Max Frisch

Max Frisch (1961)
Data i miejsce urodzenia	15 maja 1911 Zurych
Data i miejsce ?mierci	4 kwietnia 1991 Zurych
Narodowo??	Szwajcar
Alma Mater	Uniwersytet Zuryski
Dziedzina sztuki	literatura pi?kna
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Max Frisch (ur. 15 maja 1911 w Zurychu , zm. 4 kwietnia 1991 tam?e ^[1] ) ? szwajcarski architekt , pisarz i dramaturg , członek zało?yciel ?Gruppe Olten” (1970), laureat Neustadt International Prize for Literature (1986).

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Był synem architekta. Zacz?ł studiowa? germanistyk? na uniwersytecie w Zurychu, lecz po ?mierci ojca ze wzgl?dow materialnych musiał przerwa? studia. Koncentrował si? na pracy publicystycznej, aby zapewni? utrzymanie matce. W ci?gu trzech lat napisał ponad 100 artykułow, ktore bazowały na opracowaniu własnych do?wiadcze?. Pracował w redakcji dziennika ? Neue Zurcher Zeitung ”. W latach 1933?1935 podro?ował po wschodniej i południowej Europie, a tak?e po raz pierwszy odwiedził Niemcy. W latach 1936?1941 studiował architektur?; po uko?czeniu studiow z powodzeniem zaj?ł si? architektur?. W latach 1942?55 Max Frisch posiadał własne biuro architektoniczne ^[1] . W 1943 roku wygrał konkurs na projekt basenu na wolnym powietrzu w Zurychu. W sumie zaprojektował dziesi?tki budowli, m.in. dom wiejski dla producenta wody do włosow K. F. Ferstera, ktory za zmian? klatki schodowej bez konsultacji z nim wniosł przeciwko niemu pozew do s?du. W zem?cie za to pisarz uczynił fabrykanta protagonist? wła?ciciela fabryki wody do włosow w dramacie Biedermann i podpalacze .

W 1947 poznał w Zurychu Bertolta Brechta , a w 1951 wyjechał na stypendium Fundacji Rockefellera do Stanow Zjednoczonych ^[2] .

Max Frisch uczestniczył w 1948 w ?wiatowym Kongresie Intelektualistow w Obronie Pokoju we Wrocławiu. Frisch opu?cił kongres przed uchwaleniem ko?cowej rezolucji, dystansuj?c si? w ten sposob od politycznych manipulacji ^[3] .

Tworczo?? [ edytuj | edytuj kod ]

W 1955 ostatecznie zamkn?ł swoje biuro architektoniczne i odt?d zajmował si? wył?cznie tworczo?ci? literack?. W pierwszych  latach po II wojnie ?wiatowej dał si? pozna? jako dramatopisarz. W sztuce Nun singen sie wieder (1945) podnosi problem winy za zbrodni? popełnion? podczas wojny na je?cach rosyjskich.  W?tek kata i ofiary podejmuje te? w sztuce Als der Krieg zu Ende war (1949). Z kolei w sztuce Die chinesische Mauer (1947), stosuj?c brechtowski efekt obco?ci, wprowadzaj?c na scen? aktora-amatora i posługuj?c si? fars?, obrazuje problem władzy, zastosowania wynalazkow, pozycji i powinno?ci intelektualisty. Graf Oderland (1951) porusza w poetyce absurdu i  surrealizmu kwesti? władzy, terroru i anarchii jako w?tpliwych sposobow porz?dkowania rzeczywisto?ci.   Biedermann und die Brandstifter (1958) to obraz człowieka o mentalno?ci mieszcza?skiej, ktory przyjmuje do swego domu podpalaczy. Dramaty Frischa odznaczaj? si? lu?n? epick? budow?. Składaj? si? z rozdziałow, obrazow zorientowanych na krytyczn? warto?? tre?ci, na ironi?, a nie na tworzenie emocjonalnego napi?cia ^[4] .

W powie?ci Stiller (1954) przedstawia histori? człowieka, ktory buntuj?c si? przeciwko swojemu wizerunkowi, konstruuje sobie fikcyjne drugie ?ycie, ?eby wyzwoli? si? z uwikłania mi?dzy tym, za kogo siebie uwa?a, a tym, za kogo uchodzi. Homo Faber (1957) to historia in?yniera, superracjonalisty, ktory przez przypadek zostaje wytr?cony z ?yciowej rutyny, musi skonfrontowa? si? z przeszło?ci? i nie?wiadomie prze?ywa romans z własn? cork? ^[4] .

29 marca 1945 roku miała miejsce w teatrze Schauspielhaus w Zurychu premiera sztuki Nun singen sie wieder ), a 7 marca 1946 roku w tym samym teatrze odbyła si?  prapremiera pierwszej sztuki Frischa Santa Cruz , z kolei w styczniu 1949 roku miała miejsce premiera dramatu  Als der Krieg zu Ende war ^[4] .

