm Czteroletni
uczcił pami?? Tadeusza Reytana, zawieraj?c to w nast?puj?cych słowach: ?Moj krol, za zgod? skonfederowanych Rzeczypospolitej stanow, w tej porze, gdzie przywroceniem sił Rz?du Rzeczypospolitej (...) mamy wdzi?czn? czuło?? długiem pami?ci tego szanownego Polaka”
[10]
.
Tadeusz Reytan jest bohaterem opowiadania zawartego w zbiorze:
?
Pami?tki JPana Seweryna Soplicy, cze?nika parnawskiego
”
Henryka Rzewuskiego
z
1839
.
Imi? Reytana nosi znane z patriotycznych tradycji, zało?one w 1905
VI Liceum Ogolnokształc?ce im. Tadeusza Reytana w Warszawie
, Szkoła Podstawowa w
B?czalu Dolnym
(zało?ona w 1885) oraz Zespoł Szkoł nr 2 im. Tadeusza Rejtana w Rzeszowie.
Jacek Kaczmarski
po?wi?cił Reytanowi swoj? piosenk? pt.
?
Rejtan, czyli raport ambasadora
”
, wydan? na albumie
Muzeum
w 1981 roku, ktora jest inspirowana obrazem
Jana Matejki
Rejtan ? upadek Polski
i opowiada o wydarzeniach w Sejmie z punktu widzenia rosyjskiego ambasadora.
- ↑
Historia sejmu polskiego
, praca zbiorowa pod redakcj? Jerzego Michalskiego. Tom I do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1984, s. 374. Odmiennie widzi to
Władysław Konopczy?ski
:
Znajd? si? jeszcze w zmienionych warunkach ludzie odmiennej o całe niebo natury moralnej, ktorzy protestowa? b?d? samotnie przeciwko sejmom :
Karol Chreptowicz
i
Jozef Wybicki
w r. 1768, Reytan i kilku towarzyszy w latach 1773?5, ale, pomijaj?c ju? ro?nic? pobudek, czyny ich nawet formalnie odcinaj? si? wyra?nie od czynu Szymakowskiego
(sprawcy zerwania
sejmu 1762
).
Wybicki upomniał si? o głos wolny w znaczeniu europejskim, t. j. o prawo wyra?ania swych my?li; gdy mu zamkni?to usta, zaprotestował przeciwko wszystkim bezprawiom, popełnionym przez
Repnina
i jego kreatury. Wiedział, ?e sejmu pod w?złem
radomskim
nie zerwie, po prostu wi?c nawoływał do powstania. Reytan zwalczał uzurpacj? Poni?skiego, ??dał sejmu wolnego, pod prawidłowo obranym marszałkiem. ?aden z nich nie inwokował ??renicy wolno?ci”, ani nie ganił zasady wi?kszo?ci.
(
Liberum Veto
, 1918, s. 390).
- ↑
Henryk Kwiatkowski:
Wybor tekstow literackich do dziejow Polski
. Dzier?oniow: ALEX Dzier?oniow, 2001, s. 150.
ISBN
83-85589-38-4
.
- ↑
Prawdziwa historia Rejtana
. [w:]
Odkrywcy.pl
[on-line]. [dost?p 2012-11-24].
(
pol.
)
.
- ↑
Henryk Kwiatkowski:
Wybor tekstow literackich do dziejow Polski - Henryk Kwiatkowski
. [w:]
Google Ksi??ki
[on-line]. ALEX Dzier?oniow. s. 150. [dost?p 2012-12-15].
(
pol.
)
.
- ↑
Jozef Geresz, Ustanowienie kasztelanii łukowskiej w 1775 r., Echo Katolickie, 26 sierpnia 2009 r.
- ↑
Rejtan Tadeusz
. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z
tego adresu
(2017-08-20)].
, [w:]
WIEM (encyklopedia)
.
- ↑
Rejtan Tadeusz
, [w:]
Encyklopedia Internautica
.
- ↑
HRUSZOWKA
.
- ↑
Jerzy Michalski
, Tadeusz Reytan, s:
Polski Słownik Biograficzny
,
1988
, t. XXXI/2, s. 231-237, Maciej Mycieslki, Dominik Michał Reytan, w:
Polski Słownik Biograficzny
,
1988
, t. XXXI/2, s. 230-231.
- ↑
Marian
M.
Brandys
Marian
M.
,
Jasienica i inni
.
Brak numerow stron w ksi??ce