Polski orzeł wojskowy (pot. orzełek ) ? symboliczny znak ?ołnierza polskiego stanowi?cy stylizowan? odmian? godła pa?stwowego .

Geneza [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwowzorem orła wojskowego s? dawne znaki rodowe umieszczane na herbach rycerskich ^[1] . Najliczniejsz? grup? reprezentowały wowczas herby wyobra?aj?ce strzał?, podkow?, połksi??yc, gwiazd?, topor lub pier?cie?. Rycerze tego samego oddziału nosili jednakowe znaki rozpoznawcze, a dowodcy wyro?niali si? dodatkowym emblematem ? zwanym klejnotem. Władcy Polski , pocz?wszy od Krola Polski Władysława Łokietka , stosowali klejnoty wyobra?aj?ce znak orła z podniesionymi ku gorze skrzydłami ^[1] .

Pierwsze orły na czapkach wojskowych wprowadził krol August II Mocny . Zostały one umieszczone na kaszkietach grenadierskich gwardii pieszej koronnej. Oficerowie gwardii nosili orły białe, z saskim herbem na piersiach, na niebieskim tle, a ?ołnierze tłoczone z mosi?dzu. Ponadto nad orłem umieszczono biało-niebieskie inicjały krolewskie AR ^[a] .

W ramach reformy mundurowej z 1764 roku zastosowano w husarii , oddziałach pancernych i lekkiej je?dzie oznaki metalowe w formie tarcz z inicjałami krolewskimi SAR ^[b] . Wydane 11 marca 1791 rok przepisy mundurowe wprowadziły dla wszystkich ?ołnierzy orła blaszanego z monogramem krolewskim. Orzeł w tej wersji jest do?? nieregularny i ma rozwarte skrzydła z przechylonym w bok korpusem.

Umieszczenie orła na czapkach doprowadziło do zmiany ceremoniału wojskowego . Do tej pory oddawano honory przez ukłon i zdj?cie kapelusza , a teraz prezentowano bro? ^[2] i przykładano r?k? do daszka czapki ^[1] .

Okres rozbiorow [ edytuj | edytuj kod ]

W Ksi?stwie Warszawskim orzeł nie był powszechnie stosowanym znakiem ?ołnierza, ale po 1809 roku coraz cz??ciej pojawiał si? na czapkach wojskowych ^[3] . 16 marca 1807 roku Komisja Rz?dz?ca ustaliła wzor i kształt grotow z orłami do sztandarow wojskowych. Zatwierdzone w marcu 1807 roku przepisy mundurowe okre?liły wzor orłow na ryngrafach oficerskich i czapkach wojskowych . W nawi?zaniu do tradycji staro?ytnej Grecji zastosowano tarcz? amazonek , czyli połokr?gł? blach?, zakładan? z przodu czapki pod orłem. Na jej powierzchni nanoszono symbole wojskowe oraz numery pułkow ^[4] . Wprowadzono te? guziki wypukłe z orłem wojskowym.

Przepisy ubiorcze z 3 wrze?nia 1810 roku wprowadzały orła białego i ?ołt? blach?. W artylerii orzeł wspierał si? na skrzy?owanych lufach armatnich. ?ołnierze Legii Połnocnej nosili blach? ?ołt? w kształcie połksi??yca, a grenadierzy dodatkowo oznaki dwoch granat .

W Korpusach Kadetow w Kaliszu i Chełmnie ustalono 19 sierpnia 1809 roku form? nagrod w postaci złotych i srebrnych orłow. Wr?czano je po zako?czeniu egzaminow i były noszone na zielonej wst??ce z lewej strony munduru ^[4] .

W armii Krolestwa Kongresowego ustawa konstytucyjna z 27 listopada 1815 roku zapewniała wojsku zachowanie poprzedniego koloru munduru i symboli narodowych. Opracowano nowy wzor orła wojskowego, ktory stał si? obowi?zuj?cym znakiem we wszystkich rodzajach broni. Był on znacznie wi?kszy od dot?d u?ywanych znakow ^[c] . Szpony orła na stałe poł?czono z tarcz? amazonek ^[4] . Orły bez tarczy amazonek nosili artylerzy?ci, ?andarmeria i kadeci ^[5] .

Wzory orła armii Krolestwa Kongresowego w powstaniu listopadowym dostosowywano do wielko?ci nakry? głowy. Piechota nosiła na stosunkowo niskich czapkach niewielkie orły przypi?te do biało-czerwonych kokard. W pułkach kawalerii na tarczach orła umieszczano czasem nazwy jednostek.

W czasie Wiosny Ludow noszono na czapkach orły bez korony, zbli?one kształtem do znakow powstania listopadowego ^[4] .

W oddziałach powstania styczniowego kształt orła okre?lała Instrukcja mundurowa, opracowana przez Rz?d Narodowy w maju 1863 roku. Przewidywała ona: " Czapk? rogat? granatow?, wysok? na 5 cali, po lewej stronie klamr? z orłem białym w czerwonym polu, podpink? skorzan?, daszek czworok?tny, szeroki cali dwa, długi cali sze??" ^[4] .

Polskie oddziały tworzone u boku armii pa?stw zaborczych przyj?ły orła przypominaj?cego emblemat z okresu Krolestwa Kongresowego ^[4] . Był on jednak znacznie mniejszych rozmiarow ^[d] . Orły strzeleckie i w I Brygadzie Legionow były bez korony ^[4] , o braku korony zadecydował przypadek. Wzor na polecenie Piłsudskiego przygotował Czesław Jarnuszkiewicz , ktorego rodzina posiadała oryginaln? sztanc? z okresu Krolestwa Kongresowego. Wzor Jarnuszkiewicz wykonał z kruchej blachy i korona si? odłamała, czego nie zauwa?ono. Na podstawie tego wzoru wykonano, po?niej orzełki na czapki ^[6] .

Nieco inaczej przedstawia spraw? Muzeum Wojska Polskiego : "Nieco tajemnicza wydaje si? by? sprawa pozbawienia orła korony. Według relacji Czesława Jarnuszkiewicza projekt orła uległ zmianie w Zakładzie Grawerskim Czaplickiego na Rynku Starego Miasta w Krakowie, gdzie została mu odci?ta korona. Inn? wersj? tego wydarzenia podaje major Kazimierz Wi?niewski, ktory powołuj?c si? na ustn? relacj? autora projektu z 1917 roku głosił, ?e "projekt ten był wykonany z wosku. (...) po drodze do Komendanta Jozefa Piłsudskiego ukruszyła si? korona. (...) Komendant nie wnikaj?c w szczegoły, widz?c podpis Jarnuszkiewicza zatwierdził projekt". Jest te? trzecia wersja. By? mo?e chodziło o nawi?zanie do XIX-wiecznego rewolucyjno-patriotycznego nurtu, ktorego symbole narodowe - orły, pozbawione były korony." ^[7]

Na tarczy amazonek wytłaczano liter? "S" lub "L" ^[e] . W 1916 roku wprowadzono we wszystkich brygadach legionowych orła przypominaj?cego wielko?ci? i kształtem znak z powstania listopadowego.

W formacjach polskich na Wschodzie stosowano od 1918 roku białe orły z koron?. Ułani Legionu Puławskiego nosili orła umieszczonego na metalowym kr??ku o barwie srebrno-czerwonej.

W oddziałach Armii Polskiej we Francji orzeł był noszony na amarantowej kokardce. Miał na głowie koron?, a na tarczy amazonek numer pułku. Na naramiennikach noszono orły haftowane.

II Rzeczypospolita [ edytuj | edytuj kod ]

W pierwszym okresie niepodległo?ci Polski istniała du?a ro?norodno?? wzorow orła wojskowego. Dopiero w 1919 roku zacz?ł obowi?zywa? jednolity orzeł ^[3] . Przepisy ubioru polowego Wojsk Polskich wprowadzały orła wojskowego nawi?zuj?cego do czasow Ksi?stwa Warszawskiego i Krolestwa Kongresowego. Charakteryzował si? rozpostartymi do lotu skrzydłami i koron?. Wykonany z ciemno-oksydowanej blachy, o wysoko?ci od dołu tarczy do szczytu korony 5 cm ^[8] . Orzełek na czapce oficerskiej przypinano tak, aby potn? cz??ci? tarczy przykrywał gorny sznurek naszyty dokoła otoka. Na czapce szeregowych za? tak, aby tarcza orzełka wypadała na ?rodku otoka ^[8] . Na tarczy amazonek widniał numer pułku lub nazwa broni ^[9] . Wzor orła bez tarczy amazonek zacz?to te? nosi? na barwnych patkach mundurow generalskich oraz na guzikach. Ponadto oficerowie Sztabu Generalnego mieli znak orła na kołnierzach kurtek ^[9] . Orzełek noszono tak?e na obowi?zuj?cych wowczas hełmach francuskich wz. 1915. Przymocowany był do przedniej cz??ci dzwonu hełmu ^[10] . Na innych typach hełmow do roku 1930 orzełki malowane biał? farb? ^[11] . Od pocz?tku 1920 roku weterani powstania styczniowego nosili na czapkach orły z wypukł? złocon? liter? "W" na piersi orła oraz rownie? złocon? dat? "1863" znajduj?c? si? na tarczy amazonek ^[10] .

W 1920 roku w Marynarce Wojennej wprowadzono dla szeregowych ?orzełek biały metalowy, umieszczony na przedzie czapki, w ?rodku nad wst??k?. Na ryngrafie złota kotwica”. Podchor??owie nosili orzełki oficerskie wykonane z metalu, lecz bez wie?ca z li?ci laurowych. Dla oficerow wprowadzono emblemat: orzełek haftowany srebrem, ryngraf ciemnogranatowy, na ryngrafie złotem haftowan? kotwic? oraz wieniec z li?ci laurowych. Rownie? urz?dnicy nosili takiego samego orzełka jak oficerowie, tylko zamiast wie?ca laurowego na ryngrafie znajdowały si? dwie skrzy?owane małe gał?zki laurowe ^[10] .

W 1927 roku zmieniono nieco kształt orła ogolnowojskowego i nie umieszczano ju? ?adnych znakow na tarczy amazonek ^{[10] [f]} . Orły wykonywane były z metalu i oksydowane na stare srebro. Ich wysoko?? wahała si? mi?dzy 55 a 62 mm ^[11] . Po 1930 roku rozpocz?to produkowa? orły na fura?erki o wysoko?ci 40 i 45 mm i nieco innym rysunku ^[11] .

W 1933 roku okre?lono warunki, jakim ma odpowiada? orzeł wzoru 1919. Instrukcja dopuszczała dokładno?? wymiarow (+ -) 5% ^[12] . Okre?lała, ?e:

"Orzełek powinien by? wykonany z blachy białego metalu (alpaki)o składzie chemicznym: niklu 14%, miedzi około 66% i cynku około 20%. Grubo?? blachy 0,9 mm" .

30 maja 1936 minister spraw wojskowych, generał dywizji Tadeusz Kasprzycki ?wprowadził dla ?ołnierzy lotnictwa now? barw? munduru stalowo-niebiesk? oraz nowe typy niektorych przedmiotow umundurowania”. Jednym z nowych przedmiotow umundurowania był ?orzełek na czapce dla ?ołnierzy lotnictwa wzoru dotychczasowego w obramowaniu skrzydeł husarskich”. Na czapkach oficerskich orzełek był haftowany ni?mi metalowymi, oksydowanymi na stare srebro, na usztywnionej podkładce sukiennej. Na czapkach dla szeregowcow orzełek był wykonany z białego metalu i oksydowany na stare srebro ^{[13] [g]} . Nowe godło symbolizowało zwyci?stwa polskiej husarii spod Kircholmu i Wiednia ^[10] .

W roku 1937 wprowadzono orły haftowane na sukiennej podkładce: szar? nici? dla szeregowcow, srebrn? ? dla oficerow . Noszone byty na rogatywkach polowych fura?erkach i beretach ^[11] . Orzeł haftowany na fura?erkach był wzorowany na orle wprowadzonym do rogatywek polowych i beretow ?ołnierzy broni pancernych i zmotoryzowanych . Powinien by? wyszyty na podkładce z sukna barwy ochronnej lub barwy beretu, kr?con? prz?dz? barwy szaro-stalowej. Wymiary orła: wysoko?? 40 mm, szeroko?? 30 mm ^[12] .

• 
  Orzeł na kołnierz munduru Wojska Polskiego II RP
• 
  Orzeł na czapk? Wojska Polskiego II RP

Okres okupacji [ edytuj | edytuj kod ]

Ruch oporu [ edytuj | edytuj kod ]

?ołnierze Batalionow Chłopskich , wchodz?cych w skład Armii Krajowej , mieli na opaskach wizerunek orła na czerwonym pasie barw narodowych, mi?dzy literami WP i AK. Na pasie białym widniały litery B. Ch. ?ołnierze Armii Ludowej mieli opaskowe orzełki naszyte na podobie?stwo tarcz szkolnych . AK-owcy rezygnowali przewa?nie z orła na opasce, maluj?c go za to jak najwi?kszego i jak najbielszego na swych hełmach lub doczepiali do beretow r?cznie wycinanego z puszek od konserw lub zachowanego w domu przedwojennego orzełka garnizonowego ^[14] .

• 
  Orzeł Armii Krajowej (jeden z wariantow)
• 
  Orzeł Armii Ludowej

Polskie Siły Zbrojne [ edytuj | edytuj kod ]

?ołnierze polscy we Francji pocz?tkowo nosili orły przywiezione z kraju lub wykonywane na własn? r?k?. Ostatecznie jako godło na nakryciu głowy ?ołnierzy Wojska Polskiego we Francji przyj?to orła z okresu mi?dzywojennego ^[12] .

Orzeł był wykonywany w ro?nych wersjach: metalowy ? noszony na rogatywkach i fura?erkach, malowany w kolorze jasnoszarym przez szablon ? na hełmach, tłoczony jasnoszar? gum? na suknie koloru khaki ? przyszywany do beretu. Stosowano te? orły wyszywane na fura?erkach oraz wycinane z sukna lub haftowane ? na beretach ^[12] . Pod koniec 1939 roku, dla potrzeb Wojska Polskiego we Francji wykonano orła z blachy srebrzonej i oksydowanej. Posiadał on koron? zamkni?t?, bez krzy?a, skrzydła z dwu warstw pior ostro wyci?tych, znacznie oddalonych dolnymi brzegami od tarczy. Stał na wyprostowanych nogach, na spłaszczonej tarczy amazonek. Wysoko?? orła z tarcz? wynosiła 53 mm, a samej tarczy 15 mm. Przestrzenie mi?dzy nogami orła a rogami tarczy nie były wyci?te ^[15] . Na br?zowych beretach ?ołnierze nosili orły tłoczone w szarej gumie ^[h] , a na beretach khaki orły haftowane bez tarczy amazonek o wysoko?ci 28 mm ^[15] .

W 1941 roku, dowodca internowanej w Szwajcarii 2 Dywizji Strzelcow Pieszych gen. Prugar-Ketling nakazał zast?pi? orły z gumy, orłami z lekkiego oksydowanego stopu wykonanymi przez szwajcarsk? firm? Hugenin Freres z le Locie. Orła zaprojektował Bohdan Garli?ski. Był nieco mniejszy od przedwojennego, ro?ni si? rysunkiem pior i kształtem skrzydeł, a na tarczy amazonek ma inicjały "DSP" ^[15] .

?ołnierze Polskich Sił Zbrojnych Wielkiej Brytanii nosili na nakryciach głowy orła, ktorego wzor opracowany został w Pary?u w 1940 roku. Wysoko?? orłow metalowych wahała si? od 36 do 55 mm ^[16] . Wykonywane były przewa?nie z mosi??nej, posrebrzanej lub oksydowanej blachy, zdarzały si? egzemplarze z mosi?dzu i plastyku. Na fura?erkach noszono metalowe, oksydowane orły wojskowe, na beretach w zasadzie haftowane srebrn?, szar? lub biał? nici?, a na hełmach malowane olejn? farb?. Oznaki stopni na fura?erkach i beretach haftowano lub naszywano pocz?tkowo z lewej strony ? oficerskie poziomo, podoficerskie pionowo, a od lutego 1943 roku lokowano je mi?dzy orłem a skorzanym obszyciem dolnej kraw?dzi beretu ^[17]

Ludowe Wojsko Polskie [ edytuj | edytuj kod ]

W Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR wprowadzono nowy wzor orła. Został on zaprojektowany przez Janin? Broniewsk? i był wzorowany na wizerunku orła ^[i] z sarkofagu Władysława Hermana znajduj?cego si? w katedrze w Płocku ^[18] . W zało?eniach nawi?zywał do tradycji piastowskich, st?d jego fałszywa nazwa ?orzełek piastowski”, ale w rzeczywisto?ci wizerunek z grobowca był neogotycki i powstał w 1824 ^[19] .

Nowo powstały orzełek nie miał tarczy amazonek ani korony. Został wykonany z patynowanego mosi?dzu o wymiarach 4,5 na 5 cm ^[20] . Wzornik orła datowany na 1 czerwca 1943 roku trafił do moskiewskich fabryk. Popularnie nazywany przez ?ołnierzy kuric? , kur? czy te? wron? ^[21] . Nie był lubiany przez ?ołnierzy, przez co niejednokrotnie na froncie wymieniali je na orzełki wz.19, czasem z odci?t? koron?. ^[22] .

Pierwsz? parti? orłow wprowadzono oficjalnie rozkazem dziennym nr 39 z 12 lipca 1943 dowodcy Dywizji Ko?ciuszkowskiej . Emblemat ?orła ko?ciuszkowskiego” noszono na czapkach i fura?erkach. Malowany był na hełmach, broni ci??kiej i sprz?cie wojskowym. Stanowił godło na wszystkich sztandarach wykonanych w ZSRR. Według regulaminu miał by? noszony do ko?ca 1944 roku, cho? w u?yciu pozostawał cz??ciowo jeszcze do 1947/48 r.

Po?niej pojawił si? jeszcze na odznakach Wielkopolskiego Krzy?a Powsta?czego w 1957, Medalu ?Za udział w walkach w obronie władzy ludowej” potocznie zwanego ?medalem utrwalaczy” w 1983 i Krzy?u Bitwy pod Lenino w 1988 ^[19] .

1 stycznia 1945 roku Naczelny Dowodca WP wydał rozkaz, ktorym wprowadził wzor orła wojskowego z okresu Krolestwa Polskiego i powstania listopadowego, ale bez korony. Na czapkach generalskich był on metalowy, a na kołnierzach kurtek i płaszczach haftowany srebrnym bajorkiem. Szpony i dziob orła tkano złotem. Dla pozostałych oficerow i ?ołnierzy wprowadzono na czapkach orła z białej blachy lekko oksydowanej.

Orzełek wojsk lotniczych - wizerunek orła stoj?cego rozwartymi nogami na rozetkach rogow tarczy amazonek, po bokach na wysoko?ci samego orła stylizowane skrzydła husarskie ^[23] .

• 
  Orzeł wojsk lotniczych
• 
  Orzeł marynarki wojennej

Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej [ edytuj | edytuj kod ]

Orłami wojskowymi w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej s? orły ukształtowane przez tradycj? siły zbrojnej narodowej ^[24] .

Orłem Wojsk L?dowych jest orzeł w koronie zamkni?tej, ze wzniesionymi skrzydłami, głow? zwrocon? w prawo, siedz?cy na tarczy amazonek. W Siłach Powietrznych orzeł otoczony jest stylizowanymi skrzydłami husarskimi, a w Marynarce Wojennej tarcza amazonek jest koloru niebieskiego z umieszczon? złot? kotwic? i lin? zwini?t? w kształcie litery "S". Orzeł Wojsk Specjalnych RP posiada tarcz? amazonek koloru czarnego ^[25] . Orzeł Wojsk Obrony Terytorialnej posiada na tarczy amazonek złocony znak Polski Walcz?cej .

• Na czapce
• 
  Na rogatywce
• 
  Na czapce marynarskiej

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz multimedia zwi?zane z tematem: Polski orzeł wojskowy

• Polski mundur wojskowy
• Stopnie wojskowe w Polsce
• Berety w Wojsku Polskim
• Order Orła Białego
• Bandera wojenna Rzeczypospolitej Polskiej

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Wanda Bigoszewska, Henryk Wiewiora: Sztandary ludowego Wojska Polskiego 1943 ? 1974 . Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1974.
• Stanisław Komornicki : Wojsko Polskie 1939?1945 : barwa i bro? . Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984. ISBN  83-223-2055-8 .
• Kazimierz Madej: Polskie symbole wojskowe 1943?1978: godło, sztandary, ordery, odznaczenia i odznaki ludowego Wojska Polskiego . Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1980. ISBN  83-11-06410-5 .
• Jerzy Murgrabia: Symbole wojskowe Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie . Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN  83-11-07825-4 .
• Leonard Ratajczyk : Historyczny rodowod polskiego ceremoniału wojskowego . Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN  83-11-06506-3 .
• Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy 1918?1939 . Warszawa: ?Bellona” Społka Akcyjna, 2016. ISBN  978-83-11-14175-9 .
• Zdzisław ?ygulski (jun.) , Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy . Krakow: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988. ISBN  83-03-01483-8 .
• Ustawa z 19 lutego 1993 roku o znakach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.
• Rozporz?dzenie Ministra Obrony Narodowej z 2 grudnia 2004 roku w sprawie wzorow oraz noszenia umundurowania i oznak wojskowych przez ?ołnierzy zawodowych i kandydatow na ?ołnierzy zawodowych (Dz. U. z dnia 13 stycznia 2005 r.)
• Przepis Ubioru Polowego Wojsk Polskich . Warszawa: Zakłady Graficzno-Wydawnicze ?Ksi??ka”, 1919. brak strony w ksi??ce
• Mieczysław Wełna: Odznaki i oznaki Ludowego Wojska Polskiego . Warszawa: Zakład Narodowy imienia Ossoli?skich, 1989.

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Umundurowanie ?ołnierzy Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej