Nowy Orlean

New Orleans

Kola? zdj?? Nowego Orleanu
Piecz?? Flaga
Pa?stwo	Stany Zjednoczone
Stan	Luizjana
Burmistrz	LaToya Cantrell
Powierzchnia	907 km²
Wysoko??	0 [1] m n.p.m.
Populacja  (2022) ? liczba ludno?ci ? g?sto??	369 749 842,6 os./km²
Nr kierunkowy	985
Kod pocztowy	70117
Strefa czasowa	UTC-06:00 UTC-05:00
Poło?enie na mapie Luizjany Nowy Orlean
Poło?enie na mapie Stanow Zjednoczonych Nowy Orlean
29°57′53″N   90°04′14″W / 29,964722   -90,070556
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodro?ach
Strona internetowa

Nowy Orlean ( ang. New Orleans , fr. La Nouvelle-Orleans ) ? miasto na południu Stanow Zjednoczonych , najwi?ksze miasto stanu Luizjana .

Według spisu powszechnego przeprowadzonego w roku 2020, liczba mieszka?cow miasta wynosiła 384 tys., a jego obszaru metropolitalnego ? 1,25 mln ^{[2] [3]} . Nowy Orlean został powa?nie dotkni?ty przez huragan Katrina w sierpniu 2005 r., ktory zalał ponad 80% miasta, zabił ponad 1800 osob i wysiedlił tysi?ce mieszka?cow, powoduj?c znacz?cy spadek liczby ludno?ci.

Nowy Orlean poło?ony jest w bagnistej delcie rzeki Missisipi , na jej lewym brzegu, ok. 150 km od jej uj?cia do Zatoki Meksyka?skiej . Niedaleko miasta znajduje si? jezioro Pontchartrain .

Przed wylewami Missisipi Nowy Orlean jest chroniony przez system tam i zapor .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Nowy Orlean jako La Nouvelle-Orleans został zało?ony przez francuskich osadnikow pod kierunkiem Jean-Baptiste’a Le Moyne de Bienville’a . Przybył on do Luizjany w 1699 roku. Utworzył pierwszy fort ? Fort Maurepas, a w roku 1718 wybrał miejsce pod zało?enie miasta, ktore postanowił nazwa? na cze?? Filipa II Burbon-Orlea?skiego ^[4] . W roku 1722 stało si? ono stolic? francuskiej Luizjany .

W 1762 roku przeszło pod panowanie Hiszpanii ^[5] . W 1801 roku na krotko wrociło ponownie pod władanie napoleo?skiej Francji. W 1803 roku wraz z terytorium Luizjany sprzedane przez Napoleona Bonaparte Stanom Zjednoczonym. Na pocz?tku roku 1815 podczas ostatnich tygodni wojny brytyjsko-ameryka?skiej brytyjska ekspedycja podj?ła prob? zdobycia miasta. Brytyjski szturm generalny na ameryka?skie umocnienia pod miastem, przeprowadzony 8 stycznia 1815 roku i zwany bitw? pod Nowym Orleanem , został krwawo odparty przez Amerykanow.

Szybki rozwoj Nowego Orleanu datuje si? od pocz?tku XIX wieku, kiedy wraz ze stopniowym uregulowaniem rzeki Missisipi i rosn?cym ameryka?skim osadnictwem nad jej brzegami port w Nowym Orleanie stał si? oknem na ?wiat dla ogromnej połaci Ameryki Połnocnej. W 1840 roku miasto liczyło ju? 102 tys. mieszka?cow i było najwi?kszym miastem ameryka?skiego Południa, jak rownie? czwartym co do liczby ludno?ci miastem w Stanach Zjednoczonych.

W latach 1812?1849 miasto to było stolic? stanu Luizjana, nast?pnie przeniesion? do Baton Rouge . W 1861 r. Luizjana ogłosiła wyst?pienie z Unii i przyst?pienie do Skonfederowanych Stanow Ameryki . Skutkiem powstania tego pa?stwa była wojna secesyjna . Miasto zostało zdobyte zaledwie rok po?niej. Poddało si? bez walki flocie US Navy , ktora przedarła si? przez ogie? broni?cych je fortow (zobacz: Kampania na Missisipi ). Po zako?czeniu wojny miasto było ponownie stolic? stanu w latach 1865?1880.

Rozbudowa miasta w XX wieku, ze wzgl?du na poło?enia poni?ej poziomu wod, ograniczała si? do wy?ej poło?onych terenow lub w sposob naturalny odgrodzonych. Zabudowa układała si? w kształt połksi??yca, st?d nadawany wowczas przydomek The Crescent City . W 1910 roku rozpocz?to plan osuszenia miasta za pomoc? systemu pomp i kanałow, ktore odprowadzały wod? do jeziora Pontchartrain . Niekorzystnym skutkiem osuszania miasta okazało si? jego dalsze obni?anie i zwi?kszanie depresji. W ten sposob wzrosło ryzyko zalania miasta w wypadku, kiedy system wałow i zapor zostałby przerwany lub opady atmosferyczne byłyby na tyle du?e, ?e przekroczyłoby to wydajno?? pomp odwadniaj?cych. Ostrzegano przed naturaln? katastrof?, w wyniku ktorej w centrum Nowego Orleanu powstałoby jezioro o gł?boko?ci do 9 metrow, ktorego wypompowanie zaj?łoby przynajmniej kilka miesi?cy. Ten pesymistyczny scenariusz sprawdził si? z nadej?ciem huraganu Katrina .

W XX wieku, wprowadzono wiele ?modernizacji”, ktore uj?ły naturalnego, historycznego uroku miasta. W ramach programu robot publicznych całkowicie wybetonowano brzeg jeziora Pontchartrain . Ze wzgl?du na turystyczny boom pod koniec XX wieku, przeprowadzono renowacje w celu przywrocenia pierwotnych cech. Ponownie uruchomiono cz??? zawieszonych linii tramwajowych, a wielu budynkom przywrocono historyczny wystroj.

Huragan Katrina [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Skutki przej?cia huraganu Katrina nad Nowym Orleanem .

29 sierpnia 2005 roku w miasto uderzył pot??ny Huragan Katrina ^[6] . Dzie? wcze?niej władze miasta ogłosiły przymusow? ewakuacj? mieszka?cow. Cz??? z nich opu?ciła miasto, ale wielu, szczegolnie biednych, pozostało w swoich domach lub udało si? do wyznaczonych publicznych schronow. Wi?kszo?? powierzchni Nowego Orleanu le?y poni?ej poziomu morza. Istniało du?e prawdopodobie?stwo, ?e wiatry huraganu spi?trz? wod? i przełami? groble otaczaj?ce miasto, ktore w konsekwencji zostanie zalane wod?. Huragan jednak w ostatniej chwili skr?cił nieco na wschod i jego ?rodek przeszedł obok miasta tak, ?e szkody wyrz?dzone bezpo?rednio przez jego wiatry okazały si? stosunkowo małe. Z tego powodu w pierwszych godzinach po przej?ciu huraganu wydawało si?, ?e miasto po raz kolejny w swojej historii wyszło z tarapatow obronn? r?k?. Jednak nast?pnego dnia okazało si?, ?e wały przeciwpowodziowe otaczaj?ce miasto zostały przełamane w kilku punktach. W konsekwencji woda wlała si? powoli do miasta i zalała około 80% jego powierzchni ^[6] .

Od czwartku, 1 wrze?nia, poziom wody w mie?cie przestał wzrasta?, gdy? wyrownał si? z poziomem wod w przylegaj?cym jeziorze Pontchartrain . Rozpocz?ły si? prace nad napraw? wałow przeciwpowodziowych i wznowieniem działania miejskich przepompowni, ktore miały umo?liwi? wypompowanie wody z zalanych terenow. System pomp jest stałym elementem infrastruktury Nowego Orleanu, gdy? obfite deszcze powoduj?ce lokalne podtopienia s? tam codzienno?ci?. Nie było jednak jasne do jakiego stopnia pompy zostały uszkodzone przez powod?. Spraw? komplikował fakt, ?e woda w mie?cie była silnie zanieczyszczona, wi?c istniały obawy, ?e nawet po wypompowaniu mogła pozostawi? niebezpieczny osad, ktory musiałby by? dokładnie usuni?ty, zanim mieszka?cy mogliby wroci? do miasta.

Wszyscy mieszka?cy, ktorzy przetrwali huragan zostali obj?ci nakazem ewakuacji, ktora była organizowana jednak bardzo powoli ^[6] . Do miasta nie docierała znacz?ca pomoc, na ulicach było bardzo mało policji i wojska. To spowodowało gwałtowny wzrost desperacji ludzi w mie?cie i rosn?c? anarchi?. Media podawały doniesienia o masowych rabunkach sklepow i dramatycznym wzro?cie przest?pczo?ci. Co najmniej kilkana?cie tysi?cy ludzi czekało na ewakuacj? na krytym stadionie Superdome w nieustannie pogarszaj?cych si? warunkach. Sformułowane zostały plany przewiezienia ich autobusami do Houston i umieszczenia w kolejnym wielkim stadionie sportowym, Astrodome . W mie?cie zacz?ło brakowa? ?ywno?ci, lekarstw i wody pitnej. Miasto zostało pozbawione pr?du i ł?czno?ci ze ?wiatem. Członkowie lokalnych gangow okradali sklepy i bez skrupułow atakowali policjantow, ktorzy musieli wycofa? si? do swoich posterunkow. Prasa notowała przypadki ostrzału helikopterow ratowniczych i pojazdow uczestnicz?cych w akcji ratowniczej, cho? po?niej okazało si?, ?e nic takiego nie miało miejsca. Nawet praworz?dni na co dzie? mieszka?cy pl?drowali miasto w poszukiwaniu ?ywno?ci i wody pitnej. Ludzie uratowani ze swoich podtopionych domow umierali na ulicach. Tropikalny klimat dawał si? we znaki starszym ludziom. Tysi?ce uciekinierow schroniło si? w pobli?u centrum konferencyjnego nieopodal mostow na Missisipi (Crescent City Connection), gdzie nie mieli ?ywno?ci ani wody.

W dramatycznym wywiadzie w czwartek wieczorem burmistrz Nowego Orleanu powiedział, ?e mimo zapowiedzi, do miasta nie dociera prawie ?adna pomoc. W niecenzuralnych słowach wezwał rz?dz?cych krajem do zaprowadzenia porz?dku na ulicach i skrytykował ich za opieszało?? w przyznawaniu pomocy dla dotkni?tego powodzi? regionu.

Sytuacja zacz?ła poprawia? si? dopiero w pi?tek 2 wrze?nia, w pi?tym dniu po przej?ciu huraganu, kiedy na ulicach w ko?cu pokazały si? poka?ne siły gwardii narodowej. Do wieczora ewakuowano wi?kszo?? ludzi zgromadzonych na stadionie Superdome. Do niedzieli, 4 wrze?nia, ewakuowano reszt? ludzi zgromadzonych w głownych punktach zbiorczych.

W drugim tygodniu po przej?ciu huraganu w mie?cie pozostało prawdopodobnie tylko kilka tysi?cy mieszka?cow, wielu z nich zdeterminowanych, by pozosta? w swoich domach nawet je?li s? zalane wod?. Burmistrz ogłosił, ?e policja ma prawo usuwa? ich sił?. Poziom wody w mie?cie obni?ył si?, ale 60% powierzchni miasta pozostawało nadal pod wod?, ktora z dnia na dzie? stawała si? coraz bardziej zanieczyszczona. Słu?by ratownicze rozpocz?ły operacj? zbierania ciał, ktore były wysyłane do punktu zbiorczego w celu identyfikacji.

Opieszało?? i nieudolno?? działa? rz?dowych na wszystkich szczeblach wywołała gło?n? fal? krytyki w Stanach Zjednoczonych i na ?wiecie. Akcja ratownicza wykazała kompromituj?cy brak koordynacji mi?dzy władzami miejskimi, stanowymi i federalnymi.

Z pocz?tku oceniano, ?e minie wiele tygodni lub nawet miesi?cy, zanim mieszka?cy b?d? mogli wroci? do miasta. Ogromna liczba budynkow została nieodwracalnie uszkodzona przez wod?. Wielu mieszka?cow deklarowało mediom, ?e stracili wszystko i nie planuj? ju? nigdy ponownie zamieszka? w mie?cie. Z drugiej strony niektore dzielnice miasta wyszły z huraganu prawie nieuszkodzone, a ich mieszka?cy rychło powrocili do swoich domow. Liczba ofiar ?miertelnych w mie?cie była trudna do ustalenia. Wst?pne szacunki mowiły o kilku tysi?cach zabitych. Ostatecznie zanotowano 1577 ofiar ?miertelnych w całym stanie Luizjana.

W dwa lata po kataklizmie (w sierpniu 2007 roku) ludno?? miasta oceniana była na 273 tys., w porownaniu do 485 tys. przed przej?ciem huraganu (w stosunku do lipca 2006 roku nast?pił wzrost o 50 000). Nadal trwaj? prace w celu usuni?cia jego skutkow. Cho? wi?kszo?? miasta jest ponownie otwarta dla mieszka?cow i dzielnice, gdzie straty były mniej dotkliwe ponownie funkcjonuj?, niektore cz??ci miasta najbardziej dotkni?te przez huragan maj? nadal problem z zapewnieniem sprawnych usług miejskich. Najbardziej zniszczona dzielnica Lower Ninth Ward do dzi? nie jest oficjalnie otwarta dla powrotu swoich mieszka?cow.

Gospodarka [ edytuj | edytuj kod ]

Du?y o?rodek przemysłowy, jeden z najwa?niejszych portow w USA. Wa?ny o?rodek turystyczny.

?ycie kulturalne, zabytki i atrakcje turystyczne [ edytuj | edytuj kod ]

Wa?ny o?rodek kulturalny ? Nowy Orlean uwa?any jest za kolebk? jazzu . W mie?cie odbywaj? si? liczne festiwale jazzowe. Nowy Orlean jest słynny na całym ?wiecie z jedzenia. Bezkonkurencyjne specjalno?ci zawieraj? m.in. sma?one ciasteczka w kształcie kwadracikow, zwane ?French doughnuts”, czyli francuskie p?czki.

Religia [ edytuj | edytuj kod ]

Aglomeracja ma najwy?szy odsetek katolikow (42,1% deklaruje członkostwo), w?rod ameryka?skich metropolii licz?cych ponad 1 milion mieszka?cow ^[7] . Najwi?ksze ugrupowania religijne w 2020 roku obejmowały ^[8] :

• Ko?cioł katolicki ? 535,1 tys. członkow w 130 parafiach,
• Ko?cioły baptystyczne ? ok. 120 tys. członkow w 352 zborach,
• bezdenominacyjne zbory ewangelikalne ? 70 tys. członkow w 228 zborach,
• Ko?cioły zielono?wi?tkowe (gł. Zbory Bo?e , FGCAI i Zjednoczony Ko?cioł Zielono?wi?tkowy ) ? 30-40 tys. członkow w 143 zborach,
• Ko?cioły metodystyczne ? 31,1 tys. członkow w 72 ko?ciołach,
• społeczno?? muzułma?ska ? 17,6 tys. wyznawcow w 12 meczetach,
• Ko?cioły anglika?skie ? ponad 10 tys. członkow w 26 ko?ciołach,
• ?wiadkowie Jehowy ? 9,7 tys. wyznawcow w 37 zborach.

Zabytki i turystyka [ edytuj | edytuj kod ]

French Quarter [ edytuj | edytuj kod ]

Najstarsza cz??? miasta. Zabytkowa zabudowa z okresu francuskiego i hiszpa?skiego panowania (XVIII?XIX wiek). Murowane kamienice z charakterystycznymi balkonami i kolorowymi elewacjami. Turystyczne centrum miasta i całego regionu. Centraln? ulic? French Quarter jest Bourbon Street, pełna restauracji i nocnych klubow, przyci?gaj?ca ka?dego wieczoru tłumy go?ci.

Mardi Gras [ edytuj | edytuj kod ]

Podczas nowoorlea?skiego karnawału organizowanych jest wiele parad w niemal wszystkich cz??ciach miasta (najwi?ksza parada prowadzi przez St. Charls Ave). Głownym rekwizytem s? kolorowe paciorki, ktorymi m??czy?ni obdarowuj? urodziwe panie. Parady i zabawy do białego rana doskonale oddaj? rozwi?zł? atmosfer? Nowego Orleanu, zwanego cz?sto Big Easy ^[9] .

Cmentarze [ edytuj | edytuj kod ]

Nowoorlea?skie cmentarze s? jedn? z głownych atrakcji miasta. Zmarli s? bowiem chowani w grobowcach ro?nych rozmiarow i kształtow, cz?sto zdobionych rze?bami ?wi?tych i patronow. Niestety, władze miasta zalecaj? zwiedzanie nekropolii w wi?kszych grupach, ze wzgl?du na wandali i rabusiow, ktorzy upodobali sobie te rejony miasta.

The National World War II Museum [ edytuj | edytuj kod ]

Muzeum po?wi?cone II wojnie ?wiatowej ^[10] . Zwiedzaj?cy mog? obejrze? oryginalne wyposa?enie armii ameryka?skiej z czasow wojny oraz zapozna? si? z multimedialnymi prezentacjami z tamtego okresu. Opisywane s? głownie fazy wojny w ktorych brali udział ?ołnierze Stanow Zjednoczonych. Mo?na na przykład znale?? omowienie historii India?skich szyfrantow , ktora zdobyła rozgłos po filmie fabularnym Johna Woo Szyfry wojny .

Gdy rozwa?ano, gdzie wybudowa? narodowe muzeum II W?, gen. Eisenhower stwierdził, ?e Muzeum powinno znajdowa? si? w Nowym Orleanie, gdy? barki, po ktorych pływano na okolicznych bagnach, modernizowane w tutejszych stoczniach, słu?yły ameryka?skim ?ołnierzom podczas D-Day. Pocz?tkowo nosiło nazw? D-Day Museum , ktor? Kongres Stanow Zjednoczonych zmienił w 2003 roku na obecn? ^[11] .

Audubon Zoo [ edytuj | edytuj kod ]

Zoo licz?ce 235 000 m², zlokalizowane na południowo-zachodniej cz??ci Nowego Orleanu, maj?cego charakter zamo?nego przedmie?cia, z inicjatywy i pod opiek? Audubon Nature Institute ^[12] . Mieszka w nim około 2 tysi?cy gatunkow zwierz?t. Jedn? z wielu atrakcji jest aligator albinos ^[12] .

Audubon Aquarium [ edytuj | edytuj kod ]

W południowym naro?niku zabytkowego French Quarter , na zachodnim brzegu Missisipi zlokalizowane jest olbrzymie Aquarium utworzone, podobnie jak Zoo, z inicjatywy i pod opiek? Audubon Nature Institute ^[13] . Spacer w podwodnym tunelu pozwala podziwia? uroki raf Zatoki Meksyka?skiej oraz Morza Karaibskiego. W akwarium znajduj? si? mi?dzy innymi olbrzymie płaszczki , marliny , tarpony , rekiny i wiele innych ^[13] .

Ogrod botaniczny [ edytuj | edytuj kod ]

Na połnoc od French Quarter, w parku miejskim ( City Park ), znajduje si? ogrod botaniczny . Ze wzgl?du na sprzyjaj?ce warunki klimatyczne (łagodz?ce s?siedztwo oceanu oraz wysokie opady), park oferuje zapoznanie si? z ponad 2000 gatunkow ro?lin, z ktorych wi?kszo?? mo?na spotka? na terenie Luizjany, lecz nie brakuje tak?e wielu gatunkow tropikalnych i subtropikalnych z całego ?wiata ^[14] .

Wycieczki po Missisipi [ edytuj | edytuj kod ]

Jedn? z atrakcji turystycznych Nowego Orleanu s? wycieczki XIX-wiecznymi parowcami po Missisipi. Parowce maj? sw? przysta? w południowej cz??ci wybrze?a French Quarter i płyn? w kierunku uj?cia rzeki. Po drodze mija si? wiele miejsc historycznych, o ktorych na statkach opowiadaj? przewodnicy ^{[15] [16]} .

Mosty Nowego Orleanu [ edytuj | edytuj kod ]

Nowy Orlean jest bardzo interesuj?cym miastem dla miło?nikow konstrukcji mostowych. Od południa miasto graniczy z rzek? Missisipi , nad ktor? prowadz? jedynie dwie przeprawy mostowe:

• Crescent City Connection ^[17] ? dwa mosty wspornikowe, przez ktore przebiega U.S. Highway 90. Pierwszy został otwarty w 1958 roku, w chwili obecnej czteropasmowy, wszystkie pasy prowadz? na wschodni (południowy) brzeg rzeki. Drugi most zbudowano w 1988 roku, zawiera sze?? pasow ruchu ? cztery prowadz?ce do centrum miasta (na zachodni/połnocny brzeg), dwa na przedmie?cia. Dojazd do centrum jest płatny, droga powrotna pozbawiona jest opłat.

• Huey P. Long Bridge ^[18] ? otwarty w 1935 roku most do dzisiaj jest najdłu?szym mostem kolejowym w Stanach Zjednoczonych (7 km). Oprocz dwoch linii kolejowych posiada po dwa pasy przeznaczone dla ruchu samochodowego. Przejazd mostem jest bezpłatny. Na uwag? zasługuje wspaniała konstrukcja i długie rampy podjazdowe dla linii kolejowych.

Oprocz przepraw mostowych przez Missisipi dost?pne s? tak?e poł?czenia promowe.

Od połnocy miasto otoczone jest wodami jeziora Pontchartrain , przez ktore prowadzi kilka przepraw mostowych.

• Lake Pontchartrain Causeway ^[19] ? do 2011 najdłu?szy most ?wiata (38 422 m), pierwsza nitka zbudowana w 1956 roku, druga, rownoległa powstała trzyna?cie lat po?niej (1969).
• Twin Spans ^[20] ? przeprawa mostowa we wschodniej cz??ci miasta, fragment Autostrady Mi?dzystanowej I-10. Autostrada poprowadzona jest dwoma nitkami mostu. Dodatkowo zbudowana jest odnoga, ktora prowadzi do trzeciej nitki, poci?gni?tej kilka kilometrow na połnocny zachod, co tworzy nietypowe skrzy?owanie po?rodku wod jeziora. W sumie przepraw? tworz? cztery mosty, z ktorych jeden jest wspomnianym wcze?niej ł?cznikiem. Most ten mocno ucierpiał w czasie huraganu Katrina i dlatego nakładem 750 milionow dolarow w 2006 roku wzmocniono go i cz??ciowo przebudowano ^[21] .

Oprocz wymienionych wy?ej mostow w mie?cie jest wiele mniejszych konstrukcji, prowadz?cych nad kanałami. Szczegolnie efektowny jest przejazd autostrad? I-10 w kierunku centrum, ze wzgl?du na szerok? panoram? miasta. W pobli?u lotniska Lakefront mo?na tak?e zobaczy? most w konstrukcji zwodzonej.

Miasta partnerskie [ edytuj | edytuj kod ]

• Ascona , Szwajcaria
• Caracas , Wenezuela
• Holdfast Bay , Australia
• Innsbruck , Austria
• Juan-les-Pins , Francja
• Maracaibo , Wenezuela
• Merida , Meksyk
• Matsue , Japonia
• Pointe-Noire , Kongo
• Tucuman , Argentyna
• Tegucigalpa , Honduras

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• Huragan Gustav (2008)

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]