Szahruch , pers. ??? ?? (albo Szahruch Mirza ), ur. 30 sierpnia 1377 w Samarkandzie , zm. 13 marca 1447 w Reju ^{[1] [2]} ) ? władca z dynastii Timurydow , panuj?cy w latach 1405?1447.

Szahruch był czwartym i najmłodszym synem Timura (1370?1405), w chwili jego ?mierci sprawuj?cym namiestnictwo Chorasanu . W walce o sched? po ojcu Szahruch udzielił wsparcia desygnowanemu przez niego nast?pcy, Pir Muhammadowi (1405?1407), jednak miało ono wymiar raczej czysto nominalny. Kiedy w roku 1407 zgin?ł Pir Muhammad, a w roku 1408 jedyny obok Szahrucha ?yj?cy syn Timura, Miranszah (1405?1408), Szahruch stał si? głownym kandydatem do przej?cia dziedzictwa ojca. W roku 1409 opanował on Mawarannahr wraz ze stolic? Timura, Samarkand? , i nast?pnie do roku 1418 podporz?dkował sobie pozostałych Timurydow. Niemniej nie udało mu si? opanowa? wszystkich dawnych terytoriow Timura, poniewa? w mi?dzyczasie w Azerbejd?anie i Iraku zainstalowali si? Kara Kojunlu . Mimo kilku wypraw ostatecznie Szahruch musiał zadowoli? si? jedynie nominalnym zwierzchnictwem nad desygnowanym przez siebie władc? Kara Kojunlu, D?ahanszahem (1438?1467). Jednocze?nie od roku 1430 posiadło?ci Timurydow w Azji ?rodkowej były naje?d?ane przez Uzbekow Abu al-Chajr-chana (1428?1468). W ostatnich latach ?ycia kontrola coraz bardziej schorowanego Szahrucha nad sprawami pa?stwa zacz?ła słabn??. W roku 1446 w zachodnim i centralnym Iranie wybuchła rebelia jego wnuka, Sultana Muhammada , i Szahruch zmarł podczas jej tłumienia.

Młodo?? [ edytuj | edytuj kod ]

Szahruch był czwartym i najmłodszym synem Timura (1370?1405) oraz jednym z dwoch (obok Miranszaha (1405?1408), ktory prze?ył swojego ojca. Zgodnie z tradycj? Timur otrzymał informacj? o narodzinach syna podczas gry w szachy , kiedy jego ?rycerz” (w polskiej terminologii szachowej ? skoczek ”) dawał wła?nie szacha krolowi . St?d imi? ?szahruch”. O?eniony przez ojca w wieku jedenastu lat, w wieku lat trzynastu Szahruch był ju? nominalnym namiestnikiem pa?stwa podczas wyprawy Timura przeciwko Złotej Ordzie ^[3] . W roku 1392 wyro?nił si? na polu bitwy, ?cinaj?c głow? władcy Muzaffarydow , Szah Mansurowi . Rzucaj?c j? pod nogi Timura miał powiedzie?: ?Niech głowy wszystkich twoich wrogow legn? u twoich stop jak głowa dumnego Mansura” ^[4] . W roku 1393/1394 został namiestnikiem Samarkandy, potem za? wzi?ł udział w tzw. kampanii siedmioletniej (w rzeczywisto?ci trwała krocej), podczas ktorej walczył u boku swojego ojca z Turkami Osma?skimi , Mamelukami i D?alajirydami , w tym m.in. w bitwie pod Ankar? ^[3] .

?mier? Timura i pocz?tek walki o sukcesj? [ edytuj | edytuj kod ]

Timur zmarł 17 lub 18 lutego 1405 roku w Otrarze podczas zamierzonej wyprawy na Chiny ^[5] . W przypadku Timurydow, co było refleksem starych tureckich tradycji, pa?stwo uwa?ano raczej za dziedzictwo całego rodu, a nie tylko władcy ^[6] . Timur, by? mo?e wzoruj?c si? w tym na Czyngis-chanie , jeszcze za ?ycia podzielił pa?stwo na cztery dzielnice rz?dzone przez jego czterech synow. Poniewa? dwoch z nich, D?ahangir (zm. 1376/1377) i Umar Szajch (zm. 1394), ju? nie ?yło, ich dzielnicami rz?dzili ich synowie. I tak w Azerbejd?anie i Iraku władz? sprawował Miranszah wraz z synami, Umarem i Aba Bakrem . Szahruch od roku 1396/1397 rz?dził z Heratu Chorasanem , Mazandaranem i Sistanem . Trzej doro?li synowie nie?yj?cego ju? syna Timura, Umara Szajcha, rz?dzili, kolejno Pir Muhammad w Szirazie , Rustam w Isfahanie , za? Iskandar Sultan w Hamadanie . Wreszcie jedyny pełnoletni syn D?ahangira, Pir Muhammad (1405?1407), był namiestnikiem Kabulu ^{[7] [8]} . Ciesz?cy si? opini? osoby skromnej, pobo?nej i miłuj?cej pokoj Szahruch był uwa?any za nieposiadaj?cego kwalifikacji do sprawowania władzy ^[9] . Przed swoj? ?mierci? Timur wyznaczył na swojego nast?pc? Pir Muhammada, syna D?ahangira i namiestnika Kabulu. Dopoki Timur ?ył, jego synowie i wnukowie byli nie wi?cej ni? namiestnikami, poddanymi silnej kontroli ze strony władzy centralnej ^[10] . Po jego ?mierci pa?stwo niemal natychmiast rozpadło si? na wła?ciwie niezale?ne rz?dzone przez nich dzielnice.

