Literatura łaci?ska to eseje, historie, wiersze, sztuki i inne formy pisemne zapisane łacin?. Od powstania j?zyka około III wieku p.n.e. min?ły dwa wieki zanim została dominuj?cym j?zykiem literatury staro?ytnego Rzymu . Literatura łaci?ska mo?e by? nazwana kontynuacj? literatury starogreckiej , z powodu kontynuacji wielu podobnych form literackich.

Łacina nie tylko była j?zykiem staro?ytnych Rzymian, ale tak?e lingua franca Europy w czasach ?redniowiecza. Z tego powodu, łaci?ska literatura to nie tylko autorzy tacy jak Cyceron , Wergiliusz , Owidiusz i Horacy , ale tak?e ?w. Augustyn , Francis Bacon , a nawet Baruch Spinoza .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Literatura archaiczna [ edytuj | edytuj kod ]

Wła?ciwa literatura łaci?ska rozpocz?ła si? w 230 roku p.n.e., kiedy Rzymska widownia obejrzała łaci?sk? wersj? greckiej sztuki ^[1] . Tłumaczem był Grek Liwiusz Andronikus , przywieziony do Rzymu jako wi?zie? w 272 roku p.n.e. Andronikus przetłumaczył rownie? Odysej? . Pierwszym poet? zapisuj?cym swoje dzieła o tematyce rzymskiej w łacinie był Gnejusz Newiusz . Stworzył epos o pierwszej wojnie punickiej , w ktorej brał udział. Dramaty Newiusza były przewa?nie oparte na greckich oryginałach, ale tworzył tak?e tragedie na podstawie rzymskich mitow i historii.

Enniusz Quintus napisał Roczniki , opisuj?ce histori? Rzymu od jego powstania do czasow wspołczesnych pisarzowi. Zaadaptował grecki heksametr daktyliczny , ktory stał si? standardowym metrum łaci?skich epopei. Zyskał rownie? sław? jako dramaturg. W tym polu, jego najbardziej promienni nast?pcy to Pakuwiusz oraz Akcjusz . Rzadko wykorzystywali historie oraz mitologi? rzymsk?, cz??ciej u?ywaj?c greckich dzieł. Ocalały tylko fragmenty ich sztuk.

Ze wzgl?du na przetrwałe 20 sztuk Plauta oraz 6 Terencjusza ^[2] , o wiele wi?cej wiadomo na temat wczesnej komedii. Dzieła Plauta zawierały w sobie piosenki, du?o humoru słownego oraz sytuacyjnego. Dzieła Terencjusza były bardziej stonowane, dotyczyły sytuacji powszechnych w ?yciu codziennym. Na jego pracach wzorowali si? komediopisarze francuscy oraz angielscy w XVII wieku, a tak?e wspołczesna komedia ameryka?ska.

Proza z tego okresu najlepiej jest znana dzi?ki utworowi O gospodarstwie wiejskim autorstwa Kato Starszego . Kato spisał te? pierwsz? łaci?sk? histori? Rzymu i innych miast włoskich. Był pierwszym politykiem rzymskim zapisuj?cym swoje przemowy w celu wywierania wpływu na opinii publicznej.

Okres łaciny archaicznej zako?czył si? wraz z 30 tomami Satyr autorstwa Lucyliusza .

Złoty wiek [ edytuj | edytuj kod ]

Za złoty wiek literatury łaci?skiej uwa?ało si? lata od 81 r. p.n.e. do 17 r. n.e., ale najnowsze badania podwa?aj? zało?enia, ktore wynosz? dokonania tych dzieł w stosunku do prac wcze?niejszych i po?niejszych ^[3] . Ten okres wyznaczaj? daty pierwszej przemowy Cycerona i ?mierci Owidiusza .

Czasy Cycerona [ edytuj | edytuj kod ]

Cyceron przez wielu badaczy jest uwa?any za mistrza łaci?skiej prozy ^{[4] [5]} .

Jego zapiski tworzone od około 80 r. p.n.e. do jego ?mierci w 43 r. p.n.e. przewy?szaj? pod wzgl?dem ilo?ci, ro?norodno?ci gatunkowej i poruszanych tematow prace wszystkich innych pisarzy łaci?skich. Dzieła Cycerona mo?na podzieli? na cztery głowne grupy:

• listy,
• traktaty retoryczne,
• prace filozoficzne,
• przemowienia.

Jego listy zawieraj? pełn? detali informacj? na temat wa?nego w historii Rzymu okresu, oraz przedstawiaj? obraz ?ycia publicznego i prywatnego owczesnej klasy rz?dz?cej. Prace na temat retoryki s? najcenniejszym łaci?skim ?rodłem na temat edukacji i sztuki przemawiania w czasach staro?ytnych. Jego dzieła na temat filozofii stały si? podstaw? filozofii moralnej w ?redniowieczu, a przemowienia inspirowały wielu europejskich i ameryka?skich przywodcow politycznych.

Juliusz Cezar i Salustiusz to historycy czasow Cycerona. Cezar pisał komentarze na temat wojen galijskich i domowych w bezpo?rednim stylu w celu uzasadnienia swoich decyzji jako generał. Salustiusz nie poprzestawał na czystym opisie faktow, stara si? je te? interpretowa?. Jego styl jest dysharmoniczny, zdania sprawiaj? wra?enie ?rwanych”.

Narodziny łaci?skiej poezji lirycznej pokrywaj? si? z tym okresem. Najbardziej znana jest poezja Katullusa ? tematyka jego dzieł jest bardzo szeroka, od erotykow, do inwektyw politycznych.

Jednym z najbardziej wykształconych pisarzy tego okresu był Marek Terencjusz Warron . Został nazwany ?najlepiej wykształconym Rzymianinem” przