Sardar Mohammad Daud Chan
,
paszto
????? ???? ???? ??? (ur.
18 lipca
1909
w
Kabulu
, zm.
28 kwietnia
1978
tam?e) ?
afga?ski
wojskowy i polityk, premier Afganistanu w latach 1953?1963, pierwszy prezydent Afganistanu w latach 1973?1978. Nazywany ?czerwonym ksi?ciem”.
Mohammad Daud Chan urodził si? w Kabulu jako najstarszy syn dyplomaty Mohammada Aziz Chana (brata
Mohammada Nadir Szaha
, krola Afganistanu w latach 1929?1933), zamordowanego w
Berlinie
w 1933 roku, w czasie, kiedy był ambasadorem Afganistanu w
Niemczech
. Uzyskał wykształcenie we
Francji
, w latach 1932?1938 generał ? gubernator prowincji Wschodniej i Kandaharskiej. W 1939-1946 dowodca korpusu wojskowego stacjonuj?cego w Kabulu. W latach 1946?1947 minister spraw wewn?trznych, a nast?pnie minister obrony narodowej (1948-1951).
7 wrze?nia 1953 roku Mohammad Daud Chan został mianowany premierem przez krola
Zaher Szaha
, otrzymuj?c jednocze?nie teki ministra obrony narodowej i ministra spraw wewn?trznych. Okres urz?dowania Daud Chana jako premiera jest znany jako ?dekada Dauda”. Daud Chan podejmował proby modernizacji i uprzemysłowienia kraju. Do jego dokona? nale?y zaliczy? zako?czenie budowy tamy na
rzece Helmand
, co wybitnie przyczyniło si? do poprawy standardow ?ycia w południowo-zachodnim Afganistanie, oraz poczynienie krokow w stron? rownouprawnienia kobiet. Od 1947 roku Afganistan naciskał na przyznanie
pakista?skim
Pasztunom
autonomii, ale działania te nie przyniosły efektow i przyczyniły si? do długotrwałego kryzysu w relacjach z Pakistanem. W 1961 roku, w rekcji na prowadzon? przez Daud Chana polityk? wsparcia dla bojowek pasztu?skich na obszarach wzdłu?
linii Duranda
, Pakistan zamkn?ł granic? z Afganistanem. Doprowadziło to do kryzysu gospodarczego i uzale?nienia Afganistanu od
ZSRR
, ktory stał si? jego głownym partnerem handlowym. W ci?gu kilku miesi?cy, ZSRR wysłał do Afganistanu samoloty odrzutowe, czołgi, ci??k? i lekk? artyleri? o warto?ci 25 milionow
USD
. W 1962 roku Daud Chan wysłał armi? afga?sk? do Pakistanu, aby sprowokowa? wybuch powstania Pasztunow na połnocy kraju, ale zamiar ten si? nie powiodł. 10 marca 1963 roku krol Zaher Szah zmusił Daud Chana do zło?enia dymisji. Wydarzenie to sprawiło, ?e ambitny polityk stał si? od tej pory zaci?tym wrogiem monarchy. Reakcj? Pakistanu na dymisj? Daud Chana było ponowne otwarcie granicy z Afganistanem w maju tego samego roku.
Na skutek długotrwałej suszy w latach 1970?1973, w wyniku ktorej zmarło z głodu ok. 80 tys. osob (mimo dostaw ?ywno?ci z
USA
, ZSRR i
Chin
), gwałtownie pogorszyła si? sytuacja gospodarcza Afganistanu. Doszło tak?e do nasilenia si? napi?? wewn?trznych. Wykorzystuj?c sytuacj?, 17 lipca 1973 roku Daud Chan z
Ludowo-Demokratycznej Partii Afganistanu
(a konkretnie jej umiarkowanej frakcji ?Parczam”) i grup? radykalnych oficerow dokonał bezkrwawego zamachu stanu i obalił nieobecnego w kraju krola Zaher Szaha. Tego samego dnia ogłoszony został przez Daud Chana (w or?dziu radiowym do narodu) koniec monarchii afga?skiej i proklamowana została
Republika Afganistanu
. Daud Chan odwdzi?czył si? LDP-A za pomoc w obaleniu krola, powierzaj?c działaczom umiarkowanego ?Parczamu” 7 stanowisk ministerialnych w republika?skim rz?dzie
[1]
. Po obaleniu monarchii Daud Chan został prezydentem, szefem rz?du, ministrem obrony narodowej oraz ministrem spraw zagranicznych Afganistanu. Demokratyczna konstytucja z 1964 roku została zawieszona, a działaj?cy na jej podstawie
dwuizbowy parlament
(
Izba Ludowa
i
Izba Starszych
) został zast?piony przez
Wielkie Zgromadzenie
, ktorego członkowie w znacznej cz??ci pochodzili z nominacji prezydenta.
W pocz?tkowym okresie rz?dow Daud Chan prowadził polityk? wspołpracy z ZSRR, co nie spodobało si? Stanom Zjednoczonym ktore oskar?yły go o ch?? wprowadzenia w kraju rz?du według wzorca radzieckiego
[2]
. W 1974 roku zatwierdził plan gospodarczy, ktorego celem było zwi?kszenie potencjału wojskowego Afganistanu. Przyczyniły si? do tego rosn?ce obawy o brak nowoczesnej armii, ktora mogłaby dorowna? siłom zbrojnym
Iranu
i Pakistanu. Przez nast?pne dwa lata
Mi?dzynarodowy Port Lotniczy w Kabulu
i
baza lotnicza w Bagram
otrzymywały dostawy zaawansowanej technicznie broni produkcji radzieckiej. W dniach 12?15 kwietnia 1977 roku Daud Chan zło?ył wizyt? w
Moskwie
. Od 1976 roku, w obliczu wzrostu popularno?ci LDPA, Daud Chan zacie?niał relacje z pa?stwami zachodnimi, a tak?e z innymi krajami muzułma?skimi. W 1976 roku podpisał z Pakistanem wst?pny układ o rozwi?zaniu problemu Pasztunow mieszkaj?cych na południe od linii Duranda, a w 1977 roku zawarł z Egiptem umow? o wspołpracy wojskowej. Nowy kurs polityki Daud Chana nie spodobał si? Kremlowi, ktory obawiał si? utraty kontroli nad rz?dem w Kabulu i planował nawet obalenie Daud Chana oraz ustanowienie w Afganistanie proradzieckiego rz?du. Obalenie Daud Chana planowali tak?e przebywaj?cy na emigracji (głownie w Pakistanie) opozycjoni?ci, spo?rod ktorych wielu zasiliło po?niej szeregi
mud?ahedinow
, m.in.
Burhanuddin Rabbani
(prezydent w latach 1992?1996) oraz
Gulbuddin Hekmatjar
(premier w latach 1993?1994 i w okresie czerwiec-wrzesie? 1996 roku).
30 stycznia 1977 roku Wielkie Zgromadzenie zatwierdziło now? konstytucj?, wprowadzaj?c? prezydenck? form? rz?dow i system jednopartyjny, z Parti? Rewolucji Narodowej (zało?on? w 1974 roku) jako jedyn? legaln? parti?. Jednocze?nie zdelegalizowano wszystkie partie polityczne oraz wykluczono z rz?du przedstawicieli ?Parczamu”
[1]
. Wszelka opozycja wobec rz?du była tłumiona. Aresztowano m.in. Mohammada Haszima Maiwandwala (byłego premiera o pogl?dach liberalnych, sprawuj?cego urz?d w latach 1965?1967) wraz z czterdziestoma innymi osobami, z ktorych cztery skazano na kar? ?mierci. W wi?zieniu, według wersji oficjalnej, Maiwandwal ?popełnił samobojstwo”. Terror stosowany wobec opozycji zacz?ł dominowa? jako metoda walki politycznej; w 1974 roku utworzono w Kabulu wi?zienie Pol-e-Czarki, do ktorego w nast?pnych latach trafiło dziesi?tki tysi?cy obywateli Afganistanu. Do wi?zie? masowo trafiali rownie? byli sojusznicy Dauda z LDPA w tym
Hafizullah Amin
,
Babrak Karmal
i
Nur Mohammad Taraki
[3]
.
19 kwietnia 1978 roku odbył si? pogrzeb
Mir Akbara Chajbara
, zamordowanego działacza LDPA z frakcji ?Parczam”
[4]
[3]
. Polityczne zabojstwo zorganizowane przez Dauda przyczyniło si? on do mobilizacji LDPA ? szacuje si?, ?e ok. 10?30 tys. osob wysłuchało przemowie? liderow LDPA, takich jak
Nur Mohammad Taraki
,
Hafizullah Amin
i
Babrak Karmal
. Daud Chan, zaniepokojony t? demonstracj? siły LDPA, wydał nakaz aresztowania liderow LDPA. Jeden z nich, Hafizullah Amin ? po?niejszy prezydent Afganistanu, krotko wcze?niej dał zwolennikom LDPA w armii sygnał, by rozpocz?li zamach stanu. 26 kwietnia armia została postawiona w stan gotowo?ci ze wzgl?du na podejrzenie zamachu stanu. Rozpocz?ł si? on 27 kwietnia od ruchow sympatyzuj?cych z LDPA ?ołnierzy na Mi?dzynarodowym Porcie Lotniczym w Kabulu. W ci?gu nast?pnych 24 godzin zaj?li oni Kabul i rozbili lojalne wobec Daud Chana oddziały. Nast?pnego dnia rano uczestnicz?cy w przewrocie ?ołnierze wkroczyli do
Pałacu Prezydenckiego
i zastrzelili Daud Chana wraz z wi?kszo?ci? członkow jego rodziny. ?mier? Daud Chana nie została jednak publicznie ogłoszona ? nowy rz?d o?wiadczył, i? Daud Chan zrzekł si? urz?du z przyczyn zdrowotnych.
28 czerwca 2008 roku ciało Daud Chana zostało odnalezione w masowym grobie odkrytym na obrze?ach Kabulu
[5]
. Oprocz zwłok Daud Chana znaleziono te? ciała kilku członkow jego rodziny oraz rz?du. 4 grudnia 2008 roku Ministerstwo Zdrowia Afganistanu poinformowało, ?e zwłoki Daud Chana zostały zidentyfikowane na podstawie uz?bienia. 17 marca 2009 roku odbył si? pa?stwowy pogrzeb Daud Chana.
- Peter
P.
Tomsen
Peter
P.
,
The Wars of Afghanistan: Messianic Terrorism, Tribal Conflicts, and the Failures of Great Powers
, wyd. 1st ed, New York: PublicAffairs, 2011,
ISBN
978-1-58648-763-8
,
OCLC
663445525
.
- ↑
Przewodnicz?cy Prezydium Wojskowej Rady Rewolucyjnej
- ↑
z uznaniem mi?dzynarodowym, cho? pa?stwo kontrolowało tylko ok. 10% terytorium
- ↑
a
b
Bez uznania mi?dzynarodowego, cho? emirat kontrolował niemal całe terytorium
- ↑
a
b
Jako emir i wodz wiernych