Styl zakopia?ski

Styl zakopia?ski , styl witkiewiczowski ? styl architektoniczny wprowadzony przez Stanisława Witkiewicza w latach 90. XIX wieku. Witkiewicz d??ył do stworzenia podstawy dla nowoczesnej polskiej architektury narodowej na podło?u sztuki Podhala .

Propagatorami tego stylu byli m.in. W. Matlakowski, W. Eljasz-Radzikowski i J. Wojciechowski, a forum jego popularyzacji stał si? m.in. wydawany w latach 1899?1906 ? Przegl?d Zakopia?ski ”. Styl przyj?ł si? głownie w budownictwie pensjonatow .

W stylu zakopia?skim wykonywano rownie? meble, sprz?ty gospodarcze, ubiory, wyroby z porcelany, instrumenty muzyczne i pami?tki. Elementy kultury gorali przenikały tak?e do tworczo?ci kompozytorow i pisarzy. W szerszym uj?ciu okre?lenie ?styl zakopia?ski” obejmuje wszystkie przejawy przenikania ludowej sztuki Podhala do kultury ogolnonarodowej.

Charakterystyka stylu [ edytuj | edytuj kod ]

Witkiewicz wzorował si? na tradycyjnym budownictwie gorali podhala?skich wzbogacaj?c je elementami secesji .

Plan dwuizbowej chaty rozbudował tak, aby powstała willa słu??ca bogatym przybyszom. Jedno- lub dwutraktowe domy ze spadzistymi dachami , miały pi?tro ustawione w kierunku prostopadłym do cz??ci parterowej. Stawiano je na wysokich podmurowkach z łamanego kamienia. Podmurowki, z uwagi na ukształtowanie terenu, miały ro?n? wysoko?? (z jednej strony budynku podmurowka zazwyczaj była znacznie wy?sza). To pozwoliło na umieszczenie w ?cianie piwnicy zako?czonych łukowym nadpro?em okien. ?ciany stawiano z drewnianych płazow (drewnianych pni przeci?tych wzdłu? na poł) na zr?b ( konstrukcja wie?cowa z zamkami w?głowymi bez ostatkow, co czyniło naro?a budynkow bardziej eleganckimi ), kryto gontem .

Witkiewicz wykorzystał wiele ozdob charakterystycznych dla podhala?skiego budownictwa. Dachy zdobił pazdurami a szczyty , okna i drzwi ? słoneczkami (w?skimi listwami przybijanymi promieni?cie). Wystaj?ce poza obrys domu, skrzy?owane w w?głach płazy (tzw. rysie ) rze?bionymi motywami ro?linnymi.

Innymi charakterystycznymi elementami projektowanych przez Witkiewicza domow były umieszczona pod wysuni?tym okapem na południowej elewacji odkryta weranda, nazywana przyłapem , wsparta na łukach kamiennej podmurowki i małe pokoiki na poddaszu ? wygl?dy (ich wygl?d nawi?zywał do tradycyjnych szop i szałasow, w ktorych pod dachem przechowywano siano, wrzucane tam przez podnoszon? klap? dachu).

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Wraz z rosn?c? popularno?ci? Tatr rosła liczba nowych mieszka?cow Zakopanego . Pierwszym, ktory wybudował dla siebie nowy dom (w stylu szwajcarskim ) był Walery Eliasz-Radzikowski (1877). W latach osiemdziesi?tych powstały kolejne wille na?laduj?ce budownictwo uzdrowisk austro-w?gierskich . Po osiedleniu si? w Zakopanem Stanisława Witkiewicza (w 1890) został on poproszony o zaprojektowanie domu dla Zygmunta Gnatowskiego. Ju? w 1891 powstały szkice willi ?Koliba” , pierwszego domu w stylu zakopia?skim, zbudowanego w latach 1892?1893 przy ul. Ko?cieliskiej. W latach po?niejszych powstały kolejne domy i pensjonaty: ?Pepita”, ?Skoczyska”, ?Staszeczkowka”, ?Oksza”, ?Zofiowka”, ?Nał?cz”, willa ?Pod Jedlami” i inne.

