Pocisk manewruj?cy ? (dawniej: samolot-pocisk ) przeznaczony do dostarczenia głowicy bojowej do wyznaczonego celu bezpilotowy autonomiczny aparat lataj?cy jednorazowego u?ytku, ktorego podstawowymi cechami charakterystycznymi jest lot wykorzystuj?cy aerodynamiczn? sił? no?n? do pokonania siły grawitacji oraz nap?dzany na całej trasie lotu przez wbudowane ?rodło nap?du. W odro?nieniu bowiem od pociskow balistycznych , ktore nap?dzane s? jedynie na pocz?tkowym etapie lotu, pociski manewruj?ce nap?dzane s? wbudowanym ?rodłem nap?du od startu a? do momentu osi?gni?cia przez pocisk celu.

Warunkiem uznania obiektu za pocisk manewruj?cy nie jest zdolno?? do zmiany kierunku lotu, ani rodzaj wbudowanego nap?du. Czynniki te s? jedynie rezultatem post?pu technicznego, nie s? natomiast warunkami konstytutywnymi tego rodzaju broni. Pierwszym pociskiem manewruj?cym, ktory wszedł do produkcji seryjnej, był produkowany w latach 1918?1920 ameryka?ski Kettering Bug , ktorego płatowiec nap?dzany był czterocylindrowym tłokowym silnikiem spalinowym . Rozwoj pociskow manewruj?cych w dwudziestoleciu mi?dzywojennym doprowadził do powstania i bojowego u?ycia podczas II wojny ?wiatowej pociskow manewruj?cych V-1 z nap?dem odrzutowym , za? rozwoj technik naprowadzania i kontroli po zako?czeniu tego konfliktu, umo?liwił powstanie pociskow manewruj?cych zdolnych do wielokrotnych zmian kierunku w trakcie lotu i precyzyjnego naprowadzania si? na cel, w konsekwencji za? uczynił je jedn? z broni precyzyjnego ra?enia .

Wspołczesne konstrukcje pociskow manewruj?cych s? u?ywane z dowolnych lotniczych, naziemnych i morskich platform startowych, z uwagi za? na niewielkie rozmiary i niski profil lotu szczegolnie skuteczne s? w ataku na silnie bronione cele, ktorych ra?enie innymi sposobami nie jest mo?liwe lub te? wi?załoby si? z du?ym ryzykiem dla ?ycia własnych ?ołnierzy. W zwi?zku z brakiem w tamtym czasie precyzyjnych systemow naprowadzania i kontroli, podczas II wojny ?wiatowej pociski tego rodzaju u?ywane były do atakow o charakterze terrorystycznym na ludno?? cywiln? Londynu , Antwerpii i Brukseli , po jej zako?czeniu za? wielokrotnie ? do przeprowadzania uderze? precyzyjnych na centra obrony przeciwlotniczej , centra dowodzenia i ł?czno?ci , bazy lotnicze i obiekty przemysłowe o znaczeniu strategicznym.

Rozwoj idei [ edytuj | edytuj kod ]

W powszechnej ?wiadomo?ci przodkami wspołczesnych urz?dze? obj?tych definicj? pocisku manewruj?cego były niemieckie pociski V1 . Tymczasem pociski tego rodzaju istniały ju? w trakcie I wojny ?wiatowej ^[1] . Konstrukcja i techniczne charakterystyki pociskow manewruj?cych ewoluowały w ka?dym zakresie we wszystkich technicznie zaawansowanych pa?stwach, przy czym na przestrzeni dziesi?tek lat prym w tej mierze wiodły Zwi?zek Radziecki i Stany Zjednoczone ^[1] . Ewolucja pociskow manewruj?cych wiodła od prostych nap?dzanych silnikiem bomb aerodynamicznie lec?cych po linii prostej od startu do celu, a? po zło?one systemy zdolne do zmiany trasy dolotu, a nawet wielokrotnego podchodzenia do celu, i wci?? nie jest zako?czona.

Pocz?tki: do 1941 [ edytuj | edytuj kod ]

Idea "lataj?cych bomb" b?d? te? "torped powietrznych" przedstawiana była jako koncepcja operacyjna ju? przed I wojn? ?wiatow? . W 1915 roku w ameryka?skiej prasie nazywano je urz?dzeniami, ktore prawdopodobnie zrewolucjonizuj? nowoczesny sposob prowadzenia walki, a pociski tego rodzaju okre?lano mianem "dział przyszło?ci". W broni tej dostrzegano wielki potencjał, olbrzymi? warto?? i ogromn? sił? jako ?rodka napadu powietrznego ^[2] .

Technologi? umo?liwiaj?c? wowczas konstrukcj? tego rodzaju urz?dze? było zastosowanie ?yroskopow wbudowanych w owczesne konstrukcje kadłubow lotniczych. Historycznie znane praktyczne proby budowy tego rodzaju broni zapocz?tkowane zostały, gdy w 1915 roku ameryka?ski in?ynier Peter Hewitt , wynalazca wysokoci?nieniowej lampy rt?ciowej , podj?ł wspolne prace z Elmerem Sperrym i jego przedsi?biorstwem Sperry Gyroscope Company nad swoj? ?lataj?c? bomb?” ^[2] . Wynalazcy ci wspolnie zaprojektowali i przetestowali automatyczny system kontroli, za? pomy?lne wyniki tych prob skłoniły ich do oficjalnej prezentacji układu. Po podj?tej wkrotce i niestety nieudanej probie zainteresowania wynalazkiem armii ameryka?skiej , zwrocili si? ze swoim pomysłem do ameryka?skiej floty , ktora zgodziła si? przeprowadzi? oficjalne testy. 12 wrze?nia 1916 roku przeprowadzono pierwsze testy automatycznego układu kontroli przed przedstawicielami US Navy, zamontowanego na przygotowanym do tego celu wodnosamolocie . Automatycznie kontrolowana maszyna wzniosła si? na zaplanowany pułap, obrała wła?ciwy kurs, przeleciała zaprogramowany dystans, zanurkowała i uderzyła w wyznaczony cel ^[2] .

Ju? w pierwszej dekadzie lotow z u?yciem nap?du silnikowego, pomysł bezzałogowych, automatycznie kontrolowanych ?lataj?cych bomb” rozwa?any był w wielu krajach, poza Stanami Zjednoczonymi zwłaszcza w Wielkiej Brytanii . Wkrotce po wybuchu wojny, Brytyjski Gabinet Wojenny zwrocił si? do profesora Archibalda Lowa z wnioskiem o opracowanie dalmierza dla artylerii nadbrze?nej . Projekt przerodził si? jednak wkrotce w kontrolowan? za pomoc? radia ?lataj?c? bomb?”, ktorej zadaniem było przechwytywanie niemieckich sterowcow i ataki na cele naziemne. 21 marca 1917 roku Low zademonstrował opracowane przez siebie urz?dzenie wy?szym oficerom brytyjskim, jednak pierwsza maszyna rozbiła si? natychmiast po starcie, druga natomiast przeleciała niewielk? odległo??, po czym skierowała si? w stron? obserwatorow, ulegaj?c jednak rozbiciu niecałe 3 metry od Lowa i kontroluj?cego j? urz?dzenia radiowego ^[2] . Mniej wi?cej w tym samym czasie, Henry Folland ? konstruktor słynnego my?liwca SE-5 ? opracował inny projekt pocisku. Wybudowana przez Royal Aircraft Factory maszyna o rozpi?to?ci skrzydeł 6-6,7 metra i wadze 227 kilogramow wyposa?ona w silnik o mocy 35 KM , w trzech podj?tych w lipcu 1917 roku probach nie potrafiła jednak oderwa? si? od Ziemi, po czym projekt przerwano ^[2] .

