Szabaka

władca staro?ytnego Egiptu
Okres	od 715 p.n.e. do 690 p.n.e.
Poprzednik	Szebitku
Nast?pca	Taharka
Dane biograficzne
Dynastia	XXV dynastia
Data ?mierci	690 r. p. n. e.
Miejsce spoczynku	al-Kurru
Ojciec	Kaszta
Matka	Pebatima
Rodze?stwo	Pianchi , Amenardis I
Mał?e?stwo	Kalhata, Mesbat, mo?liwie Tabekenamun
Multimedia w Wikimedia Commons

Szabaka lub Szabako (imi? kuszyckie) ? władca kuszycki rezyduj?cy w Napacie , a nast?pnie faraon ? władca staro?ytnego Egiptu z czasow ko?ca Trzeciego Okresu Przej?ciowego, zaliczany do XXV dynastii kuszyckiej , rezyduj?cy najpierw w Tebach , a nast?pnie w Memfis . Był synem krola Kaszty , młodszym bratem Pianchiego oraz jego nast?pc? na tronie kuszyckim oraz tronie faraonow. Władz? sprawował w latach 715?700 p.n.e.

Wkrotce po obj?ciu władzy w Napacie przeniosł si? do Teb, prawdopodobnie wykorzystuj?c w znacznym stopniu poparcie swej siostry Amenardis I , ktora sprawowała tam funkcj? boskiej mał?onki Amona w Karnaku . Ju? w pierwszym roku swego panowania w Tebach postanowił wznowi?, wzorem swego poprzednika, zmagania, prowadz?ce do opanowania władzy nad całym obszarem Obydwu Krajow. W 714 roku p.n.e. armia faraona wyruszyła na połnoc, kieruj?c si? w stron? Delty z zamiarem pokonania władcow krolestw, ustanowionych niegdy? przez Pianchiego, a po jego wycofaniu si? z Egiptu ponownie sprawuj?cych niczym nie ograniczon? władz? w podległych sobie terenach. Szabaka podobnie jak Pianchi, uwa?ał, i? opanowanie Delty i Memfis stanowi kluczowy punkt w zmaganiach o władz? nad całym Egiptem. Zdecydowany opor Bakenrenefa , nast?pcy Tefnachta w Sais , doprowadził do długotrwałej i wyniszczaj?cej obie strony wojny. Wynikiem tych zmaga? było zwyci?stwo Szabaki i pojmanie Bakenrenefa, ktorego według Manethona Szabaka rozkazał spali? ?ywcem na stosie. Po pokonaniu swego najsilniejszego wroga Szabaka pokonał rownie? pozostałych władcow krolestw Delty, opanowuj?c cały obszar Połnocy. Mowi o tym tekst na skarabeuszu kommemoratywnym, znajduj?cym si? obecnie w Muzeum w Toronto .

Zagro?enie z zewn?trz [ edytuj | edytuj kod ]

Panowanie Szabaki przypada na okres wzrostu pot?gi Asyrii oraz bezpo?redniego zagro?enia Egiptu z jej strony. Polityka Szabaki wobec Asyrii, pocz?tkowo polegaj?ca na przeciwstawianiu si? jej d??eniom poprzez udział w koalicji antyasyryjskiej, ktorej przewodził krol filisty?skiego Aszdod ? Jamani, uległa całkowitej zmianie po kl?sce koalicji zadanej jej przez Sargona II , krola Asyrii. Przywodca koalicji schronił si? w Egipcie, ale na skutek obaw Szabaki został wydany Asyryjczykom zakuty w ?kajdany, ła?cuch i ?elazne obr?cze”. Likwidacja koalicji pozbawiła Egipt strefy buforowej, dziel?cej go bezpo?rednio od Asyrii, przez co zagro?enie stało si? bardziej realne. Odt?d stosunki egipsko-asyryjskie opierały si?, ze strony Egiptu, na wymianie posłow i wysyłaniu darow podda?czych do stolicy Asyrii ? Niniwy . Szabaka nigdy nie odwa?ył si? wyst?pi? przeciw swemu pot??nemu s?siadowi, chroni?c tym Egipt przed gro?ba wojny.

Działalno?? wewn?trzna [ edytuj | edytuj kod ]

Osi?gn?wszy stan wzgl?dnej stabilizacji w stosunkach mi?dzynarodowych oraz ugruntowawszy sw? władz? na całym obszarze Egiptu, mogł Szabaka zaj?? si? działalno?ci? wewn?trzpa?stwow?. Budował wiele w głownych miastach i o?rodkach religijnych Egiptu. W Tebaidzie , w obr?bie ?wi?ty? w Luksorze , Karnaku oraz kompleksu ?wi?ty? w Medinet Habu . W Karnaku wzniosł budowl? zwan? ? Skarbcem Szabaki ” oraz powi?kszył wej?cie do ?wi?tyni Ptaha. Prace budowlane prowadzono tak?e w Abydos , Denderze , Esna i Edfu . W Medinet Habu rozbudował ?wi?tyni? z czasow XVIII dynastii, a jego siostra ? Amenardis I zbudowała kaplic? w okr?gu ?wi?tynnym. Na obszarze Delty jego działalno?? skupiała si? głownie w Athribis oraz Memfis , doceniaj?c ogromne znaczenie tej odwiecznej stolicy pa?stwa i jej patrona Ptaha . Odnaleziono rownie? ?lady jego działalno?ci w Serapeum , gdzie odnaleziono trzy stele z jego imieniem, datowane na 14. i 15. rok panowania. Z inicjatywy Szabaki reaktywowano stanowisko arcykapłana Amona, a funkcj? t? obj?ł jeden z jego synow. Sprawował on jedynie ograniczon? władz? duchown?, a rzeczywista władza pozostawała nadal w r?kach Amenardis ? boskiej mał?onki Amona.

