Nikołaj Przewalski

Николай Пржевальский

generał major
Data i miejsce urodzenia	31 marca ? / 12 kwietnia   1839 Kimborowo koło Smole?ska
Data i miejsce ?mierci	20 pa?dziernika ? / 1 listopada   1888 Karakoł
Przebieg słu?by
Lata słu?by	od 1855
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego
Po?niejsza praca	geograf i podro?nik
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Nikołaj Michajłowicz Przewalski , Pr?ewalski ( ros. Николай Михайлович Пржевальский; ur. 31 marca ^? / 12 kwietnia   1839 w Kimborowie koło Smole?ska , zm. 20 pa?dziernika ^? / 1 listopada   1888 w Karakole ) ? rosyjski geograf , generał , badacz ?rodkowej i wschodniej Azji . Członek Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego od 1864, od 1878 członek honorowy Petersburskiej Akademii Nauk.

Biogram [ edytuj | edytuj kod ]

Urodził si? 12 kwietnia 1839 roku we wsi Kimborowo w uje?dzie smole?skim w guberni smole?skiej , w maj?tku swojego dziadka ze strony matki, w rodzinie szlachcica, porucznika armii carskiej Michaiła Ku?micza Przewalskiego. Jego matka, Jelena Aleksiejewna, była cork? sekretarza kolegialnego Aleksieja Karietnikowa, pochodz?cego z guberni tulskiej , i jego ?ony Ksienii Diemidowej, corki tulskiego kupca. Nikołaj Przewalski ojca stracił we wczesnym dzieci?stwie i był wychowywany przez matk?. Po uko?czeniu gimnazjum w Smole?sku wst?pił w 1855 na ochotnika do armii, po roku uzyskał stopie? oficerski, a po kilku latach słu?by skierowany na kurs do Akademii Sztabu Generalnego, ktory uko?czył w 1863 i na ochotnika zgłosił si? do walki z powstaniem styczniowym . W roku 1864 został nauczycielem geografii w szkole wojskowej w Warszawie . W roku 1867 został wysłany na Syberi? do Irkucka . Do roku 1869 prowadził badania przyrodnicze w Kraju Ussuryjskim .

W 1870 wyruszył przez Mongoli? do Pekinu , a stamt?d do połnocnego Tybetu. Ekspedycja zako?czyła si? w 1873. W latach 1876?1877 odbył drug? wypraw? badaj?c jezioro Lob-nor jako drugi Europejczyk po Marco Polo . Odkrycie to zapocz?tkowało długi spor mi?dzy Przewalskim a innymi geografami, poniewa? odkrył je w innym miejscu ni? wskazywały mapy chi?skie. Dopiero po?niejsze badania wykazały, ?e jezioro to zmienia swoje poło?enia w zale?no?ci od migracji rzek. W czasie tej wyprawy odkrył po drodze pasmo gorskie Ałtyn-tag .

W 1879?1880 podj?ł wypraw? do Tybetu , ale napotkawszy zdecydowany opor władz tybeta?skich wobec obcokrajowcow udał si? nad jezioro Kuku-nor i zbadał ?rodła Huang He . W tym czasie opisał po raz pierwszy w ?wiecie dzikiego konia, nazwanego po?niej koniem Przewalskiego .

W 1883?1885 zorganizował swoj? ostatni? wypraw? przez Ułan Bator i Kuku-nor do ?rodeł Huang He .

W 1888 organizował kolejn? wypraw?, jednak na samym pocz?tku, po przybyciu w rejon jeziora Issyk-kul i napiciu si? nieprzegotowanej wody zapadł prawdopodobnie na tyfus brzuszny i umarł.

Przemierzył ł?cznie ponad 33 tys. km, publikuj?c ksi??kowe relacje ze swoich wypraw, gromadz?c wraz ze wspołpracownikami wielk? kolekcj? fauny (7,5 tys. eksponatow) i flory (16 tys. eksponatow), w tym ponad 200 nowych gatunkow. Jednym z wa?niejszych zada? tych ekspedycji było sporz?dzanie map i chocia? uznano je po?niej za niezbyt staranne, to były to pierwsze mapy tych obszarow dost?pne Europie. Najwi?ksze znaczenie w jego badaniach przyrodniczych miało odkrycie gatunku dzikiego konia stepowego, nazwanego koniem Przewalskiego ( Equus przewalskii ). Na jego cze?? przemianowano miejscowo?? Karakoł, gdzie zmarł, na Przewalsk. Nazwa ta obowi?zywała w latach 1889?1921 i 1939?1991. Za swoje zasługi odznaczony za ?ycia honorowymi medalami naukowymi rosyjskimi i mi?dzynarodowymi, przyj?ty do rosyjskiej Akademii Nauk (1878) oraz awansowany na generała majora (1886). W ?rodkowej cz??ci Kunlunu , w Azji Centralnej , na terytorium Chi?skiej Republiki Ludowej istniej? Gory Przewalskiego .

Odznaczenia [ edytuj | edytuj kod ]

• Order ?wi?tego Stanisława III klasy (1866)
• Order ?wi?tego Włodzimierza III klasy (1881)
• Order Leopolda III klasy ( Austro-W?gry , 1874)
• Order Palm Akademickich ( Francja )

Kontrowersyjne w?tki z ?ycia Przewalskiego [ edytuj | edytuj kod ]

W Polsce dyskutuje si? pochodzenie Przewalskiego. Cz?sto wskazuje si?, ?e był zrusyfikowanym Polakiem, inne ?rodła wymieniaj? narodowo?? rosyjsk?, białorusk?, litewsk? czy ukrai?sk?. W istocie przodek uczonego Korniło Anisimowicz Perewalski był Kozakiem zaporoskim , za zasługi wojskowe w wojnie przeciw Rosji obdarzonym szlachectwem przez Batorego ^[1] . Wtedy zmienił wiar? na katolick? i nazwisko na Przewalski. Jego wnuk, Kazimierz po ucieczce z kolegium jezuickiego przeszedł na prawosławie i to wyznanie utrzymało si? w rodzinie, ktora po?niej słu?yła Rosji. Ojciec Nikołaja, Michaił, słu?ył jako ochotnik w carskiej armii i walczył przeciwko Polakom w powstaniu listopadowym . Sam Nikołaj Przewalski uwa?ał si? za Rosjanina i jako ochotnik prosił o skierowanie przeciwko powstaniu styczniowemu. Dlatego powszechne w ?rodłach mi?dzynarodowych i rosyjskich traktowanie go jako Rosjanina wydaje si? w pełni uzasadnione.

Według Donalda Rayfielda , profesora University of London , Przewalski był te? homoseksualist? ukrywaj?cym si? za parawanem mał?e?stwa, a o jego skłonno?ciach wiedziały władze carskie. Tolerowano m.in. towarzystwo jego kochankow podczas wypraw badawczych ^[2] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• N. Dołgopołowa Terra incognita Пржевальского , ?Nauka i ?iz?” 5/2004
• Anatolij Pawłowicz Szikman Деятели отечественной истории. Биографический справочник , Изд-во АСТ-ЛТД, Moskwa 1997, ISBN  5-15-000089-2 .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• O Przewalskim w Rosyjskim Słowniku Biograficznym s.763-783