Stjepan Radi?

Data i miejsce urodzenia	11 czerwca 1871 Desno Trebarjevo
Data i miejsce ?mierci	8 sierpnia 1928 Zagrzeb
Prezes Chorwackiej Partii Chłopskiej
Okres	od 1904 do 1928
Przynale?no?? polityczna	Chorwacka Partia Chłopska
Poprzednik	partia zało?ona
Nast?pca	Vladko Ma?ek
Multimedia w Wikimedia Commons

Stjepan Radi? (ur. 11 czerwca 1871 w Desnym Trebarjevie , zm. 8 sierpnia 1928 w Zagrzebiu ) ? chorwacki polityk, zało?yciel i przywodca Chorwackiej Partii Chłopskiej , czołowy przedstawiciel opozycji domagaj?cej si? federalizacji Krolestwa Serbow, Chorwatow i Słowe?cow . Jego ?mier? wskutek zamachu przeprowadzonego podczas obrad sejmowych stanowiła kolejny istotny element dziel?cy Serbow i Chorwatow .

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Urodzony w niewielkiej wsi na chorwackiej prowincji, uczył si? w gimnazjach w Zagrzebiu i Karlovacu . Ju? wtedy zaanga?owany był politycznie w chorwackim ruchu narodowym, co utrudniało mu nauk?. W 1891 r. rozpocz?ł studia prawnicze ? pocz?tkowo w Zagrzebiu, nast?pnie w Pradze i Budapeszcie i ponownie w Zagrzebiu. Kilkakrotnie był jednak usuwany z uczelni wskutek konfliktow z policj?. W 1895 r. uczestniczył w spaleniu w?gierskiej flagi w Zagrzebiu, czego efektem było 6-miesi?czne wi?zienie i wydalenie z uczelni zagrzebskiej. W latach 1897?1899 uko?czył studia na Ecole Libre des Sciences Politiques w Pary?u .

W ostatnich latach XIX w. trafił do Zemunia , gdzie z bratem Antunem zało?ył czasopismo Dom , a w 1902 r. osiadł Zagrzebiu . Zacz?ł głosi? potrzeb? organizacji politycznej chłopow chorwackich. Zało?one przeze? czasopismo Hrvatske misli głosiło idee panslawistyczne i demokratyczne . Przył?czył si? do chorwackiego ruchu narodowego, jednak wskutek konfliktu na tle kwestii szerszego zaanga?owania w ten ruch chłopstwa, kontynuował wspołprac? jedynie z politykami o podobnych zapatrywaniach.

W 1904 r. wraz z bratem zało?ył Chorwack? Parti? Chłopsk? ( Hrvatska pu?ka selja?ka stranka , HPSS) ? program partii ł?czył chorwackie postulaty narodowe z kwestiami agrarnymi, postulatami socjalnymi i ??daniem rownych praw wyborczych. W 1908 r. został po raz pierwszy wybrany do chorwackiego sejmu (saboru). W 1914 r., po sukcesie HRSS w wyborach, opowiadał si? za utworzeniem w ramach monarchii austro-w?gierskiej oddzielnej jednostki politycznej obejmuj?cej Chorwacj? i inne regiony południowosłowia?skie.

W 1918 r. uczestniczył w utworzeniu Rady Narodowej w Zagrzebiu, domagał si? jednak uzgodnienia warunkow poł?czenia Chorwacji z Krolestwem Serbii przed zgod? na przył?czenie południowo-słowia?skich ziem Austro-W?gier do tego pa?stwa. Z tego powodu odmowił udziału w delegacji, ktora w 1918 r. w Belgradzie podpisała akt poł?czenia tych ziem. Przeciwstawiał si? zarowno centralistycznym zamysłom Belgradu, domagaj?c si? prawa Chorwatow do samostanowienia, jak i postulował wprowadzenie ustroju republika?skiego, a nie monarchii pod berłem serbskiej dynastii Karadziordziewiciow . Uwa?ał akt unii za niewa?ny, poniewa? został podj?ty bez woli narodu chorwackiego i sejmu w Zagrzebiu. Podobne postulaty zgłaszał na arenie mi?dzynarodowej podczas konferencji pokojowej w Pary?u .

W 1920 r. HRSS zdobyło 50 mandatow (spo?rod 419) w wyborach do konstytuanty Krolestwa Serbow, Chorwatow i Słowe?cow. Partia zmieniła wowczas nazw? na Chorwack? Republika?sk? Parti? Chłopsk?, aby podkre?li? postulat zniesienia monarchii. Sprzeciwiaj?c si? podstawowym zało?eniom ustrojowym bojkotował wraz ze swoj? parti? prace nad now? konstytucj?. Po przyj?ciu w 1921 r. konstytucji widowda?skiej wspołpracował blisko z innymi opozycyjnymi partiami chorwackimi, a tak?e z ugrupowaniami słowe?skimi i muzułma?skimi. Poszukuj?c mi?dzynarodowego poparcia wyruszył do Londynu , nast?pnie Pary?a i Moskwy ; tam przyst?pił do Mi?dzynarodowki Chłopskiej . Wykorzystał to rz?d w Belgradzie i Radi? po powrocie do kraju w 1924 r. został uwi?ziony. Mimo to w 1925 r. jego ugrupowanie zdobyło w wyborach do sejmu 67 mandatow.

W okresie uwi?zienia Radi? zmienił polityk?. W 1925 r. jego partia ogłosiła, i? uznaje postanowienia konstytucji widowda?skiej i monarchi? z Karadziordziewiciami na tronie; z nazwy ugrupowania usuni?to człon ?Republika?ska” (pozostało: Hrvatska selja?ka stranka , HSS). HSS przył?czył si? do rz?dowej koalicji, a Radi? został ministrem edukacji Krolestwa Serbow, Chorwatow i Słowe?cow. Jednak ju? w 1926 r. zrezygnował z tego stanowiska, a w lutym 1927 HSS opu?ciła rz?dow? koalicj?. Wkrotce znowu stała si? jedn? czołowych sił opozycji, domagaj?cej si? federalizacji pa?stwa.

20 czerwca 1928 r. czarnogorski poseł Puni?a Ra?i? podczas obrad sejmu dokonał zamachu na posłow opozycji - ci??ko ranny Radi?, postrzelony w brzuch (na miejscu zgin?ło dwoch innych posłow HSS, w tym bliski krewny Radicia Pavle Radi?), zmarł wskutek ran kilka tygodni po?niej. Jego pogrzeb w Zagrzebiu stał si? okazj? do wielkiej chorwackiej manifestacji politycznej. ?mier? Radicia stanowiła kolejny element zapalny pomi?dzy Serbami i Chorwatami i wywołała liczne niepokoje w kraju. Kryzys polityczny wykorzystał krol Aleksander I Karadziordziewi? , rozwi?zuj?c parlament, zawieszaj?c konstytucj? i wprowadzaj?c w kraju krolewsk? dyktatur? (1929).

Radi? nie tylko dzi?ki gło?nej ?mierci stał si? chorwackim symbolem. Był trybunem, ktory rozbudził ?wiadomo?? polityczn? chorwackiej wsi, a tak?e liderem ostatniego etapu konsolidacji narodowej Chorwatow, populizm ł?czył z ideami liberalnej demokracji ^[1] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Radi?, Stjepan . [w:] Hrvatska enciklopedija [on-line]. Leksikografski zavod Miroslav Krle?a. [dost?p 2015-08-04].