Socjologia ? nauka badaj?ca w systematyczny sposob funkcjonowanie i zmiany społecze?stwa ^[1] .

Socjologowie badaj? społeczne reguły ( normy ), procesy i struktury , ktore ł?cz? i dziel? ludzi, tworz? lub s? przejawem wi?zi mi?dzy lud?mi, a tak?e proces ich zmian. Badaj? zarowno jednostki uwikłane w grupy społeczne, jak i mi?dzyludzkie relacje (na przykład rodzin? , wspolnoty, stowarzyszenia , zrzeszenia). Relacje mi?dzyludzkie uj?te w społecznej dynamice mog? ludzi ł?czy?, tworz?c grupy społeczne , instytucje czy całe społecze?stwa, lub dzieli? przez społeczne podziały.

Ju? w staro?ytno?ci istniała na wysokim poziomie ogolnie poj?ta my?l społeczna. Socjologia jako nauka o społecze?stwie miała trzech ojcow. Pierwszym (w europejskim kr?gu kulturowym) był Platon , nast?pnie Giambattista Vico oraz, powszechnie uznawany za jedynego, Auguste Comte . Przedmiotem bada? nauki o społecze?stwie jest grupa społeczna uj?ta w kategoriach stanu i zmiany.

Socjologowie badaj? jednostki o tyle, o ile s? one w pewnych wewn?trznych relacjach mi?dzy sob?. Jednostka jako indywiduum nie jest przedmiotem bada? socjologii, a zajmuje si? ni? psychologia .

Pod koniec XIX wieku nast?powały gwałtowne przemiany w łonie europejskich społecze?stw preindustrialnych. Doprowadziły do powstania społecze?stwa industrialnego. Obecnie mowi si? o pocz?tkach ery społecze?stw postindustrialnych. Narodziny socjologii wi??? si? z tymi gwałtownymi zmianami społecznymi, st?d wielu teoretykow uwa?a, ?e głownym przedmiotem bada? socjologii s? nowoczesno?? i społecze?stwo przemysłowe .

Efekty zastosowa? socjologii i bada? socjologicznych mo?na zaliczy? do trzech kategorii:

• budzenie, ujawnianie uprzednio niedostrzeganej problematyki;
• wskazywanie na mo?liwo?ci wywoływania skutkow długofalowych;
• wskazywanie bezpo?rednich, a dot?d nieznanych mo?liwo?ci zastosowawczych ^[2] .

Socjologia jest wykładana jako przedmiot akademicki na wielu kierunkach studiow oraz funkcjonuje jako oddzielny kierunek studiow na wielu uczelniach w Polsce. W 2018 roku dyscyplina socjologia została przemianowana na "nauki socjologiczne" w klasyfikacji dziedzin i dyscyplin naukowych w Polsce .

Definicje socjologii [ edytuj | edytuj kod ]

Jan Szczepa?ski tak definiuje poj?cie socjologii: ?socjologia poszukuje praw zjawisk zachodz?cych mi?dzy lud?mi, zajmuje si? badaniem struktur, czyli wzajemnego przyporz?dkowania sobie ludzi w zbiorowo?ciach”.

Ludwik Gumplowicz pojmuje j? nast?puj?co: ?socjologia to nauka o grupach społecznych”.

Georg Simmel pisze o socjologii, jako ?nauce o stale powtarzaj?cych si? formach ?ycia społecznego”.

Według Zygmunta Baumana ?socjologia to zazwyczaj spogl?danie na ludzkie czynno?ci, jak na fragmenty wi?kszych cało?ci. Owymi cało?ciami s? nieprzypadkowe grupy ludzi, ktore s? powi?zane sieci? wzajemnych zale?no?ci”.

Piotr Sztompka wyja?nia, ?e ?socjologia zrodziła si?, jako naukowe badanie historii”.

Zdaniem Emile Durkheima i uczniow jego szkoły, socjologia jest nauk? o faktach społecznych. Faktem społecznym jest wszelki sposob działania, zdolny do wywierania na jednostk? przymusu zewn?trznego. Mo?e to by? na przykład moralno??, prawo, moda...

Georg Lunberg definiuje socjologi? jako nauk? o ?przewidywanych sekwencjach zachowa? ludzkich w sytuacjach dostatecznie sprecyzowanych”. Z kolei Robert Merton traktuje socjologi? jako nauk? o systemie wzajemnie powi?zanych ze sob? elementow (klasy, warstwy, organizacje, grupy)”.

Funkcje socjologii [ edytuj | edytuj kod ]

Adam Podgorecki wyro?nia pi?? podstawowych funkcji socjologii, rozumianej przez niego jako nauka o ogolnych prawach zbiorowego, skoordynowanego działania ludzkiego:

• Diagnostyka społeczna (socjografia) d??y do zebrania danych o rozmaitych dziedzinach ?ycia społecznego w sposob intersubiektywnie sprawdzalny i systematyczny, a przy tym subiektywnie rozumiany. Pocz?tek jej dały badania Fryderyka Engelsa dotycz?ce poło?enia klasy robotniczej w Anglii. Bada j? socjologia diagnostyczna.
• Funkcja apologetyczna ujawnia si? wtedy, gdy dzi?ki zebranym w wiedz? socjologiczn? danym dla celow pozanaukowych chwali si? pewne sytuacje społeczne, instytucje, koncepcje. Tak wykorzystywana była mi?dzy innymi w III Rzeszy, ale w wersji subtelniejszej jest u?ywana tak?e w innych pa?stwach i okresach historycznych. Dzieje si? tak dlatego, ?e w naukach społecznych mo?na dobiera? dla z gory przyj?tej tezy dogodn? argumentacj?.
• Funkcja demaskatorska mo?e by? rozumiana na dwa sposoby: metodologiczny i oceniaj?cy. W rozumieniu metodologicznym demaskowanie to ukazywanie pewnych cech, ktore nie s? łatwo uchwytne na pierwszy rzut oka lub wskazywanie na zmienne niezale?ne, ktore tkwi? u podstaw pewnych zjawisk, a s? przesłoni?te przez pozorne zmienne niezale?ne. W rozumieniu emocjonalnym albo oceniaj?cym chodzi o wskazywanie pewnych rzeczywistych motywacji, ktore s? celowo lub nie?wiadomie ukrywane. Demaskatorstwo emocjonalne polega na ujawnianiu motywow, ktore chciałoby si? starannie ukry?. Przykładem mo?e by? faktyczna i normatywna skuteczno?? przepisu prawnego.
• Funkcja teoretyczna to zarowno przygotowanie modelu teoretycznego dla uporz?dkowania zbioru zgromadzonych wcze?niej danych empirycznych, jak i wyja?nienie opisywanych zale?no?ci, rozumienie wielo?ci mo?liwych sytuacji mi?dzyludzkich. Uzyskiwane dane mog? jednak wspiera? rozmaicie sformułowane hipotezy ogolne. Jest obok funkcji diagnostycznej głown? funkcj? nauki socjologii.
• Funkcja socjotechniczna rozumiana jest jako zespoł pewnych zlece? dotycz?cych tego, jak przy uwzgl?dnieniu istniej?cych ocen społecznych dokonywa? ?wiadomych przekształce? po to, by osi?gn?? zamierzone cele. Mo?e obsługiwa? zarowno oceny społecznie warto?ciowe, jak i naganne. Jej zadaniem jest zarowno dawanie zalece? w poszczegolnych dziedzinach ?ycia społecznego, jak i przede wszystkim proponowanie ogolnych zało?e? praktycznego działania.

Adam Podgorecki nie rozstrzyga, czy socjotechnika (znana rownie? jako in?ynieria społeczna) jest odr?bn? dyscyplin? czy jedn? z mo?liwych funkcji nauki socjologii.

Funkcja naukowa i funkcja teoretyczna pozostaj? neutralne, natomiast funkcja apologetyczna, funkcja demaskatorska i funkcja socjotechniczna mog? by? społecznie zaanga?owane. Powi?zanie funkcji demaskatorskiej z socjotechniczn? znamionuje pozytywne zaanga?owanie społeczne socjologii. Powi?zanie funkcji diagonostycznej i socjotechnicznej z funkcj? apologetyczn? znamionuje negatywne zaanga?owanie społeczne socjologii ^[3] .

Historia socjologii [ edytuj | edytuj kod ]

Tre?? tego artykułu mo?e nie by? zgodna z zasadami neutralnego punktu widzenia . Dokładniejsze informacje o tym, co nale?y poprawi?, by? mo?e znajduj? si? w dyskusji tego artykułu . Po wyeliminowaniu niedoskonało?ci nale?y usun?? szablon {{Dopracowa?}} z tego artykułu.

  Osobny artykuł: Historia socjologii .

Termin ?socjologia” (od łac. socius ? zbiorowo??, społecze?stwo i gr. logos m?dro??, wiedza) wprowadził w 1837 roku Auguste Comte . Jako samodzielna dyscyplina naukowa socjologia wyodr?bniła si? pod koniec XIX wieku. Pierwszy wydział socjologii powstał w 1892 roku na Uniwersytecie w Chicago , trzy lata po?niej ustanowiono pierwsz? europejsk? katedr? socjologii, na Uniwersytecie w Bordeaux.

W Polsce pierwsza katedra socjologii powstała na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego w 1919 roku (kierował ni? Leon Petra?ycki ). Rok po?niej, z inicjatywy Floriana Znanieckiego , uruchomiono Katedr? Socjologii i Filozofii Kultury na Uniwersytecie Pozna?skim , wtedy te? socjologia zaistniała w Polsce jako samodzielny kierunek studiow.

Socjologia a inne dziedziny wiedzy [ edytuj | edytuj kod ]

Okre?lenie precyzyjnych granic mi?dzy socjologi? a innymi naukami społecznymi takimi jak ekonomia czy nauki polityczne nie jest łatwe. Zdaniem cz??ci socjologow, tym co wyro?nia socjologi? jest holistyczne podej?cie do analizy zjawisk społecznych. Trudne jest te? odro?nienie socjologii od starszych dyscyplin naukowych jak historia czy filozofia , ktore cz?sto poszukiwały odpowiedzi na pytania podobne do tych, ktore stawia socjologia. Istniej? te? młodsze od socjologii, pokrewne dziedziny wiedzy: antropologia i socjobiologia .

Socjologowie posługuj? si? zro?nicowanymi metodami i technikami bada?, zarowno o charakterze ilo?ciowym, jak i jako?ciowym. Na przełomie XIX i XX wieku udało si? przezwyci??y? pozytywistyczn? i naturalistyczn? wizj? uprawiania socjologii, postuluj?c? na?ladowanie metod nauk przyrodniczych w badaniu zjawisk społecznych, w czym du?e zasługi miał Max Weber ? tworca socjologii rozumiej?cej i Florian Znaniecki ? autor koncepcji wspołczynnika humanistycznego . Odt?d socjologia jest traktowana jako jedna z nauk humanistycznych , chocia? spor o sposob uprawiania socjologii jako nauki trwa do dzi?.

Subdyscypliny [ edytuj | edytuj kod ]

Teoria socjologiczna [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Teoria socjologiczna .

Zdefiniowanie socjologii jako nauki utrudnia tak?e to, ?e brak jest jednej zintegrowanej teorii socjologicznej; jest ona nauk? wieloparadygmatyczn? ? składa si? z konkuruj?cych ze sob? tradycji i szkoł my?lenia, z ktorych najwa?niejsze to funkcjonalizm , teoria konfliktu , teoria wymiany , szkoła chicagowska , fenomenologia (socjologia) , teoria ewolucyjna , strukturalizm , etnometodologia , teoria krytyczna i symboliczny interakcjonizm .

Makro- i mikrosocjologia [ edytuj | edytuj kod ]

Cz?sto spotyka si? podział dziedzin socjologii ze wzgl?du na skal? zjawisk społecznych, na:

• makrosocjologi? (socjologi? du?ych struktur społecznych), ktora bada zjawiska społeczne du?ej skali (na przykład dotycz?ce pa?stw, ponadpa?stwowe, globalne, dotycz?ce ras, klas społecznych czy warstw społecznych);
• mikrosocjologi? (socjologi? małych struktur społecznych), ktora bada zjawiska społeczne małej skali (na przykład interakcje mi?dzyludzkie czy małe grupy społeczne ).

Pole badawcze mikrosocjologii pokrywa si? najcz??ciej z polem badawczym psychologii społecznej .

Orientacje badawcze [ edytuj | edytuj kod ]

Ze wzgl?du na orientacj? badawcz? mo?na wyodr?bni?:

• socjologi? fenomenologiczn?
• socjologi? historyczn?
• socjologi? krytyczn?
• socjologi? matematyczn?

Specjalizacje socjologii [ edytuj | edytuj kod ]

Najwa?niejszym podziałem jest podział na specjalizacje. Cz??? z nich uzyskała du?? autonomi? w ramach socjologii. W Polskim Towarzystwie Socjologicznym w 2009 r. miały swoje sekcje nast?puj?ce specjalizacje: ^[4]

• antropologia społeczna ,
• metodologii bada? społecznych ,
• praca socjalna ,
• socjologia jako?ciowa i symbolicznego interakcjonizmu ,
• socjologia dewiacji i kontroli społecznej ,
• socjologia medycyny ,
• socjologia młodzie?y i edukacji ,
• socjologia miasta ,
• socjologia nauki ,
• socjologia pracy ,
• socjologia prawa ,
• socjologia religii ,
• socjologia wsi i rolnictwa ,
• socjologicznych problemow bezpiecze?stwa narodowego ,
• socjotechnika

W 2022 roku istniały sekcj?: ^[5]

• Sekcja Socjologii Jako?ciowej i SI (symbolicznego interakcjonizmu)
• Sekcja Socjologii Pracy
• Sekcja Socjologii Wsi i Rolnictwa
• Sekcja Socjologii Religii
• Sekcja Socjologii Młodzie?y i Edukacji
• Sekcja Antropologii Społecznej
• Sekcja Socjologii Prawa
• Sekcja Socj. Dewiacji i Kontroli Społecznej
• Sekcja Pracy Socjalnej
• Sekcja Socjologii Nauki
• Sekcja Socjologii Ekonomicznej
• Sekcja Metodologii Bada? Społecznych
• Sekcja Socjologii Zdrowia i Medycyny
• Sekcja Socjologii Etniczno?ci
• Sekcja Socjologii ?ycia Rodzinnego i Intymno?ci
• Sekcja Socjologicznych Problemow Bezpiecze?stwa Narodowego
• Sekcja Studentow i Doktorantow
• Sekcja Socjologii Sztuki
• Sekcja Socjologii Miasta
• Sekcja Socjologii Sportu
• Sekcja Socjologii ?rodowiska
• Sekcja Historii Socjologii
• Sekcja Bada? Biograficznych

• Sekcja Społecze?stwa Obywatelskiego
• Sekcja Socjologii Płci
• Sekcja Socjologii Niepełnosprawno?ci
• Sekcja Socjologii Ciała

Wyro?nia si? tak?e socjologi? polityki , ktora bada podobne zjawiska jak politologia . Do stosunkowo nowych subdyscyplin nale?y socjologia Internetu .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz hasło socjologia w Wikisłowniku

• socjologia jako?ciowa ( qualitative sociology )
• socjolingwistyka

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Jan Szczepa?ski , Elementarne poj?cia socjologii , PWN, Warszawa 1972.
• Stanisław Kosi?ski , Socjologia ogolna. Zagadnienia podstawowe , PWN, Warszawa 1987.
• Zygmunt Bauman , Socjologia , Wyd. Zysk i S-ka, Pozna? 1996.
• Anthony Giddens , Socjologia , Wyd. Zysk i S-ka, Pozna? 1998.
• Norman Goodman , Wst?p do socjologii , Wyd. Zysk i Sk-a, Pozna? 2001, ISBN  83-7150-143-9 .
• Piotr Sztompka , Socjologia zmian społecznych , Wydawnictwo Znak, Krakow 2003.