Radziecki program nuklearny ? radziecki program badawczy zmierzaj?cy do pozyskania i opanowania technologii destrukcyjnego i niedestrukcyjnego wykorzystania energii j?drowej.

Geneza [ edytuj | edytuj kod ]

Pocz?tki rosyjskiego zainteresowania materiałami radioaktywnymi si?gaj? pierwszej dekady XX wieku, kiedy Władimir Wiernadski prowadził prace nad odkryciem pokładow radioaktywnych minerałow w Azji Centralnej i Syberii ^[1] . Prace w programie j?drowym si?gaj? za? roku 1932, kiedy radzieccy naukowcy ? z udziałem m.in. Igora Kurczatowa ? rozpocz?li studia z tej dziedziny. Jednak dopiero w roku 1939 lub 1940 ? po odkryciu przez Otto Hahna i Fritza Straßmanna zjawiska rozszczepienia j?dra atomowego ? przy Akademii Nauk ZSRR utworzony został komitet, ktorego zadaniem było opracowanie ?problemu uranu ”, w tym poznanie potencjalnych rezultatow rozszczepienia j?dra atomowego ^[2] . Zadaniem komisji było uruchomienie programu badawczego w zakresie rozszczepienia j?dra, separacji izotopow uranu i samopodtrzymuj?cej si? reakcji nuklearnej ^[1] .

Pod koniec 1940 roku Departament Naukowy i Wywiadu Technicznego NKWD rozpocz?ł działania zmierzaj?ce do pozyskania rezultatow bada? j?drowych prowadzonych w Wielkiej Brytanii , Francji oraz w Niemczech. Po niemieckiej agresji na ZSRR w 1941 roku, głowne radzieckie instytuty j?drowe z Leningradu i Charkowa zostały ewakuowane na wschod. Do pa?dziernika 1941 roku NKWD udało si? posi??? kopi? co najmniej jednego z dwoch raportow brytyjskiego Komitetu Maud analizuj?cego mo?liwo?ci militarnego wykorzystania energii j?drowej i rekomenduj?cego zainicjowanie programu broni j?drowej ^[1] . Działania wojenne w ZSRR spowodowały jednak, ?e radzieccy naukowcy zostali zaanga?owani w wysiłek wojenny na innych polach. Dopiero na przełomie lat 1942?1943, doniesienia wywiadu zagranicznego spowodowały wznowienie radzieckich prac nad programem j?drowym.

Radziecki program j?drowy [ edytuj | edytuj kod ]

Na pocz?tku 1943 roku szef radzieckiego wywiadu Ławrientij Beria przedstawił Jozefowi Stalinowi meldunek, w ktorym zarekomendował przedstawienie radzieckim naukowcom danych wywiadowczych i rozpocz?cie radzieckiego programu broni j?drowej ^{[1] [a]} .

11 lutego 1943 roku Pa?stwowy Komitet Obrony podj?ł decyzj? o rozpocz?ciu prac badawczo-rozwojowych nad energi? nuklearn? i utworzeniu w tym celu Laboratorium Nr 2 . Szefem laboratorium został mianowany Igor Kurczatow, na poziomie za? Politbiura odpowiedzialnym za program został Wiaczesław Mołotow ^[1] . Wiosn? 1943 roku Kurczatow przedstawił raport ze swojej analizy danych wywiadowczych NKWD, z ktorych wynikała kluczowa rola plutonu jako podstawy broni j?drowej , w efekcie czego w ZSRR podj?to prace nad budow? infrastruktury niezb?dnej do produkcji tego pierwiastka ^[1] . Nowego impetu radzieckiemu programowi j?drowemu nadał ameryka?ski test nuklearny z 16 lipca 1945 roku oraz przeprowadzone krotko potem ataki atomowe na Hiroszim? i Nagasaki . 20 sierpnia 1945 roku utworzony został Specjalny Komitet ds. J?drowych, ktorego przewodnicz?cym został Beria, sprawuj?cy odt?d całkowity nadzor nad programem. Na podstawie zarz?dzenia nr 2227-567 Rady Komisarzy Ludowych z 29 sierpnia 1945 roku utworzono Pierwszy Głowny Dyrektoriat ( Pierwoje Gławnoje Uprawlenie ? PGU), ktorego zadaniem było kierowanie programem, w ktorego prowadzenie zaanga?owanych zostało wiele instytutow naukowych z wiod?c? rol? Laboratorium Nr 2 ^[1] .

26 lutego 1949 roku wyprodukowano pierwsz? parti? plutonu, ktory został natychmiast przetransportowany do zakładu chemiczno-metalurgicznego w Czelabi?sku-40 , gdzie przetworzono go do postaci metalu i nadano mu kształt odpowiedni dla broni j?drowej ? dwoch otoczonych powłok? niklow? połkul ^[1] . Z Czelabi?ska-40 pluton został nast?pnie przewieziony do Biura Konstrukcyjnego Nr 11 (KB-11) w Arzamas-16 , celem monta?u jako podstawowe elementy bomby atomowej ^[1] . Odpowiedzialne za prace in?ynieryjne i konstrukcyjne nad bomb? atomow? KB-11, rozwi?zało wszystkie zwi?zane z tym problemy do lata 1949 roku. 29 sierpnia 1949 roku na poligonie atomowym w Semipałaty?sku dokonano pierwszej radzieckiej probnej eksplozji bomby atomowej RDS-1 , stanowi?cej wiern? kopi? ameryka?skiej bomby Fat Man ^[1] .

Program nap?du j?drowego [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwszy radziecki reaktor atomowy F-1 uruchomiony został 25 grudnia 1946 roku ^[1] . Według radzieckich ?rodeł, pierwsze prace nad nap?dem j?drowym dla okr?tow rozpocz?to w Zwi?zku Radzieckim krotko po zako?czeniu wojny, ale ju? w jej trakcie prowadzono w ZSRR dyskusje nad u?yciem energii j?drowej do nap?du okr?tow ^[2] . Jednak według Anatolija Aleksandrowa ? jednego z liderow radzieckiego programu j?drowego, w 1945 roku Ławrientij Beria zakazał wszelkich prac na niedestrukcyjnym wykorzystaniem energii j?drowej: najpierw bomba, wszystko inne po?niej ^[2] . Według Aleksandrowa, kierowany przez niego instytut rozpocz?ł ju? wcze?niej prace na reaktorem dla okr?tow, w efekcie jednak nało?onego przez Beri? zakazu zostały one wstrzymane.

W 1947 roku, najbardziej zasłu?ony wowczas radziecki konstruktor okr?tow podwodnych, Boris Malinin , pisał ^[2] :

Zmarłemu w 1949 roku Malininowi nie dane było do?y? pojawienia si? pierwszych okr?tow z nap?dem j?drowym, jego prace kontynuował jednak jeden z jego asystentow ? in?ynier, kapitan pierwszej rangi Władimir Peregudow , ktory w 1952 roku został głownym konstruktorem pierwszych radzieckich nuklearnych okr?tow podwodnych ^[2] . Kilka lat po rozpocz?ciu prac nad nuklearn? siłowni?, w roku 1953 b?d? 1954 zainicjowano program projektowy pierwszego radzieckiego okr?tu podwodnego z nap?dem nuklearnym ^[2] . Peregudow pracował wowczas w ramach SKB-143 ? jednego z centralnych biur projektowych okr?tow tej klasy.

Zakaz otwartych dyskusji nad sprawami nuklearnymi został zniesiony w 1953 roku wraz ze ?mierci? Stalina. W latach 1954?1955, w centralnym organie radzieckiego ministerstwa obrony ? ? Krasnaja Zwiezda ”, ukazała si? seria 50 artykułow po?wi?conych militarnym aspektom energii j?drowej, przełamuj?cych siedmioletni okres milczenia w radzieckiej prasie na temat energii j?drowej, w tym na temat nap?du nuklearnego ^[2] . Artykuły te wywołały szerok? dyskusj? na najwy?szych szczeblach radzieckiej władzy na temat broni j?drowej. W dyskusje te zaanga?owany był tak?e marszałek Gieorgij ?ukow , w tym czasie minister obrony. Jego oboj?tno?? jednak wobec tematu, i prawdopodobna opozycja, były w po?niejszym czasie cytowane jako jedne z przyczyn ? cho? nie decyduj?ce ? usuni?cia go z Politbiura ^[2] .

Reaktor wodny ci?nieniowy pierwszej generacji dla okr?tow podwodnych WM-A został opracowany pod nadzorem Nikołaja Dolle?ala w Instytucie Naukowo-Badawczym In?ynierii Chemicznej (NIIKchimmasz) w Zagorsku , w 1953 roku przekształconym w Instytut Naukowo-Badawczy-8 (NII-8) ^[3] . NII-8 kierowało programem projektu reaktora, jego systemow kontroli i bezpiecze?stwa oraz systemow zabezpieczenia biologicznego okr?tow. W?rod instytucji, ktore wzi?ły udział w programie pierwszych reaktorow marynarki, znajdowały si?: Zakład Budowy Maszyn Nr 92 w Gorki ? odpowiedzialny za projekt stalowej obudowy reaktora, OKB-12 ? systemy kontroli reaktora i systemy bezpiecze?stwa oraz Centralny Instytut Bada? Naukowych Nr 45, ktory opracował projekt systemu wymiany ciepła ^[3] . Turbiny dla reaktora zostały opracowane wspolnie przez NII-8 oraz Biuro Konstrukcyjne Piecow Zakładow Bałtyckich im. Ord?onikidze , za? Specjalne Biuro Konstrukcyjne zakładow im. Kirowa w Leningradzie opracowało projekt pomp pierwotnego obiegu chłodziwa, jak rownie? układ parowy turbiny ^[3] .

Nadzor naukowy nad programem pierwszego reaktora nap?dowego sprawował Kurczatow i kierowane przez niego Laboratorium Nr 2, przekształcone do tego czasu w Instytut Energii Atomowej ^[3] . Ostateczny monta? reaktorow prowadzony był przez Zakład Budowy Maszyn Nr 92 w Gorki, za? elementy paliwa nuklearnego i wyposa?enia reaktorow produkowane były w Zakładzie Budowy Maszyn w Elektrostal w obwodzie moskiewskim ^[3] .

Prezydium Politbiura zatwierdziło w ko?cu projekt siłowni nuklearnej opartej na reaktorach zasilanych uranem wzbogaconym do 20 procent ^[4] , i w połowie lat 50. rozpocz?ły si? prace nad kilkoma projektami okr?tow. Jednym z nich był projekt 627 , okre?lany w nomenklaturze NATO jako November .

Strategiczny okr?t my?liwski [ edytuj | edytuj kod ]

