Rekonstrukcja staro?ytnego stadionu
Panathinaiko
w Atenach
Stadion sportowy
?
obiekt budowlany
przeznaczony do rozgrywania zawodow ro?nych dyscyplin sportowych
[1]
.
Nazwa stadion pochodzi z
j?zyka starogreckiego
. Termin
στ?διον
(
stadion
) był jednostk? miary długo?ci u?ywan? w staro?ytnej Grecji i rownej 600
stopom
. Bie?nia greckich stadionow miała długo?? rown? 1 stadionu.
Stadion na przestrzeni dziejow
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Cz??ciowo zrekonstruowane wn?trze
Koloseum
. Poni?ej
areny
widoczne podziemia i tunele u?ywane do przetrzymywania zwierz?t i niewolnikow, maj?cych bra? udział w widowiskach
Budowle przeznaczone do rozgrywania zawodow sportowych i innych widowisk były budowane w staro?ytno?ci. W staro?ytnej Grecji, stadiony były przeznaczone do zawodow lekkoatletycznych. Najcz??ciej budowano je wykorzystuj?c naturalne ukształtowanie terenu, tj. widownie były usytuowane na zboczach wzgorz otaczaj?cych bie?ni?. Najstarszy znany
stadion
znajduje si? w
Olimpii
, po zachodniej stronie
Połwyspu Peloponeskiego
. W 776 r. p.n.e. zostały rozegrane na nim pierwsze
igrzyska olimpijskie
.
Przedłu?eniem greckich stadionow w kulturze ?wiata były rzymskie
amfiteatry
.
Do lat 90. XX wieku w odro?nieniu od hal sportowych, głown? cech? charakterystyczn? stadionow był brak dachu. Od tego czasu cz?sto stadiony posiadaj? rownie? pełne zadaszenie, najcz??ciej mobilne (rozsuwalne). Przykładami tej klasy obiektow stanowi?cych raczej nie
hale
widowiskowo-sportowe, lecz du?e stadiony z nierozsuwalnym, permanentnym, cz?sto prze?wituj?cym zadaszeniem, wykorzystywanych jako hale s?: nowoczesny stadion
Sapporo Dome
w
Sapporo
z wysuwan? muraw? na zewn?trz czy pierwszy stadion zbudowany z zadaszeniem:
Astrodome
w
Houston
, czy
Superdome
w
Nowym Orleanie
,
Metrodome
w
Minneapolis
,
RCA Dome
w
Indianapolis
,
Georgia Dome
w
Atlancie
,
Alamodome
w
San Antonio
, czy nieistniej?cy ju?
Kingdome
w
Seattle
.
Obecnie w skład stadionu sportowego wchodz?: widownia otaczaj?ca
boisko
o nawierzchni
trawiastej
lub
sztucznej
, czasami otoczone
bie?ni?
lekkoatletyczn?
, b?d?
torem ?u?lowym
, oraz szeroko poj?te zaplecze i infrastruktura towarzysz?ca: pomieszczenia techniczne, socjalne, administracyjne, handlowe, usługowe, monitoringu, dla potrzeb telewizji itp.
Nowsze w pełni zadaszone stadiony s? najcz??ciej dostosowane do ustawiania w ro?norakich konfiguracjach, gdzie elementy budowli bywaj? doł?czane lub usuwane (np. składany dolny rz?d trybun na
Stade de France
), w zale?no?ci od potrzeb aktualnego widowiska np. motocross, koszykowka, hokej na lodzie, piłka no?na, biegi na torze, cyrk, konwencje polityczne, koncerty muzyczne, targi, nawet ewakuacja ludno?ci jako tymczasowe schronisko podczas kl?ski ?ywiołowej (Superdome w Nowym Orleanie, w czasie powodzi spowodowanej
huraganem Katrina
).
Architektura i konstrukcje
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Wspołczesne stadiony do?? znacznie ro?ni? si? od obiektow tego typu, budowanych w
staro?ytno?ci
, czy w XX wieku. Niegdy? stanowiły je najcz??ciej budowle oparte na naturalnym, b?d? sztucznym nasypie ziemnym, na ktorym lokowano miejsca dla widzow i doj?cia do nich (korona stadionu), za? w powstałej niecce tworzono aren?. Niektore stadiony posiadały trybuny drewniane, b?d? drewniano-murowane, jednak z uwagi na dost?pne wowczas technologie pojemno?? ich trybun nie była zbyt wielka. Zwłaszcza w
Stanach Zjednoczonych
spotykano wowczas rownie? tzw. stadiony czasowe, budowane na czas wielkich imprez masowych i demontowane po ich zako?czeniu. Obiekty tego typu miały słu?y? przede wszystkim przeprowadzeniu zawodow i umo?liwieniu ich ogl?dania, dlatego trybuny spełniały jedynie sw? podstawow? funkcj?. Infrastruktur? towarzysz?c? lokowano najcz??ciej poza koron? stadionu. Po 2000, niekiedy pojemno?? trybun jest zwi?kszana dla potrzeb organizacji danego wydarzenia np.
Igrzysk Olimpijskich w Londynie
, gdzie po zako?czeniu gorne trybuny licz?cego 80 000 miejsc
stadionu lekkoatletycznego
zostan? zredukowane i mog? zosta? wykorzystane w
Rio de Janeiro
.
W XXI wieku nowo budowane stadiony s? cz?sto wielofunkcyjne, bowiem celem inwestora, wła?ciciela lub zarz?dcy, a tak?e organizatora imprezy jest przyci?gni?cie publiczno?ci i zwi?kszenie zainteresowania widzow obiektem. Słu?y? ma temu takie zaprojektowanie budowli, by na mo?liwie jak najmniejszej powierzchni ulokowa? jak najwi?cej jej segmentow o maksymalnie ro?nym przeznaczeniu. Stosowane s? ponadto najnowsze rozwi?zania techniczne: konstrukcje
?elbetowe
,
szklane
, elewacje z
poliw?glanu
czy pod?wietlanej
folii
ETFE wypełnionej powietrzem (
Allianz Arena
) oraz nowoczesne systemy steruj?ce i monituj?ce, by eksploatacja obiektu wymagała jak najmniejszych nakładow.
Konstrukcje stadionow mo?na podzieli? na:
zamkni?te
i
otwarte
. Zamkni?te (np.
Donbass Arena
) to obiekty posiadaj?ce stał? nieprzepuszczaln? elewacj?, natomiast otwarte (np.
Stadion Narodowy w Warszawie
) bez trwałej, zamkni?tej fasady utrudniaj?cej utrzymanie wła?ciwej temperatury wewn?trz obiektu (innej ni? otoczenia) mimo zamkni?tego zadaszenia. Trybuny oprocz swej podstawowej funkcji musz? mie?ci? cał? mas? infrastruktury towarzysz?cej. Niezwykle wa?nym stało si? całkowite okalanie areny, czyli umiejscowienie widowni ze wszystkich jej stron, a tak?e maksymalne zbli?enie trybun do niej. Pozwala to na zaoszcz?dzenie miejsca, popraw? widoczno?ci i powstanie dodatkowych przestrzeni zamkni?tych do zagospodarowania. Maj?c na uwadze komfort widzow warunkiem bezwzgl?dnym nowoczesnych konstrukcji stało si? zadaszenie czy klimatyzacja widowni (stadiony na Mistrzostwa ?wiata w 2022 w
Katarze
)
[2]
, a w celu uniezale?nienia zmaga? sportowych od warunkow atmosferycznych ? rownie? całkowite zadaszenie obiektu. Stadiony piłkarskie s? skategoryzowane według 4 kategorii przyznawanych przez
UEFA
(I, II, III, IV). W Europie Wschodniej Donbass Arena jako pierwszy otrzymał kategori? ELITE.
Najwi?kszymi stadionami na ?wiecie s?
Indianapolis Motor Speedway
mieszcz?cy 400 000 widzow oraz
Stadion Strahov
w Czechach (240 000). Najwi?ksze stadiony w Azji to
R?ngrado 5w?l 1il Ky?nggijang
w Korei (150 000) oraz Salt Lake Stadium w Indiach (120 000). Najwi?kszym stadionem w Stanach Zjednoczonych jest
Michigan Stadium
słu??cy rozgrywkom futbolu ameryka?skiego (110 000). Najwi?kszym stadionem w Ameryce Łaci?skiej jest
Maracana
(103 000), a w Europie
Camp Nou
w Hiszpanii (100 000).
Ułatwienia dla niepełnosprawnych s? istotne podczas projektowania, dlatego
Mi?dzynarodowy Komitet Olimpijski
wymaga, aby 1,5% miejsc na stadionie było przystosowane dla
osob niepełnosprawnych
.
Mi?dzynarodowy Komitet Paraolimpijski
wymaga, aby 3% miejsc na stadionie było przystosowane dla potrzeb osob niepełnosprawnych
[3]
.
Struktura wła?cicielska stadionow jest zro?nicowana. Zazwyczaj stadiony nale?? bezpo?rednio do poszczegolnych klubow piłkarskich lub miast. Zdarzaj? si? jednak wyj?tki, jak np. rownoczesna przynale?no?? do wi?cej ni? jednej dru?yny, konsorcjum zło?one z miast i dru?yn lub organizacje non-profit
[4]
.
Dominuj? w architekturze dwa typy stadionow:
- wielofunkcyjne ? przeznaczone do przeprowadzania rywalizacji w wi?cej ni? jednej dyscyplinie sportu.
Najcz??ciej spotykane zestawienia to:
- jednofunkcyjne ? posiadaj?ce konstrukcj? przystosowan? do specyfiki jednego sportu: