Socjologia
?
nauka
badaj?ca w systematyczny sposob funkcjonowanie i zmiany
społecze?stwa
[1]
.
Socjologowie badaj? społeczne reguły (
normy
),
procesy
i
struktury
, ktore ł?cz? i dziel? ludzi, tworz? lub s? przejawem
wi?zi
mi?dzy lud?mi, a tak?e proces ich zmian. Badaj? zarowno jednostki uwikłane w grupy społeczne, jak i mi?dzyludzkie relacje (na przykład
rodzin?
, wspolnoty,
stowarzyszenia
, zrzeszenia). Relacje mi?dzyludzkie uj?te w społecznej dynamice mog? ludzi ł?czy?, tworz?c
grupy społeczne
, instytucje czy całe społecze?stwa, lub dzieli? przez społeczne podziały.
Ju? w staro?ytno?ci istniała na wysokim poziomie ogolnie poj?ta my?l społeczna. Socjologia jako nauka o społecze?stwie miała trzech ojcow. Pierwszym (w europejskim kr?gu kulturowym) był
Platon
, nast?pnie
Giambattista Vico
oraz, powszechnie uznawany za jedynego,
Auguste Comte
. Przedmiotem bada? nauki o społecze?stwie jest grupa społeczna uj?ta w kategoriach stanu i zmiany.
Socjologowie badaj? jednostki o tyle, o ile s? one w pewnych wewn?trznych relacjach mi?dzy sob?. Jednostka jako indywiduum nie jest przedmiotem bada? socjologii, a zajmuje si? ni?
psychologia
.
Pod koniec XIX wieku nast?powały gwałtowne przemiany w łonie europejskich społecze?stw preindustrialnych. Doprowadziły do powstania społecze?stwa industrialnego. Obecnie mowi si? o pocz?tkach ery społecze?stw postindustrialnych. Narodziny socjologii wi??? si? z tymi gwałtownymi zmianami społecznymi, st?d wielu teoretykow uwa?a, ?e głownym przedmiotem bada? socjologii s?
nowoczesno??
i
społecze?stwo przemysłowe
.
Efekty zastosowa? socjologii i bada? socjologicznych mo?na zaliczy? do trzech kategorii:
- budzenie, ujawnianie uprzednio niedostrzeganej problematyki;
- wskazywanie na mo?liwo?ci wywoływania skutkow długofalowych;
- wskazywanie bezpo?rednich, a dot?d nieznanych mo?liwo?ci zastosowawczych
[2]
.
Socjologia jest wykładana jako przedmiot akademicki na wielu kierunkach studiow oraz funkcjonuje jako oddzielny kierunek studiow na wielu uczelniach w Polsce. W 2018 roku dyscyplina socjologia została przemianowana na "nauki socjologiczne" w
klasyfikacji dziedzin i dyscyplin naukowych w Polsce
.
Jan Szczepa?ski
tak definiuje poj?cie socjologii: ?socjologia poszukuje praw zjawisk zachodz?cych mi?dzy lud?mi, zajmuje si? badaniem struktur, czyli wzajemnego przyporz?dkowania sobie ludzi w zbiorowo?ciach”.
Ludwik Gumplowicz
pojmuje j? nast?puj?co: ?socjologia to nauka o grupach społecznych”.
Georg Simmel
pisze o socjologii, jako ?nauce o stale powtarzaj?cych si? formach ?ycia społecznego”.
Według
Zygmunta Baumana
?socjologia to zazwyczaj spogl?danie na ludzkie czynno?ci, jak na fragmenty wi?kszych cało?ci. Owymi cało?ciami s? nieprzypadkowe grupy ludzi, ktore s? powi?zane sieci? wzajemnych zale?no?ci”.
Piotr Sztompka
wyja?nia, ?e ?socjologia zrodziła si?, jako naukowe badanie historii”.
Zdaniem
Emile Durkheima
i uczniow jego szkoły, socjologia jest nauk? o faktach społecznych. Faktem społecznym jest wszelki sposob działania, zdolny do wywierania na jednostk? przymusu zewn?trznego. Mo?e to by? na przykład moralno??, prawo, moda...
Georg Lunberg
definiuje socjologi? jako nauk? o ?przewidywanych sekwencjach zachowa? ludzkich w sytuacjach dostatecznie sprecyzowanych”. Z kolei
Robert Merton
traktuje socjologi? jako nauk? o systemie wzajemnie powi?zanych ze sob? elementow (klasy, warstwy, organizacje, grupy)”.
Adam Podgorecki
wyro?nia pi?? podstawowych funkcji socjologii, rozumianej przez niego jako nauka o ogolnych prawach zbiorowego, skoordynowanego działania ludzkiego:
- Diagnostyka społeczna (socjografia) d??y do zebrania danych o rozmaitych dziedzinach ?ycia społecznego w sposob intersubiektywnie sprawdzalny i systematyczny, a przy tym subiektywnie rozumiany. Pocz?tek jej dały badania
Fryderyka Engelsa
dotycz?ce poło?enia klasy robotniczej w Anglii. Bada j? socjologia diagnostyczna.
- Funkcja apologetyczna ujawnia si? wtedy, gdy dzi?ki zebranym w wiedz? socjologiczn? danym dla celow pozanaukowych chwali si? pewne sytuacje społeczne, instytucje, koncepcje. Tak wykorzystywana była mi?dzy innymi w III Rzeszy, ale w wersji subtelniejszej jest u?ywana tak?e w innych pa?stwach i okresach historycznych. Dzieje si? tak dlatego, ?e w naukach społecznych mo?na dobiera? dla z gory przyj?tej tezy dogodn? argumentacj?.
- Funkcja demaskatorska mo?e by? rozumiana na dwa sposoby: metodologiczny i oceniaj?cy. W rozumieniu metodologicznym demaskowanie to ukazywanie pewnych cech, ktore nie s? łatwo uchwytne na pierwszy rzut oka lub wskazywanie na zmienne niezale?ne, ktore tkwi? u podstaw pewnych zjawisk, a s? przesłoni?te przez pozorne zmienne niezale?ne. W rozumieniu emocjonalnym albo oceniaj?cym chodzi o wskazywanie pewnych rzeczywistych motywacji, ktore s? celowo lub nie?wiadomie ukrywane. Demaskatorstwo emocjonalne polega na ujawnianiu motywow, ktore chciałoby si? starannie ukry?. Przykładem mo?e by? faktyczna i normatywna skuteczno?? przepisu prawnego.
- Funkcja teoretyczna to zarowno przygotowanie modelu teoretycznego dla uporz?dkowania zbioru zgromadzonych wcze?niej danych empirycznych, jak i wyja?nienie opisywanych zale?no?ci, rozumienie wielo?ci mo?liwych sytuacji mi?dzyludzkich. Uzyskiwane dane mog? jednak wspiera? rozmaicie sformułowane hipotezy ogolne. Jest obok funkcji diagnostycznej głown? funkcj? nauki socjologii.
- Funkcja socjotechniczna rozumiana jest jako zespoł pewnych zlece? dotycz?cych tego, jak przy uwzgl?dnieniu istniej?cych ocen społecznych dokonywa? ?wiadomych przekształce? po to, by osi?gn?? zamierzone cele. Mo?e obsługiwa? zarowno oceny społecznie warto?ciowe, jak i naganne. Jej zadaniem jest zarowno dawanie zalece? w poszczegolnych dziedzinach ?ycia społecznego, jak i przede wszystkim proponowanie ogolnych zało?e? praktycznego działania.
Adam Podgorecki nie rozstrzyga, czy socjotechnika (znana rownie? jako in?ynieria społeczna) jest odr?bn? dyscyplin? czy jedn? z mo?liwych funkcji nauki socjologii.
Funkcja naukowa i funkcja teoretyczna pozostaj? neutralne, natomiast funkcja apologetyczna, funkcja demaskatorska i funkcja socjotechniczna mog? by? społecznie zaanga?owane. Powi?zanie funkcji demaskatorskiej z socjotechniczn? znamionuje pozytywne zaanga?owanie społeczne socjologii. Powi?zanie funkcji diagonostycznej i socjotechnicznej z funkcj? apologetyczn? znamionuje negatywne zaanga?owanie społeczne socjologii
[3]
.
Termin ?socjologia” (od
łac.
socius
? zbiorowo??, społecze?stwo i
gr.
logos
m?dro??, wiedza) wprowadził w
1837
roku
Auguste Comte
. Jako samodzielna dyscyplina naukowa socjologia wyodr?bniła si? pod koniec XIX wieku. Pierwszy wydział socjologii powstał w
1892
roku na Uniwersytecie w
Chicago
, trzy lata po?niej ustanowiono pierwsz? europejsk? katedr? socjologii, na Uniwersytecie w Bordeaux.
W Polsce pierwsza katedra socjologii powstała na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych
Uniwersytetu Warszawskiego
w
1919
roku (kierował ni?
Leon Petra?ycki
). Rok po?niej, z inicjatywy
Floriana Znanieckiego
, uruchomiono Katedr? Socjologii i Filozofii Kultury na
Uniwersytecie Pozna?skim
, wtedy te? socjologia zaistniała w Polsce jako samodzielny kierunek studiow.
Socjologia a inne dziedziny wiedzy
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Okre?lenie precyzyjnych granic mi?dzy socjologi? a innymi
naukami społecznymi
takimi jak
ekonomia
czy
nauki polityczne
nie jest łatwe. Zdaniem cz??ci socjologow, tym co wyro?nia socjologi? jest
holistyczne
podej?cie do analizy zjawisk społecznych. Trudne jest te? odro?nienie socjologii od starszych dyscyplin naukowych jak
historia
czy
filozofia
, ktore cz?sto poszukiwały odpowiedzi na pytania podobne do tych, ktore stawia socjologia. Istniej? te? młodsze od socjologii, pokrewne dziedziny wiedzy:
antropologia
i
socjobiologia
.
Socjologowie posługuj? si? zro?nicowanymi metodami i technikami bada?, zarowno o charakterze ilo?ciowym, jak i jako?ciowym. Na przełomie
XIX
i
XX wieku
udało si? przezwyci??y?
pozytywistyczn?
i
naturalistyczn?
wizj? uprawiania socjologii, postuluj?c? na?ladowanie metod nauk przyrodniczych w badaniu zjawisk społecznych, w czym du?e zasługi miał
Max Weber
? tworca
socjologii rozumiej?cej
i
Florian Znaniecki
? autor koncepcji
wspołczynnika humanistycznego
. Odt?d socjologia jest traktowana jako jedna z
nauk humanistycznych
, chocia? spor o sposob uprawiania socjologii jako nauki trwa do dzi?.
Zdefiniowanie socjologii jako nauki utrudnia tak?e to, ?e brak jest jednej zintegrowanej teorii socjologicznej; jest ona nauk?
wieloparadygmatyczn?
? składa si? z konkuruj?cych ze sob? tradycji i szkoł my?lenia, z ktorych najwa?niejsze to
funkcjonalizm
,
teoria konfliktu
,
teoria wymiany
,
szkoła chicagowska
,
fenomenologia (socjologia)
,
teoria ewolucyjna
,
strukturalizm
,
etnometodologia
,
teoria krytyczna
i
symboliczny interakcjonizm
.
Cz?sto spotyka si? podział dziedzin socjologii ze wzgl?du na skal? zjawisk społecznych, na:
- makrosocjologi? (socjologi? du?ych struktur społecznych), ktora bada zjawiska społeczne du?ej skali (na przykład dotycz?ce pa?stw, ponadpa?stwowe, globalne, dotycz?ce ras, klas społecznych czy warstw społecznych);
- mikrosocjologi? (socjologi? małych struktur społecznych), ktora bada zjawiska społeczne małej skali (na przykład interakcje mi?dzyludzkie czy małe
grupy społeczne
).
Pole badawcze mikrosocjologii pokrywa si? najcz??ciej z polem badawczym
psychologii społecznej
.
Ze wzgl?du na orientacj? badawcz? mo?na wyodr?bni?:
Najwa?niejszym podziałem jest podział na specjalizacje. Cz??? z nich uzyskała du?? autonomi? w ramach socjologii. W
Polskim Towarzystwie Socjologicznym
w 2009 r. miały swoje sekcje nast?puj?ce specjalizacje:
[4]
- antropologia społeczna
,
- metodologii
bada? społecznych
,
- praca socjalna
,
- socjologia jako?ciowa
i
symbolicznego interakcjonizmu
,
- socjologia dewiacji i kontroli społecznej
,
- socjologia medycyny
,
- socjologia młodzie?y i edukacji
,
- socjologia miasta
,
- socjologia nauki
,
- socjologia pracy
,
- socjologia prawa
,
- socjologia religii
,
- socjologia wsi i rolnictwa
,
- socjologicznych problemow
bezpiecze?stwa narodowego
,
- socjotechnika
W 2022 roku istniały sekcj?:
[5]
- Sekcja Socjologii Jako?ciowej i SI (symbolicznego interakcjonizmu)
- Sekcja Socjologii Pracy
- Sekcja Socjologii Wsi i Rolnictwa
- Sekcja Socjologii Religii
- Sekcja Socjologii Młodzie?y i Edukacji
- Sekcja Antropologii Społecznej
- Sekcja Socjologii Prawa
- Sekcja Socj. Dewiacji i Kontroli Społecznej
- Sekcja Pracy Socjalnej
- Sekcja Socjologii Nauki
- Sekcja
Socjologii Ekonomicznej
- Sekcja Metodologii Bada? Społecznych
- Sekcja
Socjologii Zdrowia i Medycyny
- Sekcja Socjologii Etniczno?ci
- Sekcja Socjologii ?ycia Rodzinnego i Intymno?ci
- Sekcja Socjologicznych Problemow Bezpiecze?stwa Narodowego
- Sekcja Studentow i Doktorantow
- Sekcja Socjologii Sztuki
- Sekcja Socjologii Miasta
- Sekcja Socjologii Sportu
- Sekcja Socjologii ?rodowiska
- Sekcja Historii Socjologii
- Sekcja Bada? Biograficznych
Wyro?nia si? tak?e
socjologi? polityki
, ktora bada podobne zjawiska jak
politologia
. Do stosunkowo nowych subdyscyplin nale?y
socjologia Internetu
.
- ↑
socjologia
, [w:]
Encyklopedia PWN
[dost?p 2023-03-09]
.
- ↑
Adam Podgorecki, Socjologia jako narz?dzie polityki społecznej, [w:] Socjotechnika, Ksi??ka i Wiedza, Warszawa 1968, t. 2, s. 547?548.
- ↑
Adam Podgorecki, Pi?? funkcji socjologii, [w:] Socjotechnika, Ksi??ka i Wiedza, Warszawa 1968, t. 1, s. 34. Artykuł ten był wcze?niej publikowany w ?Studiach socjologicznych” nr 3 (22), 1966.
- ↑
Stan na 1 pa?dziernika 2009 za stron?
Spis sekcji tematycznych PTS
(
https://web.archive.org/web/20110220201416/http://www.pts.org.pl/strona/pl/104/spis-sekcji-tematycznych-pts
).
- ↑
Stan na 18 lutego 2022 za stron? Polskie Towarzystwo Socjologiczne | Sekcje
[online], web.archive.org, 18 lutego 2022
[dost?p 2022-02-18]
[zarchiwizowane z
adresu
2022-02-18]
.
- Jan Szczepa?ski
,
Elementarne poj?cia socjologii
, PWN, Warszawa 1972.
- Stanisław Kosi?ski
,
Socjologia ogolna. Zagadnienia podstawowe
, PWN, Warszawa 1987.
- Zygmunt Bauman
,
Socjologia
, Wyd. Zysk i S-ka, Pozna? 1996.
- Anthony Giddens
,
Socjologia
, Wyd. Zysk i S-ka, Pozna? 1998.
- Norman Goodman
,
Wst?p do socjologii
, Wyd. Zysk i Sk-a, Pozna? 2001,
ISBN
83-7150-143-9
.
- Piotr Sztompka
,
Socjologia zmian społecznych
, Wydawnictwo Znak, Krakow 2003.
Zagadnienia głowne
|
|
---|
Powi?zane dziedziny i poddziedziny
| |
---|
Kategorie
& listy
|
|
---|
socjologia
|
|
---|
inne działy
|
|
---|
powi?zane dyscypliny
|
|
---|