Ani Pir Muhammada, ani Szahrucha nie było przy Timurze w chwili jego ?mierci. W wyprawie na Chiny brał natomiast udział Chalil Sultan (1405?1409), inny syn Miranszaha, ktory przekonał do siebie du?? cz??? armii zimuj?cej w Taszkencie i w marcu 1405 roku zaj?ł Samarkand? zanim dotarł do niej ze swojej odległej prowincji Pir Muhammad ^[8] . Szahruch wyruszył z wojskiem nad Amu-Dari? , ostatecznie jednak nie zaatakował Chalila, niew?tpliwie dlatego, ?e od strony zachodu zagra?ała mu armia prowadzona przez jego ojca ^[11] . Pir Muhammad mogł przeprowadzi? atak na Chalila Sultana jedynie z terytorium Szahrucha. Pod koniec 1405 roku Pir Muhammad przybył do Balchu i za??dał od niego pomocy, w odpowiedzi na co jego stryj przysłał mu armi? na czele z jego emirem Szahmalikiem i synem Uług Begiem ^[12] . Sytuacja Chalila Sultana była w tym momencie nader skomplikowana, poniewa? Chorezm zaatakował Edygej ze Złotej Ordy , stepy kontrolował emir Bardi Beg, a Fergan? , Chud?and i Taszkent inni buntownicy, emirowie Chudajdad i Szajch Nur ad-Din ^{[13] [14]} . Mimo to dysponuj?cy znaczn? cz??ci? dawnej armii Timura Chalil Sultan w lutym 1406 roku pokonał poł?czone siły Pir Muhammada i Szahrucha pod Karszi w dzisiejszym Uzbekistanie . W lutym 1407 roku Pir Muhammad został zamordowany z inicjatywy swojego najpot??niejszego emira, Pir Ali Taz Suldusa ^[12] . Rok po?niej Szahruch najechał Balch oraz pokonał i pojmał Pir Ali Taza, ktory został skazany na ?mier? ^[3] . W ten sposob popieraj?c Pir Muhammada Szahruch zyskał opini? osoby, ktora uszanowała testament swojego ojca, a jednocze?nie nic nie stracił z punktu widzenia ewentualnej proby przej?cia jego dziedzictwa dla siebie ^[15] .

Zaj?cie Mawarannahru [ edytuj | edytuj kod ]

W latach 1405?1408 Szahruch musiał si? zmierzy? z szeregiem rebelii, ktore wzniecali nieposłuszni emirowie chc?cy skorzysta? z ogolnego zam?tu jaki panował po ?mierci Timura. Dzi?ki temu, ?e władał swoj? dzielnic? ju? od kilku lat, miał w niej jednak stosunkowo silne oparcie i udało mu si? stłumi? wszystkie rebelie. Co wi?cej, karz?c poszczegolnych buntownikow, Szahruch nie rozci?gał swojej niełaski na ich krewnych, tak ?e udało mu si? zachowa? lojalno?? w stosunku do siebie wi?kszo?ci miejscowych elit ^[16] .

Tymczasem władza Chalila Sultana w Mawarannahrze opierała si? nie na poparciu lokalnej społeczno?ci, ale armii zło?onej w wi?kszo?ci z ludno?ci przesiedlonej przez Timura do Mawarannahru z ro?nych zak?tkow jego imperium. ?ołnierze ci nie odczuwali ?adnej szczegolnej lojalno?ci w stosunku do Timurydow i Chalil Sultan musiał kupowa? ich poparcie za pomoc? szczodrych donacji rujnuj?cych skarb zgromadzony przez jego dziada. Kiedy pieni?dze zacz?ły si? ko?czy?, ludzie tworz?cy jego armi? zacz?li powraca? do swoich macierzystych regionow, przez co jego militarna siła znacznie spadła. Zajmuj?c Samarkand? Chalil Sultan starał si? zachowa? chocia? pozory legalizmu, ustanawiaj?c jako nominalnego chana nie ksi?cia z rodu Czagataja , ale dziewi?cioletniego Muhammada D?ahangira, syna zmarłego Muhammada Sultana (syna D?ahangira), ktory jako pierwszy był desygnowany na nast?pc? Timura. Ostatecznie Chalil Sultan zniech?cił do siebie miejscow? arystokracj?, wydaj?c ?ony Timura i Muhammada Sultana za emirow o ni?szej od nich pozycji, co było odbierane jako obelga zarowno dla zało?yciela dynastii, jak i dla samych ?on. Kiedy dodatkowo wybuchł głod, wykorzystuj?c sprzyjaj?ce im nastroje ludno?ci i wsparcie mogolskie i ojrackie , w roku 1408/1409 Chudajdad i Szajch Nur ad-Din zaatakowali Samarkand?. Miasto zostało zdobyte, a Chalil pojmany przez buntownikow ^{[17] [18] [19]} .

Kiedy Chudajdad walczył z Chalilem Sultanem, przeci?gn?ł na swoj? stron? Muhammada D?ahangira i przysi?gł, ?e władza w Mawarannahrze znajdzie si? w jego r?ku. Po?n? zim? 1409 roku zaprosił on do Mawarannahru Szahrucha, prawdopodobnie spodziewaj?c si?, ?e ten poprze Muhammada D?ahangira, tak jak wcze?niej zgodnie z testamentem Timura popierał jego wuja, Pir Muhammada. Szahruch jednak odmowił poparcia Muhammadowi i 13 maja 1409 roku wkroczył do opuszczonej przez Chudajdada Samarkandy. Ten ostatni zwrocił si? o pomoc do władcy Mogolistanu Muhammada-chana (1408?1415), ktory pocz?tkowo przysłał mu posiłki pod wodz? swojego brata, po?niej jednak ocenił, ?e w tym konflikcie wi?ksze szanse na zwyci?stwo ma Szahruch, i zabił Chudajdada ^[20] . Chalil Sultan, ktorego ukochana ?ona Szad al-Mulk wpadła w r?ce Szahrucha, zdał si? teraz na jego łask?. Jego wuj uczynił go namiestnikiem Reju , w ktorym ten?e zmarł w roku 1411. Namiestnikiem Mawarannahru z ramienia Szahrucha został jego 15-letni syn, Uług Beg (1447?1449), ktoremu ojciec przydał jako mentora sławnego emira Szahmalika. Uług Beg nie rz?dził jednak w całym regionie. Tocharystan i Szadman otrzymał Muhammad D?ahangir, w Badachszanie pozostawiono rodzim? dynasti? szachow pod kuratel? Id?ila , syna Miranszaha, Balch otrzymał Kajdu , syn Pir Muhammada, a rejon Andi?anu i Kaszgaru ? Amirak Ahmad, syn Umara Szajcha. Osobnego namiestnika otrzymał tak?e region Chuttalianu . Tak wi?c Szahruch zdecentralizował władz? w regionie, natomiast swoj? stolic? pozostawił w Heracie, do ktorego był bardzo przywi?zany ^{[21] [22]} .

Władza Szahrucha w Mawarannahrze nie była pewna, poniewa? Szajch Nur ad-Din, mimo ?e pocz?tkowo zaprzysi?gł posłusze?stwo Uług Begowi, po?niej zacz?ł przygotowywa? atak przeciwko niemu. 17 kwietnia 1410 roku pokonał on armi? Uług Bega dowodzon? przez Szahmalika, ktory uciekł w gory, pozostawiaj?c Samarkand? niebronion?. Kiedy jednak Szajch Nur ad-Din dotarł do niej, miejscowi notable, ktorzy przygotowali miasto do obrony, odmowili mu wst?pu. Jego nast?pnym krokiem było przeci?gni?cie na swoj? stron? Muhammada D?ahangira (według Hafiza-i Abru został on do tego zmuszony przez dawnych emirow swojego ojca). Przył?czyła si? teraz do niego grupa nowych zwolennikow, lecz kiedy Szajch Nur ad-Din przybył pod bramy Samarkandy razem z Muhammadem D?ahangirem te znowu pozostały przed nim zamkni?te. 12 lipca 1410 roku Szahruch pokonał Szajch Nur ad-Dina i spl?drował jego ziemie, jednak stłumienie buntu plemienia Sułdus w rejonie Hisar-i Szadman wymagało osobnej ekspedycji ^[23] .

Siła Szajch Nur ad-Dina miała swoje ?rodło w poparciu Czagataidow rz?dz?cych w Mogolistanie, z ktorymi ł?czyły go osobiste wi?zy. Po jego kl?sce Muhammad-chan przysłał mu armi? pod wodz? swojego brata. Szajch Nur ad-Din znajdował si? jednak w konflikcie z synem Chudajdada Abd al-Chalikiem, ktory reprezentował znaczn? sił? w regionie, co pozwoliło Szahmalikowi na przełomie 1410/1411 roku zmusi? buntownika wraz z Mogołami do ucieczki. Przez krotki czas ci ostatni wspierali jeszcze jego spraw?, jednak wkrotce zawarli pokoj z Szahruchem. Pozbawiony ich wsparcia Szajch Nur ad-Din stanowił daleko mniejsze zagro?enie i Szahmalik w imieniu Szahrucha rozmawiał z nim na temat okazania przez niego posłusze?stwa. Kiedy Szahmalik zorientował si?, ?e Szajch Nur ad-Din wcale nie zamierza dokonywa? tego aktu podst?pnie, zabił swojego dawnego koleg? z rady przybocznej Timura, ktory teraz wybrał inn? stron? wojny pomi?dzy Timurydami. 16 wrze?nia 1411 roku Szahmalik przywiozł głow? Szajch Nur ad-Dina do Samarkandy i okazał j? przebywaj?cemu w mie?cie Szahruchowi. Od tej pory władza Uług Bega w Mawarannahrze nie spotkała si? ju? z powa?n? opozycj? ^[24] .

Podporz?dkowanie sobie pozostałych Timurydow [ edytuj | edytuj kod ]

Jeszcze przed zaj?ciem Mawarannahru Szahruch opanował Gurgan i Mazandaran, a poniewa? w roku 1408 Miranszah zgin?ł z r?k Kara Jusufa (1389?1420), władcy turkme?skiej federacji Kara Kojunlu , Szahruch został jedynym ?yj?cym synem Timura. W tej sytuacji synowie Umara Szajcha władaj?cy w południowo-zachodnim Iranie formalnie uznali jego zwierzchno??. Logicznym dalszym krokiem w kierunku przej?cia całego dziedzictwa Timura było odbicie jego dawnych terytoriow zaj?tych przez Kara Kojunlu, tj. Azerbejd?anu i Iraku. W roku 1413 Szahruch wezwał do udziału w kampanii przeciwko Kara Kojunlu swojego bratanka i pasierba, Iskandara Sultana , panuj?cego z Isfahanu nad zachodnim Iranem. Jego wysłannik powrocił jednak z wiadomo?ci?, i? Iskandar ogłosił si? sułtanem , zacz?ł bi? monety we własnym imieniu i przestał wymienia? imi? Szahrucha w chutbie , tym samym kwestionuj?c jego zwierzchno??. W tej sytuacji w roku 1414 Szahruch wyruszył przeciwko Iskandarowi i 21 lipca po krotkim obl??eniu zdobył Isfahan. Iskandar uciekł, został jednak złapany i wydany w r?ce swojego brata, Rustama . W roku 1411/1412 Iskandar zaj?ł nale??cy poprzednio do Rustama Isfahan, a teraz ten go o?lepił ^{[26] [22] [1] [27]} .

Szahruch przekazał zarz?d Isfahanu Rustamowi, za? Hamadanu i Lorestanu jego młodszemu bratu, Bajkarze . Kom otrzymał syn Muhammada Sultana, Sa’d-i Wakkas, za? Fars syn Szahrucha, Ibrahim Sultan . Krewniacy pozostawieni przez Szahrucha w Iranie nie przestali jednak sprawia? kłopotow. Kiedy jeden z emirow Kara Jusufa, Bistam Czakir, uciekł do Sa’d-i Wakkasa, ten zakuł go w ła?cuchy. Szahruch skarcił go za takie potraktowanie go?cia, w odpowiedzi na co Sa’d-i Wakkas wraz ze swym zakładnikiem uciekł do Kara Kojunlu. Powstałe w zwi?zku z tym zamieszanie postanowili wykorzysta? Iskandar i Bajkara, ktorzy wyrzucili Ibrahima Sultana z Farsu. Iskandar został szybko schwytany i zabity przez Rustama, jednak przeciwko Bajkarze Szahruch musiał wyruszy? osobi?cie. Dopiero w pa?dzierniku 1415 roku otoczył on Sziraz i pod naciskiem mieszka?cow miasta Bajkara poddał si?. Dzi?ki wstawiennictwu syna Szahrucha, Bajsunkura , Bajkara uzyskał przebaczenie i został odesłany do Kandaharu pod kuratel? syna Pir Muhammada, Kajdu ^{[28] [27] [29]} .

Na wiosn? roku 1416 Szahruch przedsi?wzi?ł karn? ekspedycj? przeciwko Kermanowi , ktorego namiestnik nie stawił si? na wezwanie. W tym samym roku wygnał te? kilku nieposłusznych ksi???t, w tym Amiraka Ahmada, ktory jako namiestnik Andi?anu sprzeciwiał si? Uług Begowi. Niedługo potem problemy zacz?ł sprawia? Kajdu. Miał on wokoł siebie wielu byłych emirow swojego ojca, w tym pot??nego Buhlula Barlasa, ktory niegdy? popierał Szajcha Nur ad-Dina, potem za? uzyskał przebaczenie. Teraz zaproponował on innym emirom, by Kajdu zast?pi? jego bratem Sand?arem i ten pierwszy wezwał Szahrucha na pomoc. Akcja nie przyniosła jednak spokoju, a Kajdu wydawał si? nie by? szczegolnie lojalny, co przejawiło si? mi?dzy innymi w proponowaniu Sułtanowi Delhi Chizr Chanowi (1414?1421), by ten czytał chutb? w jego imieniu. W roku 1417/1418, dowiedziawszy si? o niepokojach w?rod Hazarow i innych ludow zamieszkuj?cych terytorium rz?dzone przez Kajdu, Szahruch zdecydował si? uda? tam osobi?cie. Kiedy dotarł do Kandaharu i wezwał Kajdu do przył?czenia si? do niego, ten uciekł. Po negocjacjach zgodził si? przyby? do Heratu, ale wkrotce zawrocił na południe. Armia Szahrucha pod wodz? Bajsunkura do?cign?ła go jednak i Kajdu został uwi?ziony w Heracie. Namiestnikiem Kabulu został syn Szahrucha, Sojurgatmysz . W rebelii Kajdu wzi?ł tak?e udział Bajkara, ktory w jej wyniku stracił ?ycie w niejasnych okoliczno?ciach ^{[30] [29]} . ?Teraz wszystkie wi?ksze namiestnictwa były w r?kach synow i emirow Szahrucha”, a on sam stał si? ?absolutnym władc? krolestwa Timura” ^[31] .

Kara Kojunlu [ edytuj | edytuj kod ]

W roku 1419 Kara Jusuf zaj?ł Soltanije , Tarom , Kazwin i Sawe w Iraku Perskim , w odpowiedzi na co w roku 1420 Szahruch wyruszył przeciwko niemu. Zdaj?c sobie spraw? z pot?gi przeciwnika, zebrał siły z całego krolestwa. Namiestnik Kazwinu zbiegł przed siłami Timurydow i miasto zostało łatwo zaj?te, jednak syn Kara Jusufa D?ahanszah przygotował Soltanije do obrony. 17 pa?dziernika 1420 roku Kara Jusuf zmarł, a Kara Kojunlu wpadli w panik?. W tej sytuacji Szahruch zaj?ł Soltanije bez trudu i udał si? na zimowe pastwiska w Karabachu . W ci?gu zimy wielu miejscowych władcow, m.in. Szyrwanu , Szeki , Gruzji i Ak Kojunlu , a tak?e szereg tureckich naczelnikow plemiennych zło?yło mu hołd. W mi?dzyczasie Kara Kojunlu skupili si? jednak wokoł syna Kara Jusufa Iskandara (1421?1438), pokonali Ak Kojunlu i rzucili wyzwanie Szahruchowi. Ten pokonał ich dopiero po trzydniowej bitwie stoczonej na rowninie Alaszgird w dniach 29 lipca do 1 sierpnia 1421 roku. Zadowolony z tego zwyci?stwa Szahruch wyruszył w drog? powrotn? do Heratu, nie zatrzymuj?c si? w celu zabezpieczenia regionu ^{[32] [33] [34]} .

W rezultacie Azerbejd?an pozostał w r?kach Kara Kojunlu. W sierpniu/wrze?niu 1422 roku dowodcy Iskandara zaatakowali Soltanije, zostali jednak pokonani przez jej namiestnika, Iliasa Chod??. Po tym wydarzeniu Szahruch przysłał posiłki dla wzmocnienia obrony regionu. Wiosn? 1427 roku Uług Beg wraz ze swoim bratem Muhammadem D?ukim wbrew zakazowi Szahrucha wyruszył przeciwko pl?druj?cemu jego terytorium chanowi Złotej Ordy Borakowi (1422?1427). Bracia ponie?li dotkliw? pora?k? i ich armia powrociła w nieładzie do Samarkandy. Niedługo potem Szahruch przybył do Mawarannahru i czasowo odwołał Uług Bega z jego namiestnictwa. W roku 1428 Iskandar spl?drował terytoria Timurydow, a w nast?pnym zaj?ł szereg ich zachodnich miast, wł?cznie z Soltanije i Kazwinem. W odpowiedzi Szahruch wyruszył przeciwko niemu z wielk? armi? i pokonał go w dwudniowej bitwie stoczonej 17 i 18 wrze?nia pod Salmas . Zdał on sobie jednak spraw?, ?e nie pokona całkowicie Kara Kojunlu, i ustanowił najmłodszego syna Kara Jusufa, Abu Sa’ida, namiestnikiem Azerbejd?anu w swoim imieniu. Niedługo po tym, jak Szahruch wiosn? 1430 roku wycofał si? z Azerbejd?anu, Iskandar pokonał i zabił Abu Sa’ida. Niemniej walki pomi?dzy synami Kara Jusufa zapewniły Szahruchowi kilka lat pokoju. W latach 1433 i 1434 walcz?cy z Iskandarem bracia, Szah Mehmed , Isfahan i D?ahanszah (1438?1467), kolejno uznawali si? za wasali Szahrucha. W roku 1434 uznał on D?ahanszaha za przywodc? Kara Kojunlu i wyruszył przeciwko Iskandarowi. Ten wycofał si? w kierunku Erzurum i po krwawej cho? zwyci?skiej bitwie z Ak Kojunlu uciekł na terytorium Osmanow , co pozwoliło Szahruchowi zainstalowa? D?ahanszaha w Azerbejd?anie. W pa?dzierniku 1436 roku Szahruch powrocił do Chorasanu. Iskandar zaatakował D?ahanszaha, jednak w roku 1438 został przez niego pokonany w bitwie w pobli?u Tebrizu . Obl??ony przez swojego brata w niedost?pnej twierdzy Alind?ak Iskandar zgin?ł z r?ki własnego syna Szah Kubada w tym samym roku. D?ahanszah uznawał nominaln? zwierzchno?? Szahrucha a? do jego ?mierci ^{[35] [34]} .

Zmierzch władzy [ edytuj | edytuj kod ]

Rz?dy Szahrucha opierały si? na wspołpracy szeregu dowodcow i urz?dnikow, ktorych udało mu si? do siebie przyci?gn?? w trakcie wczesnego okresu swoich rz?dow. Wi?kszo?? z nich była starsza od niego w momencie rozpocz?cia walki o sched? po Timurze. Poniewa? tradycyjnie stanowiska przechodziły z ojca na syna, wraz ze ?mierci? tego pierwszego na miejsce do?wiadczonego dowodcy lub urz?dnika pojawiał si? jego niezbyt kompetentny potomek. Niewielka liczba wielkich kampanii w ?rodkowym okresie rz?dow Szahrucha, podczas ktorych młodzi ludzie mogliby zdoby? do?wiadczenie, prawdopodobnie przyczyniła si? do powstania problemu. I tak, na przykład, jedn? ze szczegolnie wa?nych popieraj?cych Szahrucha rodzin była rodzina jego ?ony, Gouharszad . Spo?rod jej braci Hamza zmarł w roku 1416, Husajn Sufi nie jest wspominany przez kronikarzy po roku 1416/1417, Ali zmarł w roku 1417, Sajjid Ahmad w 1422, Hasan Sufi w 1424, a Muhammad Sufi znikn?ł z kronik po roku 1431/1432. Wiadomo o pojawieniu si? na ich miejsce dwoch ich synow, nie zmienia to jednak faktu, i? Szahruch w wyniku ich ?mierci stracił grup? do?wiadczonych emirow. Dwoma najbli?szymi wspołpracownikami Szahrucha byli Alika Kukeltasz i Firuzszah , pierwszy zmarł w roku 1440, a drugi ? w 1444. Znaczn? pomoc w rz?dzeniu pa?stwem stanowili dla Szahrucha jego synowie, zarz?dzaj?cy w jego imieniu wa?nymi prowincjami i wypełniaj?cy inne zadania; tylko Uług Beg prze?ył swojego ojca. Sojurgatmysz zmarł w roku 1426, Bajsunkur w 1433, Ibrahim Sultan w 1435, a Muhammad D?uki w 1444. Coraz wi?kszy brak kompetentnych wspołpracownikow wraz z pogarszaj?cym si? zdrowiem samego Szahrucha sprawiły, i? w ostatnich latach ?ycia był ?wiadkiem post?puj?cego osłabienia jego władzy ^[37] .

Utrata do?wiadczonych dowodcow była szczegolnie kłopotliwa w zwi?zku z wzrastaj?cym naciskiem na posiadło?ci Timurydow ze strony ich stepowych s?siadow. Zim? 1430/1431 roku zjednoczeni niedawno przez Abu al-Chajr-chana Uzbecy zaatakowali Chorezm i rozpocz?li okupacj? jego połnocnej cz??ci, pl?druj?c Urgencz . Latem 1431 Abu al-Chajr opu?cił Chorezm, w roku 1435/1436 ponownie go zaatakował i spl?drował. Z kolei w roku 1434/1435 Czagataidzi odbili zaj?ty dwadzie?cia lat wcze?niej przez Uług Bega Kaszgar. W tym samym roku w Chorasanie wybuchła zaraza, zabijaj?c wielk? liczb? ludzi. Po tym, jak w 1440 roku zmarł Alika Kukeltasz, Uzbecy zaatakowali Mazandaran i pokonali armi? Szachrucha, zabijaj?c jednego z jego wa?niejszych dowodcow, Had?d?i Jusufa D?alila. W rezultacie Szahruch musiał co roku wysyła? siln? armi? w celu obrony tej prowincji. Czagataidzi zacz?li regularnie pl?drowa? region Andi?anu, podczas gdy Uzbecy urz?dzali rajdy na połnocne pogranicze Mawarannahru ^{[38] [39] [40]} .

