Rosyjska kolonizacja Ameryki Połnocnej ? kolonizacja połnocno-zachodnich terytoriow Ameryki Połnocnej przez Imperium Rosyjskie w drugiej połowie XVIII i w XIX wieku. Kolonizacja ta obj?ła swym zasi?giem: Alask? , Aleuty , Archipelag Aleksandra oraz wybrze?a dzisiejszych stanow i prowincji: Kolumbii Brytyjskiej , Waszyngtonu , Oregonu i Kalifornii . Najdalej na południe wysuni?t? stanic? rosyjsk? był Fort Ross w ?rodkowej Kalifornii. Szacuje si?, ?e ten ogromny obszar (ok. 1 518 800 km kw.) zamieszkiwało zaledwie ok. 2500 Rosjan i ok. 60 000 rdzennych Amerykanow i Eskimosow ^{[ potrzebny przypis ]} .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Eksploracja Ameryki [ edytuj | edytuj kod ]

Cie?nina Beringa była przez długi czas ogniwem ł?cz?cym Ameryk? Połnocn? i Syberi? . Wła?nie przez ni? Rosjanie kierowali swoj? ekspansj? na ten kontynent. Jako pierwszy na rosyjski nazw? Ameryki przetłumaczył w 1530 roku mnich Maksym Grek , jednak pierwsi Kozacy dotarli do Alaski zapewne ju? w czasach Iwana IV Gro?nego . Pierwsze kontakty Rosji z Nowym ?wiatem to połowa XVII wieku, kiedy to urz?dnicy carscy osi?gn?li wybrze?e Pacyfiku . Jako pierwszy cie?nin? oddzielaj?c? Azj? od Ameryki przepłyn?ł w 1648 r. Siemion Die?niow ^[1] .

Jako pierwszy l?d ameryka?ski z cesarskiego rozkazu eksplorował Vitus Bering (du?ski kapitan w słu?bie Rosji), ktory w 1725 r. udał si? na Kamczatk?, gdzie zbudował okr?ty , na ktorych wypłyn?ł w poszukiwaniu wybrze?y Ameryki. W 1741 r. Aleksiej Czyrikow w trakcie wyprawy na Alask? stracił wi?kszo?? załogi w walkach z tubylcami, z trudem uratował statek i powrocił na Kamczatk? ^[1] . W 1748 roku V. Bering i Aleksiej Czyrikow dotarli morzem z Kamczatki na Alask? (okolice Ziemi Ksi?cia Walii i Gor ?wi?tego Eliasza ). W efekcie tych wypraw kupcy rosyjscy zacz?li dostarcza? skory z Wysp Aleuckich (gdzie doszło do walk z miejscowymi Aleutami ) oraz z wybrze?y Alaski (lata 40. XVIII w.).

W 1768 r. cesarz Wszechrusi Katarzyna II wysłała na Alask? ekspedycj? zbrojn? pod dowodztwem Piotra Krienicyna, a Alasce i Wyspom Aleuckim nadano status terenow przej?tych w dzier?aw? na okres dziewi??dziesi?ciu dziewi?ciu lat, by unikn?? okre?lania ich mianem kolonii ^[1] .

Pocz?tki kolonizacji [ edytuj | edytuj kod ]

W 1784 roku Grigorij Szelichow , syberyjski handlarz skorami, zało?ył Port Trzech ?wi?tych, pierwsz? stał? osad? na wyspie Kodiak . Osada ta stała si? o?rodkiem rosyjskiej kolonizacji , jednak wkrotce Szelichow uznał j? za zbyt mał? i zało?ył now? o nazwie Sławorossija. Szelichow był te? zało?ycielem Zjednoczonej Ameryka?skiej Kompanii, z ktorej powstała Kompania Rosyjsko-Ameryka?ska ^[2] . W 1794 na Kodiaku rozpocz?ła swoj? działalno?? misja Rosyjskiego Ko?cioła Prawosławnego , ktora w ci?gu kolejnych dekad powołała sie? parafii na terenie Alaski ^[3] . Rosyjska eksploracja Ameryki prowadzona była na całym obszarze Alaski, rosyjskie ekspedycje wyparły Anglikow z cz??ci terenow, a po ich zaj?ciu skierowana została wzdłu? wybrze?a, a? do pogranicza z hiszpa?sk? Kaliforni? ^[1] . W 1799 roku Rosyjsko-Ameryka?ska Kompania Handlowa w wyniku rozporz?dzenia Cesarza Wszechrusi Pawła I stała si? monopolist? w handlu na tym terenie, a Aleksander Baranow został jej dyrektorem generalnym. N.P. Riezanow , kolejny dyrektor generalny Rosyjsko-Ameryka?skiej Kompanii, probował wej?? w porozumienie z hiszpa?skim gubernatorem Kalifornii w celu zapewnienia odpowiedniego zaopatrzenia kolonii.

W 1799 r. Baranow zało?ył miasto, ktore na cze?? archanioła Michała nazwano Michajłowsk i ktore stało si? stolic? rosyjskich kolonii. Miasto zniszczone przez miejscowych w 1802 r. Baranow rozpocz?ł odbudowywa? w roku 1804 i nazwał je Nowoarchangielsk (po?niej Sitka ). W 1808 roku miasto zostało now? stolic? Kompanii ^[2] . Od 1812 r. Baranow budował w pobli?u San Francisco twierdz? Fort Russ, ktora została uko?czona dwa lata po?niej. Fort pełnił wa?n? rol? zaopatrzeniow? dla rosyjskich kolonii w Ameryce, jednak z czasem opustoszał i w roku 1841 sprzedano go szwajcarskiemu emigrantowi Johnowi Sutterowi, ktory wkrotce rozpocz?ł na tym terenie wydobycie złota ^[4] .

Ekspansja na Hawaje [ edytuj | edytuj kod ]

Aprowizacj? rosyjskich posiadło?ci zapewniały m.in. Hawaje, z ktorych importowano towary zakupione od miejscowego władcy ^[4] . Rosjanie podj?li prob? kolonizacji Hawajow w 1816 roku za po?rednictwem dr. Schaeffera, ktory wynegocjował traktat o ochronie z krolem wyspy Kaua?i Kaumuali?i, jednak?e cesarz Wszechrusi Aleksander I odmowił ratyfikacji traktatu.

Handel hawajsko-rosyjski rozpocz?to pod presj? wojskow? ze strony Cesarstwa Rosyjskiego, ktora wymusiła korzystne warunki handlu pod gro?b? aneksji wysp. Rosyjska obecno?? na Hawajach została zako?czona w roku 1818 przez Amerykanow, ktorzy zniszczyli rosyjsk? faktori? ^[4] .

Handel kolonii [ edytuj | edytuj kod ]

W 1834 roku ks. Iwan Wieniaminow przy wspołpracy Iwana Pankowa opublikował katechizm dla Aleutow. W roku 1848 sobor ?w. Michała Archanioła w Sitce stał si? siedzib? biskupa Kuryli, Kamczatki i Wysp Aleuckich.

Miejscami osadnictwa Rosjan w Ameryce Połnocnej były oprocz Alaski tak?e: Kolumbia Brytyjska , obecne stany Waszyngton i Oregon .

Rosjanie przybywali do Nowego ?wiata z tych samych powodow, dla ktorych osiedlali si? na Syberii, czyli po skory (w tym przypadku były to skory wydr). Wkrotce po przybyciu kupcow pojawili si? misjonarze w celu nawracania miejscowych niechrze?cijan. Rosja zakładała swoje bazy tak?e na Hawajach i w Kalifornii, aby w ten sposob ułatwi? handel skorami. Na Alasce warunki były trudniejsze ni? te na Syberii, głownie z powodu braku ?ywno?ci, co było spowodowane odległo?ciami od rosyjskich baz zaopatrzeniowych. Dokuczliwy był tak?e zimny i wilgotny klimat. Dawały si? tak?e we znaki miejscowe plemiona, dobrze uzbrojone i cz?sto wrogie wobec przybyszy. A ponadto wyst?powała nieust?pliwa rywalizacja Anglikow i Amerykanow.

Zmniejszenie zaanga?owania w Ameryce [ edytuj | edytuj kod ]

Po zako?czeniu wojen napoleo?skich i zwi?kszeniu zaanga?owania Rosji w Europie rosyjska ekspansja w Ameryce uległa osłabieniu, ograniczono ?rodki finansowe, zrezygnowano z ochrony wybrze?y przez Marynark? Wojenn? Cesarstwa Rosyjskiego i odwołano Aleksandra Baranowa, a jego nast?pcy nie mieli zdolno?ci niezb?dnych dla zarz?dzania prowincj?. Zmniejszenie rosyjskiego zaanga?owania i powierzanie kierowania koloni? niekompetentnym zarz?dcom zach?ciło o?cienne mocarstwa do wywierania presji na rosyjsk? Ameryk?, prowadz?c najazdy na rosyjskie ziemie.

Kontakty z innymi imperiami kolonialnymi [ edytuj | edytuj kod ]

Rosjanie probowali wył?czy? obecno?? innych krajow w rejonie połnocnego Pacyfiku, ale czasami zdarzały si? proby łagodzenia konfliktow. W 1824 i 1825 r. rz?d rosyjski zawarł odr?bne traktaty ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki i Wielk? Brytani? , ktore ustaliły granice stref wpływow oraz regulacje handlowe.

Wymuszony przez Wielk? Brytani? i USA traktat zmusił Rosj? do zrzeczenia si? roszcze? do rozszerzania swojego terytorium w Ameryce i zgody na dziesi?cioletni połow ryb u wybrze?y Alaski przez Amerykanow. W kolejnych latach Rosjanie kupowali przychylno?? Amerykanow poprzez kolejne ust?pstwa, a jednocze?nie ameryka?skie jednostki handlowe i wojenne wpływały na rosyjskie wody tak?e na azjatyckim brzegu, gdzie dopuszczały si? grabie?y nadbrze?nych miejscowo?ci ^[4] .

Bezpo?redni handel pomi?dzy Rosyjsko-Ameryka?sk? Kompani? Handlow? a kupcami ameryka?skimi czy brytyjskimi stał si? norm? i miał coraz wi?ksze znaczenie, zdarzały si? nawet wypadki przewozu rosyjskich skor przez ameryka?skie statki a? do Kantonu . W roku 1839 Rosyjsko-Ameryka?ska Kompania Handlowa zawarła porozumienie ze swoim najwi?kszym rywalem, Kompani? Zatoki Hudso?skiej . Handel rozwijał si? rownie? wewn?trz terytoriow kolonii, kiedy to Rosyjsko-Ameryka?ska Kompania rozszerzyła system transportu rzecznego i zacz?ła wspołpracowa? z miejscowymi rosyjskimi traperami wewn?trz Alaski.

Sojusz ameryka?sko-rosyjski [ edytuj | edytuj kod ]

W połowie XIX w. Rosja i USA stały si? sojusznikami, chroni?cymi si? wzajemnie przed presj? mocarstw europejskich. W okresie wojny krymskiej Stany Zjednoczone jako jedyny sojusznik Rosji wyst?piły 19 maja 1854 z ofert? zakupu za 7,6 mln dolarow Alaski, na ktorej odkrywano kolejne surowce naturalne. W Rosji powa?nie rozwa?ano sprzeda? posiadło?ci USA, by unikn?? w ten sposob zagarni?cia ich przez Wielk? Brytani?, ktorej flota operowała w tym rejonie. W najwy?szych rosyjskich kr?gach opcj? sprzeda?y rozwa?ano od 1857 r., gdy zaproponował j? wielki ksi??? Konstanty Nikołajewicz . W 1859 roku Waszyngton za??dał udost?pnienia Alaski dla ameryka?skiego przemysłu, gdy? odkrywano tam kolejne zło?a surowcow. Sprzeda?y kolonii nie rekomendowała grupa inspektorow wysłana na wyjazd rewizyjny w 1861 roku. W 1863 roku rosyjska eskadra przypłyn?ła do Nowego Jorku i zapobiegła spodziewanemu bombardowaniu miasta przez flot? brytyjsk?, ktora miała rozpocz?? brytyjsk? interwencj? w ameryka?sk? wojn? domow? ^[5] , za? w 1866 r. ameryka?ska eskadra przybyła z wizyt? do Rosji ^[6] .

Sprzeda? Alaski [ edytuj | edytuj kod ]

Zakup Alaski przez USA 28 grudnia 1866 roku ^[6] budził kontrowersje zarowno w Rosji, jak i w Stanach Zjednoczonych. Wielu Amerykanow pytało jakie korzy?ci mog? mie? oni z tej lodowej pustyni. Inni natomiast ruszyli tam, aby odkrywa? jej nieznane bogactwa. W ko?cu XIX w. okazało si? jakim bł?dem była jej sprzeda? przez Rosjan (Alaska została sprzedana za 7,2 mln dolarow). Pokłady złota (zob: gor?czka złota ) oraz ropa naftowa całkowicie zmieniły jej oblicze.

Oficjalne przekazanie terytorium nast?piło 18 pa?dziernika 1867 roku ^[6] , ale ratyfikacja umowy przez Kongres stała si? mo?liwa dopiero dzi?ki licznym łapowkom wr?czanym przez rosyjskiego ambasadora.

Spu?cizna handlu futrami ci?gn?ła si? rownie? po sprzeda?y Alaski Stanom Zjednoczonym. Monopol na handel skorami zagwarantowano wowczas Alaska?skiej Kompanii Handlowej (Alaska Commercial Company). Teren jej działania obejmował wyspy Przybyłowa na morzu Beringa, zajmowała si? ona polowaniami na foki. Wraz ze sprzeda?? Alaski opu?cili j? rownie? cesarscy urz?dnicy, ktorzy nie widzieli tam dla siebie przyszło?ci, pozostali jednak rosyjscy traperzy, a ?ladem po nich jest pewna liczba ludno?ci prawosławnej ?yj?ca na Alasce do dzi?.

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Artykuł BBC o Prawosławiu na dzisiejszej Alasce (wrzesie? 2004)