Projekty Witkiewicza spodobały si?, w?rod inteligencji zacz?ł si? szerzy? bł?dny pogl?d o przetrwaniu w ludowej sztuce Podhala elementow rdzennie polskich. ? Wierzono za Witkiewiczem, ?e na Podhalu przechowało si? prapolskie, rdzennie słowia?skie budownictwo i rodzima, autentyczna ornamentyka. St?d propagowanie ?zakopia?szczyzny” poza Podhalem traktowano jako odrodzenie si? budownictwa i ornamentyki narodowej. ” ^[1] Styl zakopia?ski został okrzykni?ty stylem narodowym , a jego propagowanie uznano za patriotyczny obowi?zek. St?d te? tak wiele budowli w tym stylu powstało m.in. w zaborze rosyjskim , z dala od Tatr.

Powstawały kolejne obiekty w Zakopanem i poza nim, m.in. kaplica dla ko?cioła na Krupowkach, Jaszczurowce (projekty Witkiewicza). Styl zakopia?ski znalazł swoich na?ladowcow: Tadeusz Prauss ? projektant schroniska nad Morskim Okiem , Jan Witkiewicz-Koszyc ? willa ?Witkiewiczowka” w Zakopanem , ?Chata” dla Stefana ?eromskiego w Nał?czowie , Jozef Kaspru? ? ?Atma” ( Muzeum Karola Szymanowskiego w willi ?Atma” w Zakopanem ), Andrzej Galica ? ?Orkanowka” w Por?bie Wielkiej , Bogdan Hoff ? wille dla doktora Juliana Ochorowicza , ?Słoneczna” dla Henryka Dynowskiego i ?Zacisze” dla biskupa Juliusza Burschego ? wszystkie w Wi?le . Wybudowano wille np. w Konstancinie i Aninie , kamienic? Jana Starowicza ?Pod Goralem” w Łodzi , dworzec kolejowy w Syłgudyszkach ^[2] na Litwie .

Projekt willi w stylu zakopia?skim zapewnił wygran? w konkursie architektonicznym pisma Moniteur des Architectes Franciszkowi M?czy?skiemu.

Popularno?? stylu zakopia?skiego zacz?ła zanika? jeszcze za ?ycia Witkiewicza. Po jego ?mierci styl witkiewiczowski okazał si? zjawiskiem zwi?zanym przede wszystkim z osobowo?ci? jego tworcy. Proby jego rozwini?cia, zastosowania dla nowych potrzeb były mało udane. Pocz?tkowo liczni kontynuatorzy jedynie na?ladowali swojego mistrza.

Obecnie dla stylu zakopia?skiego przyjmuje si? ramy czasowe: lata 1891?1914, a jego zasi?g terytorialny ogranicza si? do Podhala.

Istniej?ce budynki w stylu zakopia?skim [ edytuj | edytuj kod ]

W Zakopanem ocalały niektore budynki, zaprojektowane przez Witkiewicza [ edytuj | edytuj kod ]

Willa ?Koliba” ? od 4 grudnia 1993 Muzeum Stylu Zakopia?skiego,
Willa ?Oksza” ? przy ul. Zamoyskiego, wybudowana w 1894?1895 dla Wincentego Korwin-Kossakowskiego,
Willa ?Pod Jedlami” ? wybudowana na Kozi?cu w 1897 dla Jana Gwalberta Pawlikowskiego,
Willa ?Rialto” ? przy ul. Chałubi?skiego, wybudowana w 1897?1898 dla Teresy Zagorskiej,
Willa ?Konstantynowka” ? przy ul. Jagiello?skiej, wybudowana w 1900 dla Anieli Zagorskiej,
Chałupa pod Wykrotem,
Willa ?Gra?yna” ? wybudowana na Ci?gowce w 1900?1902 dla Szymona Stempkowskiego
budynek Muzeum Tatrza?skiego ? według projektu Stanisława Witkiewicza i Franciszka M?czy?skiego
kaplice:
- na Jaszczurowce (1904?1908),
- Matki Bo?ej Ro?a?cowej i ?w. Jana Chrzciciela w ko?ciele przy Krupowkach,
- kaplica Albertynek na Kalatowkach (1898),
- kaplica ?w. Anny na Płazowce (1891).

Przykłady stylu zakopia?skiego spoza Zakopanego [ edytuj | edytuj kod ]

w Polsce [ edytuj | edytuj kod ]

Dom Ludowy ? przy ulicy Klubowej 2 w Sosnowcu
Dom Drzewiarza ? przy ul. Tartacznej 19 w Augustowie
Willa Orla ? przy ul. Kasprowicza 2 w Gdyni

na Białorusi [ edytuj | edytuj kod ]

Osiedle domow w Brasławiu (1924?1926)
Dom my?liwski w maj?tku Szarkowszyzna ( rejon ?wisłocki ) (1936)
6 domow w Gł?bokiem : 3 przy ul. Komsomolskiej i 3 przy ul. Wolnej (1920?1930-x)
2 domy w Berezweczu (1920?1930-x)
szkoła w Mosarzu
Dom, stajnia, bramy wjazdowe w Starej Spuszy koło Grodna (pocz. XX w.)
Dom w maj. Socha ( rejon drohiczy?ski ) (pocz. XX w.)
Stajnie dworskie w Zakozielu (rejon drohiczy?ski)
Krywicze ( rejon postawski )

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

projekty architektoniczne Stanisława Witkiewicza

Graficzna ilustracja elementow architektonicznych stylu zakopia?skiego [ edytuj | edytuj kod ]

Detale architektoniczne Stylu Zakopiańskiego na przykładzie Willi pod Jedlami

Detale architektoniczne Stylu Zakopia?skiego na przykładzie Willi pod Jedlami

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

↑ Michał Jagiełło we Wst?pie do Listow o stylu zakopia?skim 1892?1912 , Wydawnictwo Literackie, Krakow 1979, ISBN 83-08-00081-9 , s. 11.
↑ Wzniesienie budynku w czysto polskim stylu na terenie carstwa rosyjskiego miało wowczas (1899) kontekst polityczny. Jan Gwalbert Pawlikowski pisał po latach: ?Wybudowanie dworca w tym stylu było wtedy manifestacj? polsko?ci, manifestacj? podst?pnie zrobion?, bo dla Moskali niezrozumiał?. Zje?d?ano si? te? z daleka, aby z rozrzewnieniem ten ≪polski styl≫ ogl?da?, w tej manifestacji bra? udział...”. w: Listy o stylu zakopia?skim 1892?1912 , wst?p, komentarz, opracowanie Michał Jagiełło, Wydawnictwo Literackie, Krakow 1979, ISBN 83-08-00081-9 , s. 387.

Polecana literatura [ edytuj | edytuj kod ]

Władysław Matlakowski, Budownictwo ludowe na Podhalu. Akademia Umiej?tno?ci, Krakow, 1892 - szczegołowe studia architektury goralskiej poprzedzaj?ce stworzenie przez Witkiewicza Stylu Zakopia?skiego. Tu mo?na poczyta? o elementach architektonicznych, ktore stanowiły podstaw? do rozwini?cia Stylu Zakopia?skiego i ktore zostały w nim tworczo rozwini?te. Ksi??ka dost?pna jest w zasobach Dolno?l?skiej Biblioteki Cyfrowej: https://www.dbc.wroc.pl/dlibra/publication/6618/edition/6122/content ?. Tablice do dzieła dost?pne w zasobach Małopolskiej Biblioteki Cyfrowej: http://mbc.malopolska.pl/dlibra/docmetadata?id=110500&from=publication .
Stanisław Witkiewicz, Styl Zakopia?ski - Zeszyt 2, Ciesielstwo. Wydawnictwo H. Altenberga, Lwow 1911 - ksi??ka napisana przez Witkiewicza przed ?mierci?, b?d?ca prob? podsumowania i scharakteryzowania Stylu Zakopia?skiego. Pozycja dost?pna w repozytorium Biblioteki Politechniki Krakowskiej : https://repozytorium.biblos.pk.edu.pl/resources/2045 .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Styl zakopia?ski ? artykuł na portalu NiezlaSztuka.net
Styl zakopia?ski . mount.cad.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-08)].

[1] Michał Jagiełło we Wst?pie do Listow o stylu zakopia?skim 1892?1912 , Wydawnictwo Literackie, Krakow 1979, ISBN 83-08-00081-9 , s. 11.

[2] Wzniesienie budynku w czysto polskim stylu na terenie carstwa rosyjskiego miało wowczas (1899) kontekst polityczny. Jan Gwalbert Pawlikowski pisał po latach: ?Wybudowanie dworca w tym stylu było wtedy manifestacj? polsko?ci, manifestacj? podst?pnie zrobion?, bo dla Moskali niezrozumiał?. Zje?d?ano si? te? z daleka, aby z rozrzewnieniem ten ≪polski styl≫ ogl?da?, w tej manifestacji bra? udział...”. w: Listy o stylu zakopia?skim 1892?1912 , wst?p, komentarz, opracowanie Michał Jagiełło, Wydawnictwo Literackie, Krakow 1979, ISBN 83-08-00081-9 , s. 387.

[1]

[2]