Ten artykuł dotyczy wyroku s?dowego. Zobacz te?: inne znaczenia .

Precedens (z łac.   praecedens ? poprzedzaj?cy) ? wyrok s?dowy mog?cy wpływa? na tre?? orzecze? wydawanych w sprawach po?niejszych.

De facto i de iure [ edytuj | edytuj kod ]

Precedensy zwykło si? dzieli? na:

• de facto ? wpływaj?ce na tre?? przyszłych decyzji s?dowych w sposob faktyczny, tj. mo?na odnotowa? ich rzeczywiste oddziaływanie na sposob interpretacji i stosowania prawa w sprawach, ktore miały miejsce po rozstrzygni?ciu sprawy precedensowej;
• de iure ? oprocz faktycznego wpływu cechuje je ponadto przymiot prawnego zwi?zania; oznacza to, ?e s?d orzekaj?cy w sprawach po?niejszych ma prawny obowi?zek przestrzegania wyrokow s?dowych wydanych w sprawach poprzednich ^[1] .

Obowi?zek wynika z zasady stare decisis , zgodnie z ktor? sprawy raz ju? w pewien sposob rozstrzygni?te, nie powinny by? rozstrzygane inaczej w przyszło?ci.

Wyst?powanie precedensow de facto przypisuje si? kontynentalnym systemom prawnym ( civil law ), natomiast precedensow de iure systemom prawnym common law , a wi?c przede wszystkim Wielkiej Brytanii i Stanom Zjednoczonym ^[2] .

Kultura anglosaska [ edytuj | edytuj kod ]

W krajach kultury anglosaskiej (głownie Wielka Brytania i Stany Zjednoczone) precedensy stanowi? nadal obok prawa ustawowego (statutowego) podstawowe ?rodło prawa . Dotyczy to w szczegolno?ci zarowno tradycyjnych gał?zi prawa cywilnego, jak prawo kontraktow i deliktow , jak i dziedzin prawa karnego . Ponadto mianem precedensow okre?lane s? rownie? wyroki interpretuj?ce postanowienia ustaw i innych aktow prawa stanowionego. Z tym jednak zastrze?eniem, ?e o ile wyroki interpretuj?ce ustawy s? ?ci?le wi???ce w sprawach po?niejszych, o tyle s?dowa interpretacja postanowie? konstytucji (stanowych i federalnej) nie stanowi ju? du?ej przeszkody do przyj?cia odmiennych rozwi?za? w przyszło?ci ^[3] .

Z reguły pod poj?ciem anglosaskiego precedensu kryje si? jego ratio decidendi , a wi?c reguła precedensu (tzw. rule-model precedensu). Mo?liwe s? jednak inne alternatywne uj?cia jego istoty, jak cho?by model z zasad, model rezultatu, model z analogii czy nawet bardziej rozbudowane teorie, jak teoria Ronalda Dworkina . Przy czym zwykło si? przyjmowa?, ?e rule-model jest bardziej typowy dla Wielkiej Brytanii, a model z analogii dla Stanow Zjednoczonych ^[4] .

Polska [ edytuj | edytuj kod ]

W polskim porz?dku prawnym oprocz zasad prawnych S?du Najwy?szego , uchwał Naczelnego S?du Administracyjnego , oraz wyrokow interpretacyjnych Trybunału Konstytucyjnego , mo?e by? mowa jedynie o precedensach de facto . Z tym jednak zastrze?eniem, ?e u?ywanie słowa precedens poza anglosaskim porz?dkiem prawnym jest zawsze nara?one na mo?liwo?? spowodowania bł?dnego wra?enia co do to?samo?ci systemow common i civil law, ktore faktycznie ro?ni? si? znacznie bardziej ni? tylko wi???cym lub niewi???cym charakterem zapadaj?cych w nich orzecze? s?dowych. Rownie? nazwa prawa precedensowego dotyczy wył?cznie anglosaskiego porz?dku prawnego i nie mo?e by? u?ywana w kontek?cie prawa civil law ^[5] .

Znaczenia potoczne [ edytuj | edytuj kod ]

Nie nale?y myli? precedensu z wyrokiem s?dowym w sprawie, dla ktorej nie wydano jeszcze wcze?niejszego orzeczenia; takie potoczne skojarzenia znaczeniowe wypaczaj? bowiem sens poj?cia precedensu prawnego. Precedensem w u?yciu prawniczym jest taki wyrok, ktory mo?e po?niej w jaki? sposob wpływa? na wykładni? i stosowanie prawa. Jest to niezale?ne od tego, czy przed nim wydano jakie? rozstrzygni?cie w danej kwestii prawnej, czy nie. Nie zmienia to faktu, i? w j?zyku potocznym o wyroku wprowadzaj?cym odmienne ni? poprzednio rozwi?zania, lub usuwaj?cym powa?ne kontrowersje co do tre?ci dotychczasowego prawa, mowi si? nieraz, ?e ma charakter precedensowy lub po prostu, ?e jest precedensem.

W mowie potocznej bez nacechowania orzeczniczego precedens oznacza post?powanie (zdarzenie), ktore wydarzyło si? pierwszy raz, dotyczy post?powania (zdarzenia) nietypowego, ro?ni?cego si? znacz?co od dotychczasowych do?wiadcze? b?d? dotychczasowego post?powania.

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz kolekcj? cytatow dotycz?cych precedensu w Wikicytatach

• case of first impression
• obiter dictum
• model precedensu
• podziały precedensow
• doktryna precedensu
• overruling
• distinguishing
• leading case
• norma prawna precedensu
• per incuriam
• przeformułowanie precedensu

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Maciej Koszowski: Anglosaska doktryna precedensu: Porownanie z polsk? praktyk? orzecznicz? . Warszawa: Warszawska Firma Wydawnicza, 2009. ISBN  978-83-61748-04-5 . Brak numerow stron w ksi??ce