 |
Ten artykuł dotyczy wyspy. Zobacz te?: miasto
Rodos
.
|
Rodos
(
gr.
Ρ?δο?
Rhodhos
) ?
grecka
wyspa
, zlokalizowana pomi?dzy dwoma morzami:
?rodziemnym
i
Egejskim
, o powierzchni 1401,46 km², najwi?ksza w
archipelagu Dodekanezu
(
Sporad
Południowych). Wschodnie wybrze?e wyspy usytuowane jest nad Morzem ?rodziemnym, a zachodnie nad Morzem Egejskim.
Le?y w
administracji zdecentralizowanej Wyspy Egejskie
, w
regionie Wyspy Egejskie Południowe
, w
jednostce regionalnej Rodos
i w
gminie Rodos
.
Poło?ona na granicy dwoch kontynentow:
Europy
i
Azji
, geograficznie zaliczana do tej ostatniej
[1]
. Oddalona o 20 km od wybrze?a
Turcji
. Liczy 80 km długo?ci, a w najszerszym miejscu mierzy 40 km; jej obwod wynosi 250 km. Najwy?szy szczyt to gora
Atawiros
(1215 m n.p.m.). Wyspa liczy 115 490 mieszka?cow (2011), z czego 60% mieszka w
mie?cie Rodos
, a pozostała cz??? w 48 małych miastach i wsiach.
Nazwa wyspy pochodzi od
starogreckiego
słowa ?
??δον
” (ro?a), oznaczaj?cego
hibiskus
. W herbie wyspy umieszczony jest skacz?cy daniel zwany Elefosem (?λαφο?) (st?d ich rze?by w porcie Mandraki).
Najstarsze ?lady osadnictwa pochodz? z po?nej
ery br?zu
. Najstarszy odnaleziony o?rodek miejski, prawdopodobnie osada portowa pochodzi z okresu 1550?1410 p.n.e.
[2]
Kolejne odkrycia potwierdziły zasiedlenie wyspy ok. 1000 lat p.n.e., nast?pnie w VI w. p.n.e. podbita przez
Persow
. W 408 p.n.e. zostało zało?one miasto
Rodos
. Za czasow
greckich
miasto było centrum kulturalnym (zob.
Kolos Rodyjski
) i handlowym. Na Rodos miał si? odby? słynny pojedynek dwoch greckich malarzy
Apellesa
i
Protogenesa
, po ktorym Protogenes uznał si? za pokonanego. Najsłynniejszym
pi??ciarzem
staro?ytnym był
Diagoras z Rodosu
, zwyci?zca olimpijski w 464 r. p.n.e.
Wyspa nale?ała po?niej wraz z cał? Grecj? do
cesarstwa rzymskiego
, potem do
Cesarstwa Bizanty?skiego
.
W 672 roku po raz pierwszy wysp? zaj?li
Arabowie
pod dowodztwem
Mu’awiji I
z dynastii
Umajjadow
. W 1090 roku
po bitwie pod Manzikertem
zostało zaj?te przez
Turkow Seld?uckich
i odbite przez bizantyjskiego cesarza
Aleksego I Komnena
w czasie
I krucjaty
. W 1309 roku, po przej?ciu wyspy przez zakon joannitow, sko?czyła si? na niej era panowania Cesarstwa Bizantyjskiego. Od tego czasu wyspa była siedzib?
joannitow
, ktorzy zbudowali liczne zamki i ufortyfikowali głowne miasto, dzi?ki czemu odparli atak egipskiego
sułtanatu mamelukow
w 1444 roku i
Mehmeda II Zdobywcy
w 1480 roku. Na pocz?tku 1523 roku stolic? wyspy zdobył
Sulejman Wspaniały
po
sze?ciomiesi?cznym obl??eniu
. Od tego czasu Rodos przez czterysta lat było cz??ci?
Imperium Osma?skiego
.
Po
wojnie włosko-tureckiej
(1911?1912) wyspa znalazła si? pod władz?
Włoch
jako cz???
Dodekanezu
. Władz? Włoch nad Rodosem usankcjonował
Traktat w Lozannie
w 1923 roku, na podstawie ktorego nast?piła
wymiana ludno?ci mi?dzy Grecj? i Turcj?
. W czasie panowania włoskiego dokonano wielu modernizacji infrastruktury na wyspie, buduj?c szpitale, wodoci?gi, elektrowni?, remontuj?c zabytki, ograniczaj?c malari? i wznosz?c liczne budynki w typowym dla faszystowskich Włoch stylu modernistycznym. W 1936 r. na ok. 130 tys. mieszka?cow wyspy, 7 tys. stanowili Włosi. Po kapitulacji Włoch 8 wrze?nia 1943 roku pierwszym garnizonem włoskim na Dodekanezie, ktory poddał si? aliantom ju? w tym samym dniu, był ten na wyspie
Kastelorizo
. Nast?pnego dnia na Rodos zrzucono spadochroniarzy, na czele ktorych stał lord
George Jellicoe
. Jego zadaniem było przekonanie włoskiego admirała Inigo Campioniego do przej?cia na stron? Brytyjczykow. Negocjacje zostały przerwane, gdy niemiecki generał Ulrich Kleemann wydał rozkaz ataku na garnizon włoski, ktory skapitulował po dwoch dniach. Okupacja wyspy przez wojska nazistowskich Niemiec miała istotne znaczenie w
bitwie o Dodekanez
w 1943 roku. W tym okresie Niemcy zamordowali około 2 tys. ?yj?cych dot?d na wyspie ?ydow. 8 maja 1945 roku, po bezwarunkowej kapitulacji Niemiec podpisanej na pobliskiej wyspie Symi, siły zbrojne Wielkiej Brytanii wyzwoliły wysp? Rodos i rozpocz?ły przekazywanie pomocy ?ywno?ciowej dla mieszka?cow. 28 pa?dziernika 1947 wyspa Rodos na mocy
pokoju paryskiego
z 1947 wraz z całym Dodekanezem została przekazana Grecji.
?rednia temperatura i opady dla miasta
Rodos
| Miesi?c
|
Sty
|
Lut
|
Mar
|
Kwi
|
Maj
|
Cze
|
Lip
|
Sie
|
Wrz
|
Pa?
|
Lis
|
Gru
|
Roczna
|
| ?rednie temperatury w dzie? [°C]
|
15,1
|
15,2
|
16,8
|
20,0
|
24,2
|
28,4
|
30,5
|
30,7
|
28,2
|
24,5
|
20,1
|
16,6
|
22,5
|
| ?rednie dobowe temperatury [°C]
|
12,0
|
12,0
|
13,5
|
16,3
|
20,0
|
24,2
|
26,4
|
26,7
|
24,4
|
20,7
|
16,7
|
13,5
|
18,9
|
| ?rednie temperatury w nocy [°C]
|
8,8
|
8,8
|
10,1
|
12,5
|
15,8
|
19,9
|
22,3
|
22,7
|
20,5
|
16,9
|
13,2
|
10,4
|
15,2
|
| Opady
[mm]
|
149
|
106
|
75,6
|
27,8
|
18,6
|
2,3
|
0,4
|
0,2
|
5,8
|
65,5
|
94,1
|
157
|
703
|
| ?rednia liczba dni z opadami
|
15,5
|
12,7
|
10,5
|
7,6
|
4,6
|
1,2
|
0,2
|
0,1
|
1,5
|
6,7
|
9,5
|
15,4
|
65,6
|
| ?rodło: HNMS
[3]
|
Miejscowa architektura na Rodos
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Najwa?niejsza osada to
Rodos
? stolica, le??ca na połnocnym wybrze?u wyspy. Uwa?a si? j? za kluczowy
przyczołek
morskiej komunikacji w tych okolicach. Reszta osad, ktorych znaczenie daleko odbiega od znaczenia stolicy, poł?czone s? m?drze przemy?lanymi pasami drog. To one ł?cz? miasto Rodos ze staro?ytnymi miastami takimi jak:
Lindos
,
Jalisos
, czy te?
Kamiros
. Dzisiaj połnocna cz??? wyspy nale?y do najbardziej atrakcyjnych turystycznych miejsc, podczas gdy reszta zawiera osady, z ktorych niektore s? wa?ne z punktu widzenia architektury.
Zabudow? Rodosu mo?na podzieli? na przybrze?n? i ?rodl?dow?. Ta na wybrze?u, taka jak
Rodos
czy
Lindos
, jest zwykle zbudowana w stylu amfiteatralnym przy naturalnych portach. Historia wybrze?nego osadnictwa cofa si? do okresu
antycznego
. Wtedy to Rodos i Lindos w szczegolno?ci były przednimi o?rodkami handlu. Ich wpływy rozszerzyły si? na cały region i taki? majestat trwał nieprzerwanie, a? do
?redniowiecza
. Kiedy wszystkie pozostałe nadbrze?ne o?rodki przekształciły si? w rownie wa?ne porty, Rodos i Lindos stały si? silnymi
warowniami
.
Budownictwo ?rodl?dowych osad było rezultatem potrzeby mieszka?cow, ktorzy chronili si? przed napa?ciami piratow okresu
bizanty?skiego
i po zdobyciu miasta
Rodos
, rownie? przed
Turkami
. Mieszka?cy nadbrze?nych osad opuszczali swoje domostwa i wybierali miejsca, ktore nie były widoczne z morza, czy te? głownych drog. Lokowali wi?c swe nowe mieszkania na zboczach gor lub wzgorz, w małych dolinach lub nizinach, na terenach blisko rzek. Wiele z nich było umocnionych murami.
W czasach panowania Włochow, do 1943 roku na wyspie zbudowano wiele budynkow w typowym w czasach rz?dow
Benito Mussoliniego
stylu
klasycyzmu modernistycznego
m.in. Pałac Sprawiedliwo?ci (1924), Teatr Pucciniego (1937), ale rownie? Sukiennice (1925) i Pałac Gubernatora (1927) inspirowane włoskim renesansem (wszystkie w stolicy wyspy). Włosi dokonali licznych rekonstrukcji zabytkow architektury staro?ytnej i ?redniowiecznej na wyspie Rodos.
W latach 70. na zamowienie greckich władz polscy in?ynierowie i robotnicy zbudowali na wyspie Rodos elektrowni? na mazut, a wraz z zaopatrzeniem budowy przetransportowano statkami z Gdyni parti? nowych samochodow typu
Polski Fiat 125p
i
126p
oraz
Polonez
na sprzeda? dla mieszka?cow wyspy.
Pałac Gubernatora w Rodosie ? stolicy wyspy
Akropol w Lindos
Cerkiew w
Sianie
Ko?ciołek w
Kiotari
, XV w. z elementami wcze?niejszych w tym miejscu ?wi?ty? staro?ytnych.
Petaloudes, Dolina Motyli
Walory klimatyczne i zabytki przeszło?ci powoduj?, ?e jest jedn? z najch?tniej odwiedzanych (na drugim miejscu po Krecie) wysp greckich w celach turystycznych i wypoczynkowych. Ruch turystyczny obsługiwany jest przez port lotniczy znajduj?cy si? 11 km na zachod od stolicy. Głown? atrakcj? wieczorn? jest oczywi?cie stolica wyspy ze ?redniowieczn? starowk? wpisan? na
list? ?wiatowego dziedzictwa UNESCO
i nowszym centrum hotelowo-rozrywkowym. Z portu w Rodosie mo?na uda? si? na wycieczk? morsk?, rownie? do pobliskiej Turcji, np. do kurortu
Marmaris
. Na wyspie jest wiele zamkow, w stanie ruiny lub cz??ciowo albo całkowicie odbudowanych.
Najbardziej znane to Pałac Wielkiego Mistrza
zakonu joannitow
w mie?cie Rodos.
Kolejnymi atrakcjami s? zamek rycerski joannitow w
Monolithos
i poło?ona na stromym urwisku, strzeg?ca miejscowo?ci i dwoch naturalnych portow, grecka cytadela ?wi?tynna, głownie z okresu klasycznego i hellenistycznego w
Lindos
, z dobrze zachowanymi umocnieniami i z aktualnie rekonstruowanymi kolumnadami. Godne uwagi jest Muzeum Ko?cielne Lindos (
Εκκλησιαστικ? Μουσε?ο Λ?νδου
), m.in. z uwagi na zachwycaj?c?, ?redniowieczn? polichromi? przyległej do? ?wi?tyni. W gorach wyspy le?? liczne, popularne w?rod turystow klasztory.
- Wschodnie wybrze?e
Wschodnia cz??? posiada piaszczyste pla?e, jest bardziej sucha i osłoni?ta od wiatrow. Najwa?niejsz? miejscowo?ci? wypoczynkow? na wyspie jest miasto
Faliraki
znajduj?ce si? około 12 km od stolicy. Znajduje si? tu długa na kilka kilometrow piaszczysta, wygodna pla?a, a morze jest przewa?nie bardzo spokojne, bo jest to zawietrzna strona wyspy. W Faliraki wybudowano na zboczu gory du?y park wodny ? najwi?kszy w Grecji (jak podaj? w 2007). Piaszczysta i połdzika pla?a to
Tsambika
, kilka kilometrow na południe od Faliraki. Pla?a ta znajduje si? w uj?ciu wysychaj?cej w lecie rzeki i dlatego jest tu bardzo drobny piasek, a zej?cie do morza bardzo łagodne z wyj?tkowo ciepł? wod?. Bardziej na południu w pobli?u niezwykle malowniczej miejscowo?ci
Lindos
znajduje si?
Lardos
, o?rodek wczasowy w najgor?tszym miejscu na wyspie z kamienist? pla??. Wiatry tu s? bardzo słabe, a morze spokojne.
- Zachodnie wybrze?e
Po drugiej stronie wyspy, kilka kilometrow od stolicy le?y drugi co do wielko?ci wyspy o?rodek ?
Jalisos
. Pla?e z tej strony wybrze?a s? cz?sto kamieniste, a morze intensywnie faluje. Klimat jest tu bardziej wilgotny, jest wi?cej zieleni, ale wiej? silniejsze wiatry. Najwa?niejsze kurorty to Iksia i Trianda z niedaleko poło?onymi ruinami staro?ytnego Ialissos (Filerimos) i gotyckim klasztorem. Interesuj?ce z tej strony wybrze?a jest te? pozostaj?ce w ruinie staro?ytne doryckie miasto
Kamejros
. W
Kritinii
(inne j?zyki)
znajduj? si? ruiny zamku joannitow.
- Wn?trze wyspy i południowe kra?ce
Wn?trze wyspy to małe wioski o specyficznym greckim klimacie. Ka?da wioska ma obowi?zkowo przynajmniej jedn? tawern?, w ktorej skupia si? ?ycie mieszka?cow. G?sto?? zaludnienia jest coraz ni?sza w miar? oddalania si? od stolicy, wioski s? coraz rzadsze. W
Petaloudes
(inne j?zyki)
znajduje si?
Dolina Motyli
(inne j?zyki)
. W
Embonas
jest centrum winiarstwa na Rodos. Południowy cypel wyspy (
Prasonisi
), to ulubiony punkt
wind-
i
kitesurferow
. Wiej? tu zwykle wiatry wykorzystywane przez amatorow deski.
Na wyspie znajduje si?
port lotniczy Rodos
?
Diagoras
” obsługuj?cy ruch mi?dzynarodowy. Dwa pozostałe lokalne lotniska Maritsa (wojskowe) i Kalathos zbudowane przez Włochow s? zamkni?te dla lotnictwa publicznego.
Trzy porty w mie?cie Rodos obsługuj? statki i
promy
?eglugi krajowej i mi?dzynarodowej:
- Port Mandraki, zlokalizowany w mie?cie;
- Kolona, naprzeciw poprzedniego, ?egluga dodekaneska i du?e jachty;
- Akandia, nowy port budowany od lat 60., obsługuje statki wycieczkowe w okresie sezonu.
Dwa lokalne porty to Kamiros Skala (rejsy na wysepk?
Chalki
) na wybrze?u zachodnim i Lardos (port rezerwowy na wypadek niepogody w Rodosie) na wschodnim.
Dwa przedsi?biorstwa obsługuj? komunikacj? autobusow?: Roda (niebiesko-białe autobusy) rejon połnocny z Rodosu i wybrze?e zachodnie, Ktel (?ołto-pomara?czowe autobusy) wybrze?e wschodnie.
Wyspa jest bohaterem odcinka serialu ?
Poirot
” pt. ?
Trojk?t na Rodos
” (1989) opartego na opowiadaniu
Agathy Christie
pod tym samym tytułem. W rol? głown? wcielił si?
David Suchet
. Wyspa była miejscem akcji filmu ?
Ucieczka na Aten?
” z 1979 r.
- ↑
Jerzy Makowski:
Geografia fizyczna ?wiata
. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 80, 82, 134, 135.
ISBN
978-83-01-14218-6
.
- ↑
Praca zbiorowa,
Historia powszechna Tom 3 Staro?ytny Egipt, Grecja i ?wiat helle?ski
, Mediaset Group SA, 2007, s. 196,
ISBN
978-84-9819-810-2
.
- ↑
Hellinic National Meteorological Service:
Rodos
. [dost?p 2017-04-13]. [zarchiwizowane z
tego adresu
(2017-03-25)].
| 12 du?ych wysp
|
|
|---|
| Mniejsze wyspy
|
|
|---|
Dodekanez