Kontrola starego i schorowanego Szahrucha nad pa?stwem zacz?ła słabn??. Po ?mierci Ibrahima Sultana w roku 1435 nominalnym namiestnikiem Farsu został jego dwuletni syn Abdallah . Rzeczywist? władz? w jego imieniu sprawował Muhibb ad-Din Abu al-Chajr i nadu?ycia, jakich si? dopu?cił, doprowadziły w roku 1441/1442 do interwencji miejscowych notablow w rz?dzie centralnym. Szachruch odwołał Muhibb ad-Dina, ten jednak za pomoc? hojnych łapowek doprowadził do tego, ?e grupa emirow i urz?dnikow Szachrucha wyniosła go z powrotem na urz?d. Prawdopodobnie powrocił do dawnych praktyk, gdy? wiadomo, ?e w chwili ?mierci Szahrucha znajdował si? w wi?zieniu. Rok 1441/1442 był ?wiadkiem wielkiego zam?tu w rz?dzie centralnym. Na skutek informacji o nadu?yciach Szahruch nakazał Firuzszahowi wdro?y? dochodzenie przeciwko wezyrowi Ali Szakaniemu , ktore zako?czyło si? zmuszeniem go do ust?pienia pomimo opozycji jego kolegi na urz?dzie, Pir Ahmada Chafiego . Ponadto preferowanie przez Gouharszad Ala ad-Dauli Ibn Bajsunkura ponad innych potomkow Szahrucha przybrało takie rozmiary, ?e ten musiał udzieli? jej reprymendy. ?mier? Aliki Kukeltasza i innych wa?nych emirow oraz członkow dynastii pozwoliła Firuzszahowi na sprawowanie coraz wi?kszej kontroli nad starzej?cym si? władc? i prawdopodobnie zacz?ł on nadu?ywa? swojej pozycji. W roku 1443/1444 Szahruch nakazał swojemu synowi Muhammadowi D?ukiemu przeprowadzenie kontroli wpływow z podlegaj?cego Firuzszahowi Balchu. Od maja do czerwca 1444 roku Szahruch był tak powa?nie chory, ?e s?dzono, i? umrze. Gouharszad przekonała Firuzszaha do zaprzysi??enia wierno?ci Ala ad-Dauli, co wzbudziło gniew innych Timurydow. Kiedy Szahruch wyzdrowiał, kontrola była kontynuowana i wykazała nieprawidłowo?ci. Firuzszah nie zniosł utraty łaski Szahrucha i zmarł kilka dni po przedstawieniu wynikow ?ledztwa. Muhammad D?uki zmarł po?niej w tym samym roku ^[41] .

Rebelia Sultana Muhammada [ edytuj | edytuj kod ]

W roku 1441/1442 tak?e inne wydarzenie ukazało słabo?? rz?dow Szahrucha. Namiestnik Soltanije i Komu, Jusuf Chod?a, został wci?gni?ty w walki, jakie miejscowy władca Rustamdaru , Malik Gajomart , prowadził w Gilanie . Jego przeciwnicy poprosili o pomoc armi? Timurydow, ta jednak w trudnym terenie poniosła upokarzaj?c? kl?sk?, a Jusuf Chod?a niedługo potem zmarł. Malik Gajomart poprosił o pokoj i uzyskał przebaczenie, ale Szahruch stwierdził, ?e region potrzebuje silnego namiestnika. W tym celu w roku 1442/1443 zarz?dc? Soltanije, Kazwinu, Reju i Komu ustanowił swojego wnuka, Sultana Muhammada Ibn Bajsunkura . Do syna Bajsunkura szybko przybyły delegacje z trybutem, tak?e spoza obszaru jego władzy, ten za?, zamiast zatrzyma? go w skarbie, zacz?ł rozdawa? celem zdobycia popularno?ci. W odpowiedzi Szahruch zabrał Kazwin i Soltanije spod zarz?du Sultana Muhammada, a namiestnikiem Jazdu mianował do?wiadczonego D?alad ad-Dina Czakmaka , ktoremu kazał fortyfikowa? miasto. Na wiosn? 1444 roku Szahruch był zło?ony chorob? i niezdolny do działania. Z kolei wiosn? roku 1445 Sultan Muhammad pokonał i zabił miejscowego władc? Hamadanu, Had?d?i Husajna, ktory odmowił uznania jego władzy. To zwyci?stwo bardzo podniosło presti? Sultana Muhammada w regionie. Powiadomiony o nim Szahruch zrugał swojego wnuka za samowolne zabicie przedstawiciela rodu, ktory dot?d wiernie słu?ył Timurydom. Wkrotce potem bez konsultacji z Sultanem Muhammadem Szahruch ustanowił nowym namiestnikiem Isfahanu Sa’adata Ibn Firuzszaha, jego dotychczasowego podwładnego. Wrogo?? pomi?dzy Szahruchem a Sultanem Muhammadem była ju? wowczas faktem powszechnie znanym, tote?, kiedy mieszka?cy Isfahanu nie mogli spłaci? długu wobec rz?du centralnego, zwrocili si? o pomoc do syna Bajsunkura. Ten zaj?ł Isfahan 2 maja 1446 roku, a Sa’adat uciekł ^[43] .

Wi?kszo?? opisow post?powania Sultana Muhammada wi??e moment rozpocz?cia jego otwartego buntu wła?nie z tym faktem, poniewa? zaj?ł on terytorium znajduj?ce si? w sposob niew?tpliwy poza jego domen?. Nast?pnie wezwał on wielu regionalnych władcow i namiestnikow, tak?e poza swoj? pierwotn? domen?, do okazania mu lojalno?ci. Wezwanie to spotkało si? z entuzjastycznym poparciem, co najłatwiej wytłumaczy? oczekiwaniem przez wi?kszo?? poddanych schorowanego Szahrucha jego ?mierci i wybuchu wojny o dziedzictwo po nim. Mieszka?cy regionu widzieli w Sultanie Muhammadzie naturalnego kandydata do roli obro?cy ich ?ycia i mienia podczas nadci?gaj?cego zam?tu. Podporz?dkowania si? mu odmowił Fars, i wkrotce wyruszył ze swoj? armi? przeciwko Szirazowi. Według ?rodeł to Gouharszad nakłoniła ?miertelnie chorego Szahrucha, by ten osobi?cie wyruszył stłumi? rebeli?. Na wie?? o jego pochodzie Sultan Muhammad odst?pił od obl??enia Szirazu, pozwolił odej?? tym swoim ?ołnierzom, ktorzy nie chcieli z nim pozosta?, i udał si? w kierunku Lorestanu . Szahruch zaj?ł Isfahan i kazał dokona? egzekucji na przywodcach miejskich notabli, nie oszcz?dzaj?c przy tym ulemow i sajjidow , czym zszokował swoich poddanych. Wojn? pomi?dzy Timurydami wykorzystał Abu al-Chajr-chan, ktory podbił tereny w ?rodkowym biegu Syr-darii wraz z kilkoma miastami stanowi?cymi wa?ne o?rodki handlu Złotej Ordy z Turkiestanem . Szahruch nie pokonał ju? ani jego, ani Sultana Muhammada, zmarł bowiem 13 marca 1447 roku na kwaterze zimowej w Reju, podczas celebrowania Nouruzu ^{[39] [43] [44]} .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Sheila S. Blair, Jonathan M. Bloom: Sztuka i Architektura Islamu 1250 ? 1800 . Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog , 2012. ISBN  978-83-63778-13-2 .
• L. Bouvat: SH?HRUKH M?RZ?. W: M. Th. Houtsma (ed.): E.J. Brill’s First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936. Tom 7 . Brill. ISBN  90-04-08265-4 . Podgl?d ograniczony
• Bobod?an Gafurow : Dzieje i kultura ludow Azji Centralnej . Warszawa: Pa?st. Instytut Wydawniczy, 1978.
• Beatrice Forbes Manz: Power, Politics and Religion in Timurid Iran . Cambridge: Cambridge University Press, 2007. ISBN  0-521-86547-6 .
• Beatrice Forbes Manz: Sh?h Rukh. W: C.E. Bosworth, E. Van Donzel, W.P. Heinrichs, G. Lecomte: The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume IX . Leiden: E.J. Brill, 1997. ISBN  90-04-10422-4 .
• Beatrice Forbes Manz: The rise and rule of Tamerlane . Cambridge University Press, 1999. ISBN  0-521-63384-2 . Podgl?d ograniczony
• R.G. Mukminova: The Timurid States in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. W: M.S. Asimov (ed.), C.E. Bosworth (ed.): History of Civilizations of Central Asia. Vol. IV: The Age of Achievement: AD 750 to the End of the Fifteenth Century, Part One: The historical, social and economic setting . Motilal Banarsidass Publ, 1999. ISBN  0-521-20094-6 . Podgl?d ograniczony
• H.R. Roemer: The Succesors of T?m?r. W: William Bayne Fisher (ed.): The Cambridge History of Iran. Volume VI. Timurid and Safavid Periods . Cambridge: Cambridge University Press, 1986. ISBN  0-521-20094-6 . Podgl?d ograniczony
• Percy Molesworth Sykes: A History of Persia . Routledge, 2004. ISBN  90-04-08265-4 . Podgl?d ograniczony
• F. Sumer: Kar?-Koyunlu. W: E. Van Donzel, B. Lewis, Ch. Pellat: The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume IV . Leiden: E.J. Brill, 1997. ISBN  90-04-05745-5 .