Przerzut nowotworowy , nowotwor przerzutowy , rozsiew nowotworu , metastaza ( łac. metastasis , gr. μετ?σταση = zmiana miejsca, przesuni?cie) ? guz wtorny nowotworu zło?liwego , powstały z komorek pochodz?cych z guza pierwotnego. Przerzuty odpowiadaj? za ponad 90% ?miertelno?ci w chorobach nowotworowych ^[1] .

Klasyfikacja [ edytuj | edytuj kod ]

Zgodnie z mi?dzynarodow? klasyfikacj? TNM rozro?nia si? przerzuty:

• miejscowe , ktore powstaj? w bezpo?redniej blisko?ci guza pierwotnego (w samym narz?dzie lub poza jego granicami); sprzyjaj? im nakłucia i ci?cia tkanki nowotworowej (przerzuty maj? charakter wszczepiony)
• w?złowe (zwane te? regionalnymi), do ktorych dochodzi, gdy komorki nowotworowe przedostaj? si? do naczy? chłonnych i osiadaj? w najbli?szych w?złach chłonnych , wła?ciwych dla danego narz?du (s? to tak zwane rozsiewy chłonkopochodne; kategoria N w klasyfikacji TNM)
• odległe (inaczej dalekie lub oddalone), ktore tworz? si?, gdy po uszkodzeniu przez rosn?cy guz ?cian s?siednich naczy? krwiono?nych komorki nowotworu dostaj? si? do krwi i w?druj? z ni? do innych cz??ci ciała (kategoria M w klasyfikacji TNM).

Powstawanie przerzutow [ edytuj | edytuj kod ]

Komorki zdolne do przerzutowania zazwyczaj powstaj? ju? w guzie pierwotnym ^[2] . Rozro?nia si? dwie niejasno rozgraniczone w czasie fazy przerzutowania:

• Faza disseminacji ? rozsiewu nowotworowego.
• Faza kolonizacji ? adaptacji komorek nowotworowych do nowego ?rodowiska.

Faza disseminacji [ edytuj | edytuj kod ]

Komorki nowotworowe mog? przemieszcza? si? drog? naczy? krwiono?nych , chłonnych , płynu mozgowo-rdzeniowego lub poprzez wszczepienie w jamy ciała ^[2] . Komorki nowotworowe, wydostaj?c si? poza guz nowotworowy np. do krwiobiegu napotykaj? liczne przeszkody. S? podatne na apoptoz? indukowan? przez komorki NK , mog? by? przechwytywane i fagocytowane przez makrofagi . W zatokach brze?nych w?złow chłonnych makrofagi s? w stanie wychwytywa? substancje wydzielane z guza i komorek nowotworowych ^[1] , dzi?ki czemu tworz? pewn? barier? przed dostaniem si? antygenow nowotworowych do kory w?zła chłonnego. Je?eli ta bariera zostanie przełamana (np. w wyniku chemioterapii ) mo?e doj?? do tzw. ułatwienia immunologicznego ^[1] .

Proces ułatwienia immunologicznego polega na wytworzeniu przeciwciał ochronnych dla własnych antygenow np. w pocz?tku ci??y, w wyniku du?ej ilo?ci antygenow ojca w organizmie matki ^[3] . Taki sam proces mo?e zachodzi? w przypadku antygenow nowotworowych i sprzyja przerzutom ^[1] .

Komorka nowotworowa jest oblepiana przez płytki krwi , co chroni je przed rozpoznaniem przez leukocyty i eliminacj?. Zauwa?ono, ?e trombocytoza sprzyja powstawaniu przerzutow w chorobie nowotworowej, a spadek liczby płytek krwi ? ogranicza je ^[1] . W kapilarach oblepione komorki nowotworowe powoduj? mikrozakrzepy, zwane te? mikroprzerzutami, uwalniane s? substancje prozapalne, w tym kluczowa chemokina CCL2, ktora m.in. stymuluje wnikanie komorki nowotworowej przez ?rodbłonek (jak si? okazało, rownie? jej st??enie ma wpływ na agresywno?? nowotworu ? badania dla raka piersi ^[1] ).

Niektore typy komorek nowotworowych (np. rak nerek , w?troby ) proliferuj? w naczyniach krwiono?nych (du?e naciekanie , ale nie przerzut ^[2] ), wzdłu? ich ?ciany doprowadzaj?c do ich rozerwania, co pozwala na wnikni?cie do tkanek. Komorki raka nerki potrafi? poprzez ci?gło?? dosta? si? nawet do prawego przedsionka ^[2] .

Cz??? nowotworow przerzutuje poprzez wszczepienie do pobliskiej jamy surowiczej. Tak si? dzieje na przykład w przypadku raka jajnika, ktory mo?e si? wszczepi? do otrzewnej lub/i opłucnej . Zwykle w jamie zaj?tej przerzutem pojawia si? płyn wysi?kowy , ktory poza generowaniem dodatkowych schorze? i objawow, ma istotne znaczenie diagnostyczne ? w materiale z biopsji mo?emy znale?? komorki nowotworowe.

Droga szerzenia przerzutow, stopie? rozsiewu i narz?dy zajmowane zale?? od typu nowotworu oraz wielko?ci zmiany pierwotnej. Raki zazwyczaj szerz? si? drog? naczy? chłonnych ^[2] , mi?saki ? naczyniami krwiono?nymi ^[2] , przy czym pami?ta? nale?y, ?e jest to tendencja, a nie reguła.

Faza kolonizacji [ edytuj | edytuj kod ]

Z jednej komorki nowotworowej ? najcz??ciej otoczonej np. płytkami krwi (mikroprzerzutu) ? przybyłej na nowe miejsce ww. drogami, formuje si? guz przerzutowy, podobnie jak w przypadku powstawania zmiany pierwotnej. Komorki nowotworowe musz? si? zaadaptowa? do nowych warunkow w tkance, co czasem im si? nie udaje.

Innymi słowy, mikroprzerzuty pojawiaj?ce si? w danej tkance mog? nie rozwin?? si? w makroskopowy guz przerzutowy ^[2] . S? wtedy w stanie letargu i nie mog? si? dalej rozwija?. Przyczyny mog? by? nast?puj?ce ^[2] :

• niemo?no?? aktywacji angiogenezy przez komork? nowotworow?;
• brak odpowiednich składnikow od?ywczych (prowadzi do stanu odwracalnego letargu ? polepszenie stanu od?ywienia doprowadzi do uruchomienia proliferacji);
• czynniki hamuj?ce wzrost w tkance dotkni?tej mikroprzerzutem;
• blokada przez układ immunologiczny (wydzielanie czynnikow supresorowych).

W bardzo rzadkich przypadkach wspomniane czynniki supresorowe mog? by? wydzielane przez sam guz pierwotny ^[2] . Dopiero usuni?cie guza pierwotnego spowoduje masow? proliferacj? ? masowe przerzuty ^[2] .

Do proliferacji niezb?dne jest dla komorki nowotworowej odpowiednie pod?cielisko. Komorka przerzutowa wydziela wi?c odpowiednie cytokiny, przekształcaj?ce pod?cielisko tkanki do tego potrzebnego nowotworowi. Tak?e to, jak bardzo trzeba "zmieni?" tkank? i czy w ogole jest to mo?liwe, decyduje o najcz?stszych miejscach przerzutow w ro?nych typach nowotworow ^[2] .

Przerzuty do w?złow chłonnych [ edytuj | edytuj kod ]

W chorobie nowotworowej cz?sto mamy do czynienia z powi?kszeniem okolicznych w?złow chłonnych. Komorki nowotworowe maj? tendencj? do przechodzenia do naczy? chłonnych. Jednak?e obrz?k mo?e wynika? tak?e z uwalniania mediatorow zapalnych lub cytokin z guza pierwotnego ^[2] . St?d konieczne jest ro?nicowanie poprzez biopsj? i badanie histologiczne w?zła chłonnego.

Zdarza si? tak?e, dzi?ki istnieniu w ustroju anostomoz limfatyczno-?ylnych, ?e komorki nowotworowe przejd? do dalszych w?złow chłonnych lub narz?dow z omini?ciem najbli?szych, drenuj?cych miejsce zaj?te guzem pierwotnym ^[2] .

Morfologia guzow przerzutowych [ edytuj | edytuj kod ]

Guzy przerzutowe zazwyczaj s? liczne, okr?głe, dobrze odgraniczone od narz?du. Na przekroju mi?kkie. Zawieraj? niewielk? ilo?? pod?cieliska ł?cznotkankowego, zatem w ?rodku mo?e dochodzi? do zmian martwiczych ^[2] .

Markery przerzutowania nowotworu [ edytuj | edytuj kod ]

Populacje komorek zdolnych do przerzutowania w nowotworze nie wykazuj? charakterystycznych cech w obrazie histologicznym ^[2] . Jedyne, co mo?na okre?li? cechy komorek nowotworowych, ktore mog? (ale nie musz?) mie? zwi?zek ze zdolno?ci? do przerzutowania ? tzw. czynniki prognostyczne, na przykład ^[2] :

• wzrost ekspresji CD44 (w rakach);
• nadekspresja ezryny ? białka wi???cego szkielet aktynowy z macierz? pozakomorkow? ? w niektorych mi?sakach;
• ekspresja genow NM23H1 w raku sutka, KiSS-1 w czerniaku zło?liwym skutkuje przeciwdziałaniu ? s? to geny supresorowe przerzutowania.

Zdefiniowano tak?e tzw. sygnatury przerzutowe ? zmiany w ekspresji całych zespołow genow w komorkach guza pierwotnego, stanowi?ce predyspozycj? do przerzutowania ^[2] .

Podsumowuj?c, markery przerzutow jako takie nie istniej?. Istniej? cechy, białka, geny charakterystyczne dla przerzutow, co mo?e by? podstaw? do likwidacji obrazu komorki przerzutowej ? np. poprzez poda? inhibitora ezryny ^[4] . Daje to szanse na stworzenie "inhibitorow przerzutow".

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz hasło metastaza w Wikisłowniku

• Vinay Kumar, Ramzi S. Cotran, Stanley L. Robins: Robins Patologia . Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2005. ISBN  83-89581-92-2 . brak strony w ksi??ce
• Radzisław Kordek (red.): Onkologia. Podr?cznik dla studentow i lekarzy . Gda?sk: Via Medica, 2007. ISBN  978-83-7555-016-0 . brak strony w ksi??ce