Powstanie Mahdiego

Powstanie Mahdiego
	Wy?cig o Afryk?
Czas	29 czerwca 1881 ? 24 listopada 1899
Miejsce	Sudan i Egipt
Przyczyna	niezadowolenie z rz?dow egipskich w Sudanie
Wynik	stłumienie powstania, ; utworzenie Sudanu Anglo-Egipskiego
Strony konfliktu
Imperium brytyjskie ; Egipt ; Włochy ; Etiopia ; Wolne Pa?stwo Kongo	mahdy?ci
Dowodcy
Horatio Kitchener ; Charles Gordon † ; Mehmed Emin Pasza ; Rudolf Carl von Slatin ; Garnet Wolseley ; Jan IV Kassa † ; Oreste Baratieri	Mahdi z Sudanu † ; Abdullah Ibn-Mohammed † ; Osman Sheikh ed Din † ; Osman Digna ; Muhammad as Szarif †
brak wspołrz?dnych

Powstanie mahdystow ? rewolucja islamska przeprowadzona w Sudanie w latach 1881?1899 przez reformatora religijnego Mahometa al-Mahdiego (1844?1885) i jego na?ladowcow, tworz?cych ruch duchowy i polityczny zwany mahdyzmem (arab. mahdiyah ???????) ^[1]. W historiografii imperium brytyjskiego powstanie to jest cz?sto ukazywane w jego wymiarze politycznym jako zbrojne wyst?pienie derwiszow z Sudanu przeciwko Egiptowi i Wielkiej Brytanii . Jednak lektura dokumentow ukazuje, ?e oprocz wymiaru politycznego miało ono przede wszystkim charakter religijny: jako rewolucja islamska maj?ca ambicj? ogarn?? cały ?wiat ^[2].

Geneza i głowne idee powstania mahdystow [ edytuj | edytuj kod ]

Mahomet al-Mahdi rozpocz?ł swoj? misj? od przepowiadania, odwiedzaj?c, pisz?c listy i nawi?zuj?c ro?ne inne kontakty. Nast?pnie zorganizował swoj? społeczno??, zarowno cywiln?, jak i wojskow?. Osi?gni?te sukcesy militarne dodatkowo przekonały go, ?e jego misja pochodzi od Boga. Wtedy zacz?ł kła?? fundamenty pod swoje pa?stwo mahdystow, ktore miałoby mie? charakter teokratyczny i by? kierowane przez Boga. Muhammad al-Mahdi przyznał sobie trzy tytuły: imam , nast?pca wysłannika Bo?ego , oczekiwany mahdi (rodzaj muzułma?skiego mesjasza ). Jako imam uwa?ał si? za głow? wspolnoty prawdziwych muzułmanow. Jako nast?pca Mahometa przej?ł rol? proroka Mahometa, by przywroci? do ?ycia zało?on? przez niego społeczno??. Jako oczekiwany mahdi uwa?ał si? za tego, ktory miał przyj?? na ko?cu czasow. Dlatego uwa?ał si? za kogo? wi?cej ni? ojca niepodległo?ci Sudanu lub reformatora religijnego. Podobnie jak Muhammad Ibn Abd al-Wahhab , zało?yciel sunnizmu, Mahomet al-Mahdi jest dokładnym obrazem proroka Mahometa i to z nim, Mahometem al-Mahdim, czas sko?czy swoj bieg, wi?c jest ostatnim wysłanym ^[3]^[4].

Zbadane przez Camilla Ballina dokumenty z epoki, wł?czaj?c w to listy pisane przez samego Mahdiego, ukazuj? nast?puj?ce rysy ideowe powstania:

Misja Mahometa al-Mahdiego i jego towarzyszy jest misj? kontynuuj?c? misj? proroka Mahometa i towarzyszy proroka. Nieposłusze?stwo wobec Mahdiego jest nieposłusze?stwem wobec Boga.
Bog wysłał Mahometa al-Mahdiego, ?eby rozja?nił Sunn? , ktora została zaciemniona. St?d Sunnici widzieli w Mahdim bardziej reformatora religijnego ni? przywodc? politycznego.
Ka?dy, kto przyjmuje mahdiyyah, ma przebaczenie Mahometa al-Mahdiego i mo?e zatrzyma? swoj dobytek. Ci, ktorzy odrzucaj? mahdyzm, misj? Mahdiego odnowienia islamu, nie s? muzułmanami, s? renegatami. Jedynym sposobem zbawienia jest bowiem przylgni?cie do Mahometa al-Mahdiego i do jego ruchu, mahdiyyah.
Mahdyzm (mahdiyyah) ustanawia nowe prawa mał?e?skie. Mał?e?stwo zawarte przed wej?ciem do mahdiyyah jest niewa?ne, podobnie zawarte z kim? spoza mahdyzmu.
Obowi?zki emira s? nast?puj?ce: po?wi?ci? si? d?ihadowi (wojnie z niewiernymi), o?ywi? religi? i społeczno?? proroka Mahometa, zapewni? modlitw?, składa? ofiary [az-zak?t], przyjmowa? nowych członkow mahdiyyah.
Mahomet al-Mahdi otrzymał obietnic?, ?e podbije cał? ziemi?. Zwyci?stwo nad wrogami jest pewne, poniewa? Bog zapewnił go o tym. Turcy ? w słowniku Mahdiego Egipcjanie i poddani imperium osma?skiego , uwa?ani za nieprawdziwych muzułmanow ? s? najgorsz? ras? w?rod niewiernych, poniewa? chc? wył?czy? ?wiatło Bo?e. Pod ich rz?dami znajdował si? Sudan. S? tak oporni, ?e głoszenie im wiary muzułma?skiej jest bezu?yteczne. Tylko miecz mo?e decydowa?, kto przyjmuje nawrocenie, a kto je odrzuca. To Bog wydał rozkaz walki z Turkami, dlatego ktokolwiek nie walczy z nimi, nie słucha Boga ^[4].

Przyczyny i przebieg walk [ edytuj | edytuj kod ]

Od 1822 roku Sudan poddany był zwierzchno?ci Egiptu, ktory sam był formalnie prowincj? Imperium Osma?skiego . Rz?dy mowi?cych przewa?nie po turecku urz?dnikow egipskich wywoływały niech?? miejscowej ludno?ci, ktor? pogł?biała polityka fiskalna władzy i nieliczenie si? z potrzebami mieszka?cow Sudanu.

Wiosn? 1881 roku Muhammad Ahmad wyjawił swoim uczniom, ?e Bog powierzył mu zadanie oczyszczenia islamu i zniszczenia wrogich islamowi rz?dow egipskich. 29 czerwca ogłosił si? mahdim , Bo?ym wysłannikiem, ktory pokona wrogow i doprowadzi swoich wyznawcow do wiecznej szcz??liwo?ci. Liczba zwolennikow Mahdiego szybko rosła i wkrotce jego uzbrojona w prymitywn? bro? armia wyruszyła do walki. Pod koniec 1883 roku mahdy?ci pokonali trzy armie egipskie i zdobyli El Obeid oraz Bar? . W kwietniu 1884 roku wojska Mahdiego podeszły pod Chartum; rozpocz?te 26 stycznia 1885 roku ostateczne obl??enie Chartumu zako?czyło si? zdobyciem miasta. W boju poległ wysłany na pomoc wojskom egipskim brytyjski generał Charles Gordon . Od tego momentu Sudan był wolny.

Mahdi osiedlił si? w swojej rezydencji w wiosce Omdurman pod Chartumem. Z niej to kierował ?yciem religijnym stworzonego przez siebie pa?stwa, staraj?c si? urzeczywistni? głoszone przez siebie idee oczyszczenia islamu. Sprawy zwi?zane z administrowaniem pa?stwem powierzył mianowanym przez siebie czterem kalifom. Rz?dy te nie zawsze były efektywne, je?li chodzi o gospodark? kraju, gdy? Sudan cz?sto nawiedzały w tym okresie kl?ski głodu. W 1885 roku Mahdi powa?nie zachorował na tyfus i zmarł 22 czerwca. Władz? po nim obj?ł jego zaufany towarzysz, Abdullahi , ktory rozpocz?ł seri? najazdow na Egipt i Abisyni? , licz?c na poparcie tamtejszej ludno?ci. Spotkało go jednak rozczarowanie, gdy? na pomoc Egiptowi przybyły liczne i dobrze uzbrojone wojska brytyjskie. W 1896 roku rozpocz?ły operacj? podboju Sudanu. Abdullahi nie miał dostatecznych sił, by powstrzyma? Brytyjczykow, jednak mahdy?ci przez blisko dwa lata stawiali rozpaczliwy opor. W 1898 roku poł?czone siły egipsko-brytyjskie, dowodzone przez lorda Kitchenera , rozgromiły mahdystow w bitwie pod Omdurmanem . Rok po?niej Abdullahi podj?ł ostatni? prob? odwrocenia losow wojny, ale poniosł kl?sk? w bitwie pod Karari i poległ w boju.

Kl?ska ta oznaczała koniec niepodległego Sudanu, ktory dostał si? pod kontrol? egipsko-brytyjsk?. Kl?ska powstania oznaczała te? uzale?nienie Egiptu od Wielkiej Brytanii ? oficjalnego sojusznika.

Kalendarium [ edytuj | edytuj kod ]

1881 ? Muhammad Ahmad Ibn Abd Allah al-Mahdi ogłasza si? mahdim (mesjaszem). Ogłasza ?wi?t? wojn? i staje na czele walki skierowanej przeciwko niewiernym.
1881?1883 ? oddziały derwiszow rozbijaj? wojska egipskie .
1883?1885 ? pokonanie wojsk brytyjskich . Ogłoszenie niepodległo?ci. Stolic? pa?stwa zostaje Omdurman .
22 czerwca 1885 ? ?mier? Mahdiego.
1896 ? do Sudanu przybywaj? wojska brytyjskie.
2 wrze?nia 1898 ? rozbicie wojsk suda?skich w bitwie pod Omdurmanem przez anglo-egipski korpus ekspedycyjny pod dowodztwem generała sir Horatia Kitchenera .
1899 ? przekształcenie Sudanu w kondominium (terytorium wspolnie) zarz?dzane przez Egipt i Wielk? Brytani? pod nazw? Sudan Anglo-Egipski .

Nawi?zania w kulturze [ edytuj | edytuj kod ]

W czasach powstania rozgrywa si? akcja powie?ci W pustyni i w puszczy autorstwa Henryka Sienkiewicza opublikowanej w 1911 roku.
Powstanie zostało pokazane w filmie Chartum z roku 1966 w re?yserii Basila Deardena oraz w filmie Cena honoru z 2002 roku.

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

↑ Ballin 2001 ↓ , s. 18.
↑ Ballin 2001 ↓ , s. 282?285.
↑ Holt, Daly 1988 ↓ , s. 87.
↑ ^a ^b Ballin 2001 ↓ , s. 282-285.

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Alex Axelrod, Charles Phillips: Władcy, tyrani, dyktatorzy: Leksykon . Warszawa: Politeja, 2000.
Camillo Ballin : Il Cristo e il Mahdi. La communita cristiana in Sudan nel suo contesto islamico con particolare riguardo al periodo della rivoluzione mahdista (1881?1898) . Bolonia: Editrice Missionaria Italiana, 2001.
Daniel Gazda: Powstanie Mahdiego 1881?1899 . Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2004. ISBN 83-11-09944-8 .
P.M. Holt; M.W. Daly: A History of the Sudan from the coming of Islam to the present day . Wyd. 4. 1988.

[CITEREFBallin200118-1] Ballin 2001 ↓ , s. 18.

[CITEREFBallin2001282–285-2] Ballin 2001 ↓ , s. 282?285.

[CITEREFHolt,_Daly198887-3] Holt, Daly 1988 ↓ , s. 87.

[CITEREFBallin2001282-285-4] Ballin 2001 ↓ , s. 282-285.

[1]

[2]

[3]

[4]

Mocarstwa	Austro-W?gry Zjednoczone Krolestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii III Republika Francuska Cesarstwo Niemieckie Krolestwo Włoch Imperium Rosyjskie Cesarstwo Wielkiej Japonii
Traktaty	Pokoj frankfurcki Sojusz Trzech Cesarzy Traktat w San Stefano Traktat berli?ski Dwuprzymierze Trojprzymierze Traktat reasekuracyjny Dwuporozumienie Entente cordiale Sojusz brytyjsko-japo?ski Układ z Bjorko Porozumienie rosyjsko-angielskie Układ z Racconigi Ententa
Wydarzenia	Wojna francusko-pruska Zjednoczenie Niemiec Zjednoczenie Włoch Wojna rosyjsko-turecka Kongres berli?ski Wy?cig o Afryk? Wielka Gra Wojna chi?sko-francuska Wojna chi?sko-japo?ska I wojna włosko-abisy?ska Incydent w Faszodzie Powstanie bokserow Wojny burskie Wojna rosyjsko-japo?ska Konflikty maroka?skie (kryzys tangerski i kryzys agadirski) Rewolucja młodoturecka Kryzys bo?niacki Wojna włosko-turecka Wojny bałka?skie ( I , II )
Ruchy, idee i procesy	Koncert mocarstw Panslawizm Jugoslawizm Bałkanizacja Ruch młodobo?niacki Ruch młodoturecki Splendid isolation Weltpolitik Pax Britannica