Podstawowym zadaniem radzieckich konstruktorow i naukowcow było opracowanie okr?tu podwodnego z nap?dem niezale?nym od powietrza , w konsekwencji zabezpieczonego przed detekcj? przez okr?ty i samoloty. Mniejsze znacznie miało wyciszenie akustyczne okr?tu ? w Zwi?zku Radzieckim zreszt? nigdy nie opracowano podstaw teoretycznych wyciszania okr?tow oraz natury rozchodzenia si? fali d?wi?kowej w wodzie ^[5] . Biuro projektowe SKB-143 (wspołcze?nie Malachit) pracowało w trybie 24-godzinnym nad opracowaniem projektu strategicznego okr?tu my?liwskiego ^[5] . Przygotowano w tym celu m.in. drewniane modele ka?dego przedziału w skali, wyposa?one w najnowsze urz?dzenia opracowane w przemy?le stoczniowym oraz lotniczym ^[5] . Ka?dy detal projektu był osobi?cie monitorowany przez głownego konstruktora Władimira Peregudowa. Zgodnie z pierwotnym zało?eniem, okr?towy reaktor obok wytwarzania niezb?dnej dla okr?tu energii, produkowa? miał tak?e tryt dla T-15 ? przenoszonej przez jednostk? olbrzymiej torpedy z głowic? termoj?drow? , o długo?ci 24 metrow i ?rednicy 2 metrow, przeznaczonej do ataku nuklearnego na ameryka?skie bazy morskie ^[6] . Miała to by? torpeda samodzielnie wypływaj?ca z wyrzutni , ktory to sposob strzału torpedowego sam w sobie zwi?kszał długo?? wyrzutni o 2 metry. Upraszczał jednak jej konstrukcj? i pozwalał na zaoszcz?dzenie kilku ton wagi całego systemu ^[5] . Idea ta napotkała wszak?e opor ? jako niedorzeczna z wojskowego punktu widzenia ? gdy? termoj?drowy pocisk podwodny miał dysponowa? zasi?giem 50 kilometrow, tymczasem ameryka?ska marynarka wojenna rozwin?ła ju? w tym czasie swoje linie obrony przeciwpodwodnej w odległo?ci 100 kilometrow od brzegu ^[6] . W trakcie jednego ze spotka? z udziałem prezesa rady ministrow ZSRR Nikołaja Bułganina , głos zabrał mi?dzy innymi owczesny dowodca floty admirał Nikołaj Kuzniecow ^[6] :

W rezultacie idea wielkiej pojedynczej torpedy została zarzucona, a wyprodukowany ju? do tego czasu w wi?kszej cz??ci okr?t został przebudowany w celu umo?liwienia przenoszenia bardziej standardowego uzbrojenia ^[6] . System kontroli ognia torpedowego został opracowany w NII-303 (Centralny Instytut Naukowo-Badawczy Elektropribor), systemy nawigacyjne w moskiewskim MNII-1 (obecnie Centralny Instytut Naukowo-Badawczy Agat), ktore odgrywało tak?e wiod?c? rol? w opracowaniu systemu zarz?dzania walk? ^[7] . NII-400 Ministerstwa Przemysłu Okr?towego (obecnie Centralny Instytut naukowo-Badawczy Gidropribor), CKB-18 (obecnie Rubin) oraz CKB-16 (obecnie cz??? Malachitu) partycypowały w opracowaniu uzbrojenia torpedowego ^[7] .

W mi?dzyczasie pełnoskalowy badawczy okr?t podwodny ?Narodowlec” został wyposa?ony w urz?dzenia przeznaczone do oceny mo?liwo?ci przebywania przez długi czas w atmosferze szczelnego okr?tu podwodnego. Słu??c dla celow programu nuklearnego okr?tu podwodnego, załoga jednostki przez 50 dni przebywała i pracowała w ?rodowisku szczelnie zamkni?tego okr?tu ^[5] .

Pozyskiwanie materiałow rozszczepialnych [ edytuj | edytuj kod ]

Ju? pod koniec II wojny ?wiatowej na tereny Niemiec, Austrii i Czechosłowacji zostały wysłane specjalne grupy poszukiwawcze, ktore znalazły, skonfiskowały i przywiozły do ZSRR kilkaset ton uranu w ro?nej postaci. Dzi?ki tym zapasom mo?liwe było zbudowanie pierwszego radzieckiego reaktora atomowego F-1 .

20 sierpnia powołano Komitet Specjalny przy Pa?stwowym Komitecie Obrony ZSRR , na ktorego czele stan?ł Ławrientij Beria ^[8] .

Poniewa? ZSRR nie miał wcze?niej udokumentowanych zło? uranu, podj?to intensywne poszukiwania zarowno na obszarze kraju, jak i pa?stw zale?nych . Efektem było udokumentowanie zło? rud uranu w ?ołtych Wodach , Sillamae , Piatigorsku i nad Kołym? ^[9] .

Z krajami le??cymi w radzieckiej strefie wpływow, po wst?pnym rozpoznaniu przez samych Sowietow , zawarto mi?dzynarodowe porozumienia: 17 pa?dziernika 1945 z Bułgari?, 23 listopada z Czechosłowacj?, 2 czerwca 1947 z Saksoni? i 15 wrze?nia z Polsk? ^[10] .

Poszczegolne umowy były ro?nie skonstruowane, przy czym Niemcy i Bułgaria, jako byłe pa?stwa Osi , były szczegolnie wykorzystywane. Najmniej korzystna była sytuacja Niemiec, z ktorych do 1949 ruda była traktowana jak zdobycz wojenna i wywo?ona bezpłatnie, a po?niej w połowie podlegała zapłacie po niekorzystnym kursie. W Bułgarii wydobyciem rud uranu zajmowała si? specjalnie utworzona społka, w ktorej 50% udziałow miała strona radziecka. W NRD społka ? Wismut ” była w 100% własno?ci? ZSRR. W Czechosłowacji i Polsce przedsi?biorstwa eksploatuj?ce rudy uranu były formalnie własno?ci? tych pa?stw, a ich nadzorem zajmowały si? mieszane, mi?dzynarodowe komisje ^[11] .

Drugim sposobem zapewnienia sobie decyduj?cego wpływu na działalno?? zakładow wydobywczych, było obsadzenie najwa?niejszych stanowisk przez kadry radzieckie ^[12] .

Do 1949 udział poszczegolnych pa?stw w zaopatrzeniu radzieckiego programu nuklearnego w uran było nast?puj?ce ^[13] :

• SBZ ? 57,3%,
• ZSRR ? 27,4%,
• Czechosłowacja ? 13,6%,
• Bułgaria ? 2,9%,
• Polska ? 2,4%.

W poszczegolnych latach (1946?1950) wahały si? one w szerokich granicach ^[14] :

• SBZ / NRD ? 14,2?61,1%,
• ZSRR ? 20,4?45,4%,
• Czechosłowacja ? 11,7?16,4%,
• Bułgaria ? 1,6?24,1%,
• Polska ? 0?3,4%.

Aby zyska? na czasie i w efekcie moc rozwin?? własny arsenał nuklearny ZSRR wystosował w 1950 roku apel sztokholmski .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz multimedia zwi?zane z tematem: Radziecki program nuklearny

• Zakłady Przemysłowe R-1
• RDS-1

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Siergiej Gorszkow : Pot?ga Morska Wspołczesnego Pa?stwa . Antoni Pacze?niak (tłum.). Wyd. I. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN  83-11-06224-2 . Brak numerow stron w ksi??ce
• Norman Polmar : Cold War Submarines, The Design and Construction of U.S. and Soviet Submarines . K.J. More. Potomac Books, Inc, 2003. ISBN  1-57488-530-8 . Brak numerow stron w ksi??ce
• Norman Polmar, Thomas B. Allen: Rickover. Controversy And Genius. A Biography . Nowy Jork: Simon And Schuster, 1982. ISBN  0-671-24615-1 . Brak numerow stron w ksi??ce
• Norman Polmar: Submarines Of The Russian and Soviet Navies, 1718-1990 . Jurrien Noot. Wyd. I. Annapolis: Naval Institute Press, 1990. ISBN  0-87021-570-1 . Brak numerow stron w ksi??ce
• Oleg Bukharin, Timur Kadyshev, Eugene Miasnikov, Pavel Podvig: Russian Strategic Nuclear Forces . The MIT Press, 2004. ISBN  0-2626-6181-0 . Brak numerow stron w ksi??ce