Z około 130 zeszytow notatek, ktore Frisch sporz?dził w okresie powojennym, powstał w 1947 roku Dziennik z Marion ( Tagebuch mit Marion ), a w 1950 roku ukazał si? Dziennik 1946?49 ( Tagebuch 1946?1949 ), b?d?cy mozaik? informacji z podro?y i autobiograficznych rozwa?a?, esejow politycznych oraz szkicow literackich ^[2] .

W toku swej kariery był wielokrotnie nagradzany, mi?dzy innymi w 1989 został uhonorowany Nagrod? im. Hermanna Hessego . W tworczo?ci Max Frisch pi?tnował faszyzm i inne przejawy totalitaryzmu . Przedstawiał sytuacj? wspołczesnego człowieka z jego uwarunkowaniami i ograniczeniami społecznymi oraz wpływ na jego ?ycie technokratycznej cywilizacji.

Utrzymywał kontakty z Zespołem Realizatorow Filmowych ?Kamera” prowadzonym przez Jerzego Bossaka . Zachwycony scenariuszem b?d?cym adaptacj? powie?ci Homo Faber (1957) autorstwa Wojciecha Hasa (twierdził, i? proba adaptacji dokonana przez Viscontiego nie dorownuje finezji adaptacji Hassa), zamierzał ten film z nim realizowa?; głown? rol? miał gra? Anthony Quinn ^[5] . Z nieznanych przyczyn do realizacji filmu nie doszło.

?ycie prywatne [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwsza ?ona: 30 lipca 1942 ? Gertrud von Meyenburg (rozwod 1959), druga ?ona  ? 1968 Marianne Oellers (rozwod 1979). Dzieci: z pierwszego mał?e?stwa Ursula Priess-Frisch (ur. 1943), Hans Peter (ur. 1944) i Charlotte (ur. 1949). W latach 1958-1962 był zwi?zany z austriack? pisark? Ingeborg Bachmann, ktorej zaproponował mał?e?stwo, jednak do zawarcia zwi?zku nie doszło ^{[4] [2]} .

Recepcja w Polsce [ edytuj | edytuj kod ]

W Polsce powstało wiele prac dotycz?cych tworczo?ci Frischa. Problemem osamotnienia głownego bohatera zajmowała si? prof. Olga Dobijanka-Witczakowa ( Bohater powie?ci Maksa Frischa ). Z kolei wpływ, jaki wywarła tragedia grecka na tworczo?? epick? Frischa, opisała Gra?yna Rompel-Kwiatkowska w Elementach tragedii antycznej w powie?ciach Maksa Frischa ^{[ potrzebny przypis ]} .

Dzieła (wybor) [ edytuj | edytuj kod ]

Powie?ci

• Stiller ( Stiller ) (1954, wyd. polskie 1960)
• Homo Faber: relacja ( Homo faber. Ein Bericht , 1957, wyd. polskie 1959)
• Powiedzmy Gantenbein ( Mein Name sei Gantenbein , 1964, wyd. polskie 1965)
• Montauk (1975, wyd. polskie 1978)

Opowiadania

• Sinobrody ( Blaubart ) (wybor opowiada?, wyd. polskie 2002)

Dramaty

• Santa Cruz ( Santa Cruz ) (1944)
• Teraz ?piewaj? oni znowu ( Nun singen sie wieder ) (1946)
• Chi?ski mur ( Die chinesische Mauer ) (1947)
• Kiedy wojna zbli?ała si? do ko?ca ( Als der Krieg zu Ende war ) (1949)
• Hrabia Oderland ( Graf Oderland ) (1951)
• Don Juan, czyli miło?? do geometrii ( Don Juan oder Die Liebe zur Geometrie ) (1953)
• Rip van Winkle ( Rip van Winkle ) (1953)
• Biedermann i podpalacze ( Biedermann und die Brandstifter , 1958)
• Szewska pasja Filipa Hotza ( Die große Wut des Philipp Hotz ) (1958)
• Andorra ( Andorra )(1961)
• Biografia ( Biographie: Ein Spiel ) (1967)
• Tryptyk ( Triptychon. Drei szenische Bilder )(1978)

Inne

• Blatter aus dem Brotsack (1940) (dziennik wojenny)
• Dziennik 1946-1949 ( Das Tagebuch 1946-1949 , 1950)
• Tagebuch 1966-1971 (1972)

Polska edycja dzieł zebranych

• Max Frisch: Dramaty zebrane. Tom I pod red. Macieja Ganczara , Warszawa: ADiT 2016, ISBN  978-83-60699-31-7 .
• Max Frisch: Dramaty zebrane. Tom II pod red. Macieja Ganczara, Warszawa: ADiT 2016, ISBN  978-83-60699-32-4 .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Kronika 1991 . Warszawa: Wydawnictwo ?Kronika” ? Marian B. Michalik, 1991, ISBN  83-900331-1-9 , s. 134.
• Pisarze niemieckoj?zyczni XX wieku. Leksykon encyklopedyczny PWN pod red, Marka Zybury. Warszawa ? Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996. ISBN  83-01-11995-0 (autor biogramu: Zygmunt Mielczarek).