Pachnotka bazyliowata

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Pachnotka zwyczajna )
Pachnotka bazyliowata
Ilustracja
Systematyka [1] [2]
Domena

eukarionty

Krolestwo

ro?liny

Podkrolestwo

ro?liny zielone

Nadgromada

ro?liny telomowe

Gromada

ro?liny naczyniowe

Podgromada

ro?liny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrz?d

astropodobne

Rz?d

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

pachnotka

Gatunek

pachnotka bazyliowata

Nazwa systematyczna
Perilla frutescens (L.) Britton
Mem. Torrey Bot. Club 5: 277 1894 [3]
Synonimy
  • Perilla albiflora Odash.
  • Perilla avium Dunn
  • Perilla ocymoides L.
  • Perilla shimadae Kudo
  • Perilla urticifolia Salisb. [3]
Kategoria zagro?enia ( CKGZ ) [4]

Multimedia w Wikimedia Commons

Pachnotka bazyliowata [5] , p. krzewiasta [6] , p. zwyczajna [7] ( Perilla frutescens (L.) Britton) ? gatunek ro?lin z rodziny jasnotowatych , reprezentant monotypowego rodzaju pachnotka Perilla [8] . Wspołcze?nie gatunek rozpowszechniony jest w Azji na obszarze od Himalajow po Japoni? [9] , ale pochodzi prawdopodobnie z cienistych siedlisk le?nych u podno?a Himalajow rozci?gaj?cych si? od Pakistanu na wschod [10] . Ro?lina rozprzestrzeniana jest jako uprawna, popularna zwłaszcza w Azji Wschodniej, Europie południowo-wschodniej [9] i na południu USA [5] . Jako dziczej?cy gatunek introdukowany wyst?puje m.in. na Ukrainie [9] .

Uprawiana jest jako ro?lina olejodajna , a tak?e jako ozdobna [5] [9] .

Morfologia [ edytuj | edytuj kod ]

Kwiaty
Pokroj
Aromatyczna ro?lina jednoroczna osi?gaj?ca od 0,3 do 2 m wysoko?ci, zielona do purpurowo nabiegłej (u odmian formy ro?nie ubarwione), owłosiona w ro?nym stopniu do szczeciniastej [11] . Silnie rozgał?ziona, st?d pokroj krzaczasty [5] .
Li?cie
Naprzemianległe, pojedyncze, na ogonkach do 5 cm długo?ci. Blaszka szerokojajowata do okr?gławej, u nasady zaokr?glona, na szczycie krotko zaostrzona lub t?pa, na brzegu g?sto lub niewyra?nie piłkowana. Blaszka osi?ga od ok. 4 do 13 cm długo?ci i od ok. 3 do 10 cm szeroko?ci. Z wierzchu zwykle szczeciniaste, od spodu przylegaj?co owłosione. Zielone, ale cz?sto te? purpurowo nabiegłe i z purpurowoczarnymi plamami [11] .
Kwiaty
Zebrane po dwa (rzadziej cztery) w lu?no lub g?sto rozmieszczone okołki [10] w szczytowej cz??ci p?du i w gronach wyrastaj?cych z k?tow gornych li?ci. Kwiaty szypułkowe , wsparte szerokojajowatymi lub zaokr?glonymi przysadkami . Kielich zrosłodziałkowy, dziesi?cio?yłkowy, dzwonkowaty, dwuwargowy, w czasie kwitnienia do 3 mm długo?ci, ale w czasie owocowania powi?ksza si? i rozszerza jednostronnie. Gorna warga kielicha z trzema lancetowatymi z?bkami, z ktorych ?rodkowy jest najmniejszy, dolna warga z dwoma z?bkami. Korona pi?ciopłatkowa, zro?ni?ta u nasady w dzwonkowat? rurk? [11] , nieco tylko dłu?sza od kielicha, słabo grzbiecista [5] osi?ga do 4 mm długo?ci [11] . Płatki białe do czerwonofioletowych, w dolnej wardze trzy łatki, z ktorych ?rodkowa jest nieco wi?ksza, a boczne podobne wielko?ci? do dwoch łatek wargi gornej. Cztery pr?ciki , z ktorych czasem dwa gorne s? nieco dłu?sze [11] , krotsze od korony [10] . Szyjka słupka krotka [10] , z dwudzielnym znamieniem o rownych ramionach [11] .
Owoce
Czterodzielne rozłupnie , rozpadaj?ce si? na cztery kulistawe, gładkie rozłupki o ?rednicy do 1,5 mm [10] [11] .

Systematyka [ edytuj | edytuj kod ]

W obr?bie rodzaju pachnotka Perilla L., Gen. ed. 6: 578. Jun 1764 [8] w niektorych uj?ciach wyro?niano 6 [9] ?7 [5] gatunkow. Wspołcze?nie traktowane s? one wszystkie jako jeden zmienny gatunek [9] [10] [11] . W obr?bie gatunku potwierdzono wyra?ne zro?nicowanie chemotypow [7] .

W obr?bie rodziny jasnotowatych Lamiaceae rodzaj zaliczany jest do podrodziny Nepetoideae (Dumort.) Luerss. (1882) i plemienia Elsholtzieae (Burnett) Sanders & Cantino (1984) [10] .

Zastosowanie [ edytuj | edytuj kod ]

  • Odmiana 'Magilla'
    Odmiana 'Magilla'
  • Czerwonolistna odmiana crispa
    Czerwonolistna odmiana crispa
  • Sushi z liśćmi pachnotki
    Sushi z li??mi pachnotki

Owoce zawieraj? od 25 do 53% oleju [12] . W Azji od dawna pachnotka uprawiana jest jako ro?lina olejodajna . Jej szybko schn?cy olej [5] ( yegoma ) [9] wykorzystywany jest do wyrobu werniksow , chi?skiej [5] i japo?skiej [7] laki , lakierow , gum [5] i linoleum [7] . Olej ten stosuje si? tak?e do wyrobu odzie?y wodoodpornej [7] , parasoli, nas?cza si? nim papier do zapewnienia mu wodoodporno?ci, a tak?e dodaje do farb i atramentow [9] .

Zarowno olej [9] jak i olejek eteryczny wykorzystuje si? w lecznictwie [5] , zwłaszcza w medycynie chi?skiej [9] . W Japonii antyseptycznie działaj?cy olejek dodawany jest do proszkow do mycia z?bow [7] .

Wytłoki wykorzystywane s? jako pasza [13] .

Pomimo ?e dziko rosn?ce ro?liny zawieraj? toksyczne ketony , w Japonii z odmiany P. frutescens var. crispa pozyskuje si? z li?ci barwnik zwany sizo do barwienia potraw. Olejek z tej odmiany stosowany jest do aromatyzowania potraw, zwłaszcza sosow i słodyczy. W Japonii wytwarza si? z niego tak?e substancj? słodz?c? do 8 razy słodsz? od sacharyny i do kilku tysi?cy razy od sacharozy , wykorzystywan? do słodzenia tytoniu [7] . W Indiach olej wykorzystuje si? jako jadalny [13] .

Ro?lina uprawiana jest tak?e jako ozdobna, zwłaszcza w klombach dywanowych. Uprawia si? ro?ne odmiany o barwnych i ro?nokształtnych li?ciach, w tym k?dzierzawych i purpurowo nabiegłych [5] [12] .

Uprawa [ edytuj | edytuj kod ]

Ro?lina rozmna?ana z nasion . Poniewa? znosi lekkie przymrozki, młode ro?liny mog? by? wysadzane do gruntu ju? wiosn?. Wymaga gleb przepuszczalnych i ?wie?ych w miejscach słonecznych i połcienistych. W uprawie o charakterze ozdobnym usuwa si? kwiatostany w celu przedłu?enia ?ywotno?ci ro?lin i dla unikni?cia ich rozsiewania si?. Ro?lina rekomendowana do stref mrozoodporno?ci od 8 do 11 [14] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ Michael A.   Ruggiero i inni , A Higher Level Classification of All Living Organisms , ?PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI :  10.1371/journal.pone.0119248 , PMID :  25923521 , PMCID :  PMC4418965 [dost?p 2020-02-20] ( ang. ) .
  2. ↑ Peter F.   Stevens , Angiosperm Phylogeny Website , Missouri Botanical Garden, 2001? [dost?p 2019-11-16] ( ang. ) .
  3. ↑ a b Perilla frutescens (L.) Britton . [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dost?p 2019-11-16].
  4. ↑ Perilla frutescens , [w:] The IUCN Red List of Threatened Species ( ang. ) .
  5. ↑ a b c d e f g h i j k Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny . Warszawa: Pa?stwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 621-622. ISBN  83-214-1305-6 .
  6. ↑ Wiesław Gawry?: Słownik ro?lin zielnych . Krakow: Officina botanica, 2008, s. 138. ISBN  978-83-925110-5-2 .
  7. ↑ a b c d e f g Wielka Encyklopedia Przyrody. Ro?liny kwiatowe 2 . Warszawa: Muza SA, 1998, s. 290. ISBN  83-7079-779-2 .
  8. ↑ a b Perilla Linnaeus . [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dost?p 2019-11-16].
  9. ↑ a b c d e f g h i j David J.   Mabberley , Mabberley’s Plant-Book , Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 697, DOI :  10.1017/9781316335581 , ISBN  978-1-107-11502-6 , OCLC   982092200 .
  10. ↑ a b c d e f g K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VII. Flowering Plants. Dicotyledons. Lamiales . Berlin, Heidelberg: Springer, 2004, s. 230. ISBN  978-3-642-62200-7 .
  11. ↑ a b c d e f g h Perilla Linnaeus . [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dost?p 2019-11-16].
  12. ↑ a b pachnotka zwyczajna , [w:] Encyklopedia PWN [dost?p 2023-03-31] .
  13. ↑ a b Zbigniew Podbielkowski: Słownik ro?lin u?ytkowych . Warszawa: PWRiL, 1989, s. 268-269. ISBN  83-09-00256-4 .
  14. ↑ Geoffrey   Burnie i inni , Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 ro?lin ogrodowych , Niemcy: Konemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 654, ISBN  3-8331-1916-0 , OCLC   271991134 .
?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pachnotka_bazyliowata&oldid=72334081 ”