Powstanie Mau Mau

Patrol kolonialny wypatruje rebeliantow
Czas	1952?1955 (stan wyj?tkowy zniesiony w 1960)
Miejsce	Kolonia Kenii
Terytorium	Imperium Brytyjskie
Przyczyna	nierowno?? w przydziale ziemi, imperializm brytyjski
Wynik	zwyci?stwo brytyjskie
Strony konfliktu
Powsta?cy Mau Mau   Wielka Brytania ?   Kolonia Kenii
Dowodcy
Dedan Kimathi Evelyn Baring Kenneth O'Connor George Erskine Idi Amin Dada
Siły
Nieznana liczba powsta?cow 10 tys. stałych ?ołnierzy, 21 tys. policjantow, 25 tys. lojalistow Kikuju
Straty
12 do 20 tys. zabitych 200 zabitych
brak wspołrz?dnych

Powstanie Mau Mau ( ang.   Mau Mau Rebellion lub Mau Mau Revolt ) ? zbrojne walki rdzennej ludno?ci Kenii toczone przeciw kolonialnej administracji Wielkiej Brytanii w latach 1952?1955.

Geneza [ edytuj | edytuj kod ]

Przyczyn? wybuchu powstania była trudna sytuacja społeczna i gospodarcza miejscowej ludno?ci kenijskiej, zwłaszcza nale??cej do plemienia Kikuju . Cech? wszystkich społeczno?ci kolonialnych było uzyskiwanie przez Europejczykow aktow własno?ci do nieproporcjonalnie wielkich obszarow ziemskich. Kenia nie była wyj?tkiem, pierwsi osadnicy przybyli w 1902 roku w ramach planu gubernatora Charlesa Eliota , zakładaj?cego sfinansowanie niedawno uko?czonej linii kolejowej do Ugandy przez wpływy z osadniczej działalno?ci gospodarczej ^{[1] [2]} . Jej sukces w du?ym stopniu zale?ał od dost?pno?ci ziemi, siły roboczej i kapitału ^[3] . W wyniku podj?tych wtedy działa? w ci?gu nast?pnych trzech dziesi?cioleci biali zyskali kontrol? na wielkimi obszarami rolniczymi w Kenii, ?zach?caj?c” rdzennych mieszka?cow, aby zostali najemnymi robotnikami. Poprzez seri? wywłaszcze? rz?d kolonii przej?ł około 28 tys. kilometrow kw. ziemi (7 mln akrow), z czego cz??? w szczegolnie ?yznych wy?ynnych regionach prowincji Central Valley i Rift Valley. Obszary te były zwane po?niej Białymi Wy?ynami ze wzgl?du na wył?cznie europejsk? własno?? gruntow rolnych.

W poł?czeniu z rosn?c? liczb? rdzennej ludno?ci kenijskiej działania te stały si? zarzewiem konfliktu. Kikuju, ktorzy mieszkali w hrabstwach Kiambu, Nyeri i Murang'a w prowincji centralnej, byli jedn? z grup etnicznych najbardziej dotkni?tych przez wywłaszczenia. Do roku 1933 zostali usuni?ci z ponad 284 km kw. swoich ziem. Pod wzgl?dem powierzchni mieszkalnej Masajowie i Nandi byli najwi?kszymi przegranymi. Kikuju wnie?li prawny pozew przeciw wywłaszczeniu, ale orzeczenie S?du Najwy?szego Kenii z 1921 r. potwierdziło jego legalno??.

Rz?d kolonialny i biali rolnicy potrzebowali rownie? taniej siły roboczej ^[4] , ktora przez pewien czas była pozyskiwana przez władze w?rod rdzennych Kenijczykow przemoc?. Skonfiskowanie samej ziemi pomogło stworzy? pul? robotnikow najemnych. Dodatkowo władze kolonialne wprowadziły ?rodki, ktore zmuszały coraz wi?ksz? liczb? rdzennych Kenijczykow do poddania si? pracy najemnej:

1. Wprowadzenie podatkow od chat i od osob ( Hut and Poll , odpowiednio 1901 i 1910 r.)
2. Ustanowienie rezerwatow dla poszczegolnych grup etnicznych, przyczyniaj?ce si? do ich izolacji i przeludnienia
3. Zniech?canie rodzimych Kenijczykow do podejmowania upraw dochodowych
4. Rozporz?dzenie w sprawie panow i sług ( Masters and Servants Ordinance , 1906 r.) oraz podro?ny dokument to?samo?ci zwany jako kipande (1918 r.), aby kontrolowa? przemieszczanie si? robotnikow i ogranicza? dezercj?
5. Zwolnienie robotnikow najemnych z pracy przymusowej i innych obowi?zkowych, niechcianych zada?, takich jak pobor wojskowy.

Pod koniec lat 40. Kikuju byli rozdzieranym przez wewn?trzne spory narodem, w konflikcie z kolonialnym ładem politycznym i gospodarczym ^[5] . Pierwsza proba utworzenia ogolnokrajowej partii politycznej nast?piła 1 pa?dziernika 1944 r. Aby zamaskowa? jej antykolonialne cele, nowo powstała organizacja została nazwana Kenijskim Afryka?skim Zwi?zkiem Studiow ( Kenya African Study Union ). Pierwszym przewodnicz?cym został Harry Thuku, ktory jednak wkrotce z niejasnych przyczyn zło?ył rezygnacj? - Bethwell Ogot stwierdził, ?e Thuku ?uznał odpowiedzialno?? za zbyt ci??k?”. Według Davida Andersona, Thuku "odszedł z obrzydzeniem", gdy zbrojna sekcja KASU przej?ła inicjatyw? ^[6] . KASU zmieniło nazw? na Kenijska Unia Afryka?ska (KAU) w 1946 roku.

Niepowodzenie KAU w uzyskaniu znacz?cych reform lub zado??uczynienia od władz kolonialnych przesun?ło inicjatyw? polityczn? na młodsze i bardziej bojowe postacie w rodzimym kenijskim ruchu zwi?zkowym, w?rod przesiedle?cow (squaterow) w osiedlach osadniczych w Rift Valley i w oddziałach KAU w Nairobi i dystryktach Kikuju w Prowincji centralnej.

Odczuwalny brak perspektyw na przyszło?? doprowadził w roku 1951 do wybuchu walk ^[3] .

Przebieg powstania [ edytuj | edytuj kod ]

Sygnał do rozpocz?cia powstania stanowiły morderstwa popełnione przez członkow tajnej organizacji Mau-Mau na brytyjskich farmerach oraz dewastacja ich mienia. Trzon rebeliantow stanowili członkowie plemienia Kikuju oraz mniej liczne plemiona Embu i Meru . Głownymi bazami rebeliantow były okolice gory Kenia i ła?cucha Nyandarua . Powstanie zostało stłumione przez Brytyjczykow w roku 1955.

Obozy koncentracyjne [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Obozy koncentracyjne w Kenii .

By zapobiec atakom na farmerow, rz?d brytyjski postanowił przesiedli? mieszka?cow z rozproszonych gospodarstw do wi?kszych wiosek, co miało ułatwi? ich kontrol?. Wobec podejrzanych o popieranie powstania stosowano ?rodki represyjne, osadzaj?c ich w obozach koncentracyjnych . Liczba osadzonych nie jest znana i waha si? od 11 tys. (oficjalne dane brytyjskie) ^[7] do 300 tys. osob (w tym kobiety i dzieci). Dodatkowo wielokrotno?? tej liczby umieszczono w pobli?u tych obozow i ograniczono ich wolno??. Wobec osadzonych stosowano przemoc (tortury, bicie, gwałty, morderstwa), pozbawiono je pomocy medycznej i zmuszano do niewolniczej pracy. W wyniku brutalnego traktowania liczni wi??niowie umierali z głodu i chorob. Fakt funkcjonowania obozow był przez dziesi?ciolecia ukrywany przez rz?d brytyjski ^[8]   .

W pa?dzierniku 1952 roku aresztowano rownie? Jomo Kenyat? , jednego z głownych działaczy kenijskiego ruchu wyzwole?czego. Jednym z torturowanych był Husajn Onjango Obama, dziadek prezydenta Stanow Zjednoczonych Baracka Obamy . Jego ?ona miała zezna?, ?e brytyjscy ?ołnierze wbijali w jego ciało szpilki i zmia?d?yli genitalia, probuj?c zdoby? informacje na temat kenijskich organizacji konspiracyjnych.

Skutki [ edytuj | edytuj kod ]

Całkowity koszt stłumienia powstania obliczono na 20 mln funtow. Mimo kl?ski, doprowadziło ono do uzyskania przez Keni? najpierw cz??ciowej autonomii w roku 1958 ^[9] , a nast?pnie pełnej niepodległo?ci w roku 1963. ?mier? poniosło kilkuset Brytyjczykow oraz około 3000 członkow plemienia Kikuju ? zarowno po stronie powsta?cow, jak i sił kolonialnych (ofiary samos?dow ). W 2013 roku rz?d brytyjski zdecydował, i? wypłaci weteranom powstania odszkodowania ^[10] . Władze w Kenii uwa?aj?, ?e formalnie takich osob jest 50 tysi?cy.

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Kryzysy i konflikty w Afryce
• Roland Anthony Oliver: Dzieje Afryki po 1800 roku . Warszawa: "Ksi??ka i Wiedza", 2007, s. 290, 291. ISBN  978-83-05-13491-0 .
• http://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/tysiace-ofiar-seksualnego-sadyzmu-sprawe-ukrywano-,1,5510639,wiadomosc.html
• Caroline C.   Elkins   Caroline C. , Rozliczenie z imperium. Przemilczana historia brytyjskich obozow w Kenii , Warszawa: ?wiat Ksi??ki, 2013   .