Stela Szabaki [ edytuj | edytuj kod ]

Szbaka uchodził za władc? prawego i bogobojnego. Dowodem na to jest bazaltowa stela, zwana Stel? Szabaki , na ktorej faraon rozkazał spisa? zasady kosmogonii memfickiej. Hieroglificzny tekst, spisany około 710 roku p.n.e., jak mowi wst?p, spisany został na podstawie zniszczonego papirusu ( zjedzonego przez robactwo ), pochodz?cego najprawdopodobniej z czasow XIX dynastii , znalezionego pono? przez samego faraona w ?wi?tyni Ptaha w Memfis .

Tekst składa si? z trzech cz??ci:

• opowie?ci o bogu Ptahu, władcy Obu Krajow
• mit o stworzeniu ?wiata przez Ptaha
• opowie?ci o Memfis ? stolicy pa?stwa

Tekst na steli zachował si? jedynie we fragmentach, gdy? kamie? u?ywany był niegdy? jako kamie? mły?ski, co w znacznym stopniu spowodowało zatarcie inskrypcji. Mimo swej fragmentaryczno?ci Stela Szabaki stanowi niezwykle znacz?ce ?rodło wiedzy na temat zwi?zkow kosmogonii heliopolita?skiej i hermupolita?skiej i ich zwi?zkow z kosmogoni? memfick?, ustanawiaj?c Ptaha jednym z demiurgow ? bogow stworzycieli. Stala ta stanowi jeden z niezwykle wa?nych dokumentow, obrazuj?cych zasady religii Egiptu. Zabytek ten znajduje si? obecnie w zbiorach Muzeum Brytyjskiego w Londynie.

Piramida Szabaki [ edytuj | edytuj kod ]

Szabaka rozkazał, podobnie jak jego poprzednik ? Pianchi , wznie?? swoj? piramid? w Kurru , nieopodal Napaty . Długo?? jej bokow wynosiła 12 metrow, a k?t nachylenia ?cian 68°. Pod jej cz??ci? naziemn?, znajdował si? wykop i odkryte schody oraz dalej krotki tunel, na ko?cu ktorego znajdowała si? komora grobowa, wykuta w skalnym podło?u. Kaplica grobowa wzniesiona została bezpo?rednio nad schodami po wschodniej stronie piramidy. Władc? pochowano wraz z jego ulubionymi wierzchowcami, a tunel i schody, po pogrzebie, zasypano gruzem i rumoszem skalnym.

Konkluzja [ edytuj | edytuj kod ]

Dzi?ki swym działaniom militarnym, wzorowaniu si? na swym poprzedniku, poszanowaniu tradycji i gł?bokiej wierze Szabaka uchodził za władc? prawego i bogobojnego, ktory skonsolidował pa?stwo i przywrocił władz? centraln?. Wobec najwi?kszego zagro?enia dla Egiptu, jakim była wowczas Asyria, prowadził polityk? ostro?n? i polegaj?c? na ust?pstwach, za cen? ktorych zdołał jednak uchroni? Egipt przed nowa wojn?. Panowanie jego ugruntowało władz? krolow kuszyckich na znacznej cz??ci obszaru Egiptu. Jedynie w Delcie nadal dochodziło do rywalizacji lokalnych władcow libijskich. Nast?pc? Szabaki został jego bratanek ? syn Pianchiego ? Szabataka .

Tytulatura [ edytuj | edytuj kod ]

Krolewski Protokoł
serech lub Horusowe :
trl. : sb?-t?wi [1] (Sobek-taui)
tłum. : Sobek-pan-Obydwu-Krajow
nebti lub Nale??cy do Obu Pa? :
trl. : sb?-t?wi [1] (Sobek-taui)
tłum. : Sobek-władca-Obydwu-Krajow
Złotego Horusa :
trl. : sb?-t?wi [1] (Sobek-taui)
tłum. : Sobek-pan-Obydwu-Krajow
prenomen lub imi? tronowe :
trl. : nfr-k?-r? [1] (Nefer-Ka-Re [2] )
tłum. : Pi?kne jest Ka Re [3]
nomen lub imi? rodowe :
trl. : ??b?k? [1] (Szabaka/Szabako [2] )

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Nicolas N.   Grimal   Nicolas N. , Dzieje staro?ytnego Egiptu , Adam A.   Łukaszewicz (tłum.), Warszawa: PIW, 2004, ISBN  83-06-02917-8 , OCLC   749417518   . brak strony (ksi??ka)
• Bogusław B.   Kwiatkowski   Bogusław B. , Poczet faraonow , Warszawa: Iskry, 2002, ISBN  83-207-1677-2 , OCLC   830308044   . brak strony (ksi??ka)
• Edwards I.E.S. ? Piramidy Egiptu , PIW, Warszawa 1995, ISBN  83-06-02426-5 .
• ?erny J. ? Religia staro?ytnych Egipcjan , PIW, Warszawa 1974.
• Staro?ytny Egipt. ?ycie, sztuka, obyczaje , PWN, Warszawa 2008.