Rozwoj konstrukcji ?lataj?cych bomb” nabrał znacznego impetu z chwil? przyst?pienia 6 kwietnia 1917 roku Stanow Zjednoczonych do I wojny ?wiatowej. Sze?? dni po?niej Naval Consulting Board zarekomendował przyznanie ?rodkow finansowych na program oparty na konstrukcji Sperry’ego, a ju? w maju tego roku Sekretarz Marynarki Josephus Daniels zaaprobował wydzielenie 200.000 dolarow na ten projekt. Przeprowadzone z wykorzystaniem wodnosamolotu Curtis N-9 eksperymenty nie zako?czyły si? jednak powodzeniem a? do 6 marca 1918 roku, kiedy ?lataj?ca bomba” przeleciała zaplanowane 1000 jardow (919,4 metra) ^[2] . Nast?pne testy nie wykazały jednak dojrzało?ci konstrukcji, wkrotce za? wojna dobiegła ko?ca. Jej zako?czenie nie spowodowało jednak porzucenia programu. 2 listopada 1918 roku marynarka zamowiła pi?? samolotow od kompanii Witteman-Lewis, z ktorych dwa wyposa?yła w oryginalne urz?dzenia kontrolne Sperry’ego trzy za? pozostałe w urz?dzenia zmodyfikowane. Na skutek problemow mi?dzy innymi ze stabilizacj? pocisku, program nie przyniosł jednak przełomu, tote? w 1922 roku został anulowany ^{[3] [2]} . W mi?dzyczasie jednak, z nieco wi?kszymi sukcesami prowadziła swoj program ?lataj?cych bomb” armia.

Kettering Bug [ edytuj | edytuj kod ]

Niektore z udanych lotow (mimo ich nieudanych zako?cze?) automatycznie kontrolowanych ?lataj?cych bomb” N-9 marynarki, zrobiły jednak wra?enie na obserwuj?cych je przedstawicielach ameryka?skich wojsk l?dowych, w ktorych skład wchodziły w tym czasie siły powietrzne ^[2] . Tote? armia Stanow Zjednoczonych powołała czteroosobowy zespoł celem ustalenia mo?liwo?ci pozyskania tego rodzaju broni. Podczas gdy trzech członkow zespołu wypowiedziało si? negatywnie o mo?liwo?ci skonstruowania takiego urz?dzenia, Charles Kettering ? wynalazca wyposa?onego w rozrusznik automobilu , a po?niej wiceprezydent General Motors ? wniosł odmienny raport mniejszo?ci. Co nie było w tej sytuacji zaskoczeniem, Kettering otrzymał od armii kontrakt na opracowanie odpowiedniego urz?dzenia ^[2] .

Sformowana przez Katteringa grupa kilku przedsi?biorstw (w tym nale??cego do Sperry’ego oraz Dayton-Wright Company ), prostsz? w budowie i ta?sz? od maszyny marynarki ?lataj?c? bomb?”. Maszyna pokryta była gaz? i papierem pakowym nas?czonymi gliceryn? i kreozotem . Celem zwi?kszenia stabilno?ci Orville Wright zarekomendował skrzydła o wyra?nym wzniosie (10°), co po realizacji nadało maszynie charakterystyczny wygl?d. Wkrotce te?, przyj?ła si? jego nieoficjalna nazwa ? Kettering Bug ”, mimo ?e oficjalnie nazywał si? ?Liberty Eagle” ^[2] .

25 stycznia 1918 roku, armia zamowiła 25 ?insektow”, w przeciwie?stwie jednak do marynarki, dla swojej maszyny armia nie przewidziała katapulty ? Kettering Bug startował z czterokołowego wozka. Pierwsze loty nowej maszyny, pilotowanej tymczasem jeszcze przez pilota, odbyły si? dopiero 19 lipca tego roku, za? pierwsze loty automatycznie kontrolowane dopiero 14 wrze?nia i 1 pa?dziernika ze zmiennym jednak?e powodzeniem, przy czym najdłu?szy z nich si?gn?ł 60 mil (96,5 km). Ogolnie jednak, oficerowie armii wyra?ali zadowolenie z potencjału konstrukcji ^[2] :

Obserwuj?cy loty podpułkownik Bion Arnold rekomendował najwy?szemu dowodztwu natychmiastowe ustalenie wielko?ci produkcji, pozyskanie odpowiedniego pola testowego oraz poinformowanie wojsk własnych oraz sojuszniczych o istnieniu ?lataj?cych bomb”. Wkrotce jednak wojna dobiegła ko?ca, a ameryka?ska armia dysponowała 20 uko?czonymi ?insektami”, 5 płatowcami oraz 11 cz??ciowo tylko skompletowanymi Kettering Bugami. Zako?czenie wojny bynajmniej nie przerwało jednak testow nowej broni, ktore kontynuowano, ponownie ze zmiennym powodzeniem. Nawet jednak szesnastomilowy automatycznie kontrolowany lot w jednej z prob nie mogł przysłoni? tego, ?e a? 10 z 14 prob tego czasu zako?czyło si? niepowodzeniem, tote? w marcu 1920 roku program został zako?czony ^[2] .

Jedynie 8 z ogołem 36 ameryka?skich testow ?lataj?cych bomb” Sperry’ego i Ketteringa zako?czyło si? sukcesem ^[2] . Najwa?niejszymi przyczynami tego stanu była trudno?? przeprowadzania testow statkow powietrznych, ktore nie były pilotowane przez człowieka, co utrudniało stwierdzenie rzeczywistych przyczyn niepowodze?, niedoskonała konstrukcja aerodynamiczna samolotow i niedostateczna wci?? jeszcze wiedza in?ynierska na temat aerodynamiki. Cz??ciowo rozwi?zywały ten problem testy ?lataj?cych bomb”, w trakcie ktorych samoloty były pilotowane przez znajduj?cego si? w nich pilota, ktore pomogły uzyska? w po?niejszym kresie pewne sukcesy, jednak?e w niewystarczaj?cym zakresie. Powodem niepowodze? były tak?e konstrukcje systemow kontroli oraz silnikow, ktore rownie? nie zawsze pracowały zgodnie z oczekiwaniami ^[2] . Armia nie zawsze te? była w stanie odzyska? uszkodzone b?d? zniszczone urz?dzenia, co z jednej strony powodowało szybkie wyczerpywanie si? dost?pnych dla testow maszyn, z drugiej za? cz?sto uniemo?liwiało stwierdzenie przyczyn niezamierzonego rozbicia si? urz?dzenia. Wszystko to powodowało, ?e kilku ludzi z wizj?, dysponuj?cych jedynie ograniczon? wiedz? i zasobami, nie było w stanie przekształci? ide? ?lataj?cych bomb” w rzeczywisto?? ^[2] . Idea ta przetrwała jednak przez nast?pne lata.

Larynx [ edytuj | edytuj kod ]

W 1920 roku brytyjskie siły powietrzne (RAF) dostrzegały trzy ?cie?ki potencjalnego rozwoju: kontrolowanych za pomoc? ?yrokompasu ?lataj?cych bomb”, samolotow-celow oraz sterowanych radiowo pociskow odpalanych z powietrza. Wkrotce jednak RAF porzucił trzeci? opcj?, skupiaj?c si? na dwoch pierwszych koncepcjach. Na pocz?tku oraz w połowie lat 20. Wielka Brytania testowała pewna liczb? kontrolowanych radiowo samolotow, w tym maszyn Bristol Fighter, Sperry Avio, D.H.9A oraz Wolf. Rownolegle jednak?e rozpocz?to prace nad samolotem-celem RAE 1921 Target . Ze wzgl?dow bezpiecze?stwa oraz tajemnicy, rozpocz?te w lipcu 1922 roku testy przeprowadzono nad morzem. We wrze?niu 1925 roku RAF rozpocz?ł prace nad rzeczywist? ?lataj?ca bomb?”. W porownaniu z RAE 1921 Target, pocisk nosz?cy nazw? Larynx ( Long Range Gun with Lynx Engine ) był mniejszy, ci??szy i szybszy. 200-konny silnik Lynx IV zapewniał pociskowi pr?dko?? maksymaln? ponad 200 mil na godzin? (322 km/h), dzi?ki czemu Larynx był szybszy od ka?dego owczesnego samolotu my?liwskiego ^[2] . Pierwszy Larynx wpadł do kanału La Manche 20 lipca 1927 roku, wkrotce po katapultowaniu z niszczyciela HMS ?Stronghold” (H50) . 15 pa?dziernika 1927 roku trzeci Larynx przeleciał 180 km z pr?dko?ci? 193 mph (310 km/h) trafiaj?c 8 km od celu. Kolejne testy, przeprowadzone na pustyni w Iraku , rozczarowały jednak brytyjskie siły powietrzne seri? niepowodze?. Na przełomie lat 20. i 30., Wielka Brytania prowadziła programy rozwojowe kilku pociskow, w tym kontrolowanego za pomoc? radia pocisku przeciwlotniczego, co spowodowało degradacj? projektu Larynx w hierarchii priorytetow, a w ko?cu przerwanie jego programu we wrze?niu 1936 roku ^[2] .

Cechy charakterystyczne [ edytuj | edytuj kod ]

Pocisk manewruj?cy jest bezpilotowym, zu?ywalnym, uzbrojonym aerodynamicznym i autonomicznym statkiem powietrznym, ktory jest nap?dzany przez wbudowany we? własny układ nap?du ^[4] . Podstawowymi cechami charakterystycznymi tego rodzaju pocisku jest lot z wykorzystaniem aerodynamicznej siły no?nej oraz nap?du silnikowego na całej trasie lotu. W odro?nieniu bowiem od pociskow balistycznych , ktore nap?dzane s? przez silniki jedynie na pocz?tkowym etapie lotu, silniki pocisku manewruj?cego nap?dzaj? go od startu a? do momentu osi?gni?cia przez pocisk celu. Istotnymi elementami charakterystycznymi dla pociskow manewruj?cych s? zu?ywalno?? ? gdy? s? one urz?dzeniami jednorazowego u?ytku oraz uzbrojenie. Odro?nia je to od statkow powietrznych UAV ? dronow bojowych lub słu??cych do obserwacji i rekonesansu ^[4] . Podkre?lenie autonomiczno?ci pociskow manewruj?cych wskazuje na fakt, ?e pocisk porusza si? po z gory zaprogramowanej trasie lotu, co odro?nia go od zdalnie sterowanych maszyn powietrznych oraz pojazdow naprowadzanych komendowo .

Definicja ta opisuje ofensywn? bro? militarn? słu??c? do osi?gania celow bezpiecze?stwa narodowego . Niektore z tych celow mog? by? osi?gane za pomoc? innych rodzajow broni ? zwłaszcza bro? rakietow?. Z uwagi jednak na fakt ?e pociski manewruj?ce korzystaj? z tlenu zawartego w powietrzu atmosferycznym, nie musz? przenosi? utleniacza jak pociski rakietowe, w konsekwencji dysponuj? znacz?co wi?kszym zasi?giem skutecznym ni? pociski o tej samej wadze nap?dzane silnikiem rakietowym ^[4] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz hasło pocisk manewruj?cy w Wikisłowniku

• Kenneth P. Werrell: The evolution of the cruise missile . Wyd. drugie. Washington, D.C: Air University, Air University Press. OCLC 12022079 . Brak numerow stron w ksi??ce
• Michael Dutra. Strategic Myopia: The United States, Cruise Missiles, And The Missile Technology Control Regime . ?Journal of Transnational Law & Policy”. 14 (1), s. 37?85, 2004. Florida State University . ISSN   1067-8182 . ( ang. ) .  
• Richard K. Betts: Cruise Missile: Technology, Strategy and Politics . Brookings Inst Press, February 1982. ISBN  0-8157-0931-5 . Brak numerow stron w ksi??ce