Zamek Makowica
(Makowica Zborowska, Zamek Zborow, Zamek Zborowski,
słow.
Zborovsky hrad
,
Zborov
,
Makovica
) ? dawny zamek obronny, obecnie w ruinie, znajduj?cy si? na terenie historycznego
Szarysza
, w połnocno-wschodniej
Słowacji
.
Zbudowany został na lewym brzegu rzeczki
Kamenec
, na szczycie wzgorza Makovica (474 m n.p.m.), wznosz?cym si? ok. 150 m ponad jej korytem. Le?y ok. 2 km na południe od
Zborova
w
powiecie Bardejow
.
Zamek został zbudowany by? mo?e jeszcze w drugiej połowie XIII, a najpo?niej na pocz?tku XIV w. jako w?gierska krolewska twierdza, strzeg?ca prastarego szlaku handlowego z W?gier do Polski. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1347 r. Pierwotnie składał si? jedynie z niewielkiego pałacu mieszkalnego, kaplicy i czworobocznej wie?y ostatniej obrony (
don?onu
), poł?czonych murem obwodowym, zamykaj?cym niewielki podworzec o kształcie zbli?onym do trojk?ta. Drugi pisemny dokument z roku 1355, ktorym krol
Ludwik I Wielki
udzielił
kasztelanowi
zamku przywileju na poszukiwanie złota, srebra i innych kruszcow, wspomina ju? oprocz zamku i szeregu przynale?nych mu wsi tak?e wie?
Zborov
z kaplic? i młynem, ktora rozwin?ła si? jako zamkowa
wie? słu?ebna
.
W ?redniowieczu zamek był siedzib?
feudalnego
?pa?stwa Makowica”, obejmuj?cego szereg wsi na rozległym terenie. Władali nim pocz?tkowo kasztelanowie ?
de Makouicha
” - Stefan i Jerzy Bebekowie, po nich Mikołaj Forgacz (
Forgach Miklos
), a od 1364 r. urz?d kasztelana wraz z zamkiem dzier?ył Peter Cudar z Olnoru. Prawdopodobnie za Cudarow zamek otrzymał drugi dziedziniec i co najmniej dwie połokr?głe baszty. W latach 40. XV w., w czasie wojny o koron? w?giersk?, zamek przez kilka lat trzymali przywołani przez
El?biet? Luksembursk?
husyci
Jana Jiskry
, napadaj?c na kupcow przemieszczaj?cych si? szlakami w rejonie Zborowa
[1]
.
Rodzina Cudarow rozwin?ła makowickie ?pa?stwo” w wielki maj?tek feudalny, obejmuj?cy ponad 100 wsi i osad na rozległym terenie połnocnego
Szarysza
. Były w?rod nich m.in. wsie
Mokroluh
,
Dlha Luka
,
Bardejovska Nova Ves
(obie w 1971 r. wł?czone do Bardejowa) i
Zlate
, ktore z nada? krolewskich formalnie nale?ały do miasta Bardejowa, i o ktore miasto przez dziesi?ciolecia toczyło z Cudarami spory
[1]
. Po wymarciu Cudarow w 1470 r. zamkiem władali panowie z
Rozgonia
(Rozgonyi'owie), a po nich, w 1493 r. ?l?ski szlachcic Schellenberg. Od 1522 r. zamek dzier?yli Tarczayowie, ktorzy byli zwolennikami
Jana Zapolyi
, a potem krolowej
Izabeli Jagiellonki
. Gdy szala walk o koron? w?giersk? przechyliła si? na stron?
Ferdynanda Habsburga
, Tarczayowie utracili Makowic? i nale??ce do niej dobra, ktore otrzymał zasłu?ony w słu?bach u Habsburga Kasper Seredy. Rownie? on i jego nast?pcy toczyli spory z Bardejowem o ziemie i dochody z
myt
[1]
.
W XVI w., w czasach wzrostu zagro?enia ze strony
Imperium Osma?skiego
, zamek został przebudowany w
stylu renesansowym
i dodatkowo umocniony. W 1582 r. dzi?ki mał?e?stwu z Zuzann? Seredy, cork? Jerzego a wnuczk? Kaspra Seredy, zamek wszedł w r?ce
Janusza Ostrogskiego
, jednego z najbogatszych magnatow Rzeczypospolitej. W roku 1601 Ostrogski za 80 tys. czerwonych złotych sprzedał dobra makowickie
Zygmuntowi Rakoczemu
, wowczas ?upanowi borszodskiemu i turnia?skiemu
[1]
.
W czasie
powstania Bethlena Gabora
w listopadzie 1619 r. wynaj?ci w Polsce
Lisowczycy
rozbili w
bitwie pod Humennem (Humiennem)
osłaniaj?c? kraj armi?
Jerzego I Rakoczego
, po czym ?cigaj?c rozbite wojska
siedmiogrodzkie
obległy pokonanego wodza w zamku Makowica. Nie byli jednak w stanie go zdoby? i wycofali si?
[2]
. Na pocz?tku marca 1666 r. miały tu miejsce uroczysto?ci weselne
Franciszka I Rakoczego
z
Helen? Zrinsk?
, za? dziesi?? lat po?niej zmarł w zamku sam Franciszek I Rakoczy.
W latach 70. XVII w. zamek odgrywał wa?n? rol? w czasie powstania
kurucow
pod wodz?
Emeryka Thokoly'ego
(ktory został drugim m??em Heleny Zrinskiej), wi?c po zdobyciu go przez wojska cesarskie pod dowodztwem generała Schultza jesieni? 1684 r. został zburzony. Przypuszczalnie pełnił jeszcze jakie? funkcje za czasow powstania
Franciszka II Rakoczego
na pocz?tku XVIII w., skoro wspominał go inwentarz z roku 1704.
Od tego czasu przez ponad trzy wieki zamek pozostaje ju? w ruinie. ?
Słownik geograficzny Krolestwa Polskiego i innych krajow słowia?skich
” w 1895 r. podawał: ?
Nad miasteczkiem wznosz? si? na wzgorzu pi?kne ruiny dawnego zamku Makowickiego, gdzie tak?e kilka napisow z czasow Rakoczego jeszcze odczyta? mo?na
”. W 1914 r. o ruiny toczyły si? zaciekłe walki mi?dzy wojskami rosyjskimi i
austrow?gierskimi
.
Widok z zamku
Zachowały si? cz??? murow obronnych oraz znaczne fragmenty baszt i budowli pałacowych, lokalnie do wysoko?ci czterech kondygnacji. W latach 90. XX w. podj?to na zamku prace konserwacyjne, jednak post?puj? one bardzo powoli. W 2010 r. powstało stowarzyszenie pod nazw?
Zdru?enie na zachranu Zborovskeho hradu
, ktore za cel postawiło sobie ochron? ruin. Dzi?ki społecznej pracy ochotnikow oraz niewielkim pieni??nym grantom oczyszczono wzgorze zamkowe z nalotu drzew i krzewow oraz zabezpieczono ruiny przed dalszym rozpadem. Podj?to te? szereg działa? zwi?zanych z przywroceniem zachowanym fragmentom murow ich pierwotnego wygl?du.
W 1950 r. wzgorze zamkowe wraz z ruinami zamku obj?to ochron? jako rezerwat przyrody
Zborovsky hradny vrch
.
Na zamku znajduje si? koniec
?cie?ki dydaktycznej
, biegn?cej z uzdrowiska
Bardejow-Zdroj
(ostatni panel po?wi?cony jest dziejom zamku).
- ↑
a
b
c
d
Eugeniusz Janota:
Bardyjow. Historyczno-topograficzny opis miasta i okolicy
, Krakow 1862, s. 76-84
- ↑
Kadrinazi: Odsiecz ktorej nie było
[online], kadrinazi.blogspot.co.uk
[dost?p 2017-11-25]
.
- Bara?ski Mirosław J.:
Zborow alias Makowica
, w: ?Na Szlaku. Magazyn turystyczno-krajoznawczy” R. XXXIV, nr e-159 (355), stycze? 2020, s. 7-9;
- Zygma?ska Barbara:
Gory Słowacji. Przewodnik Pascala
, Wydawnictwo Pascal, Bielsko-Biała 2005,
ISBN
83-7304-393-4
;* ?Słownik geograficzny Krolestwa Polskiego i innych krajow słowia?skich” tom XIV, Warszawa 1895, s. 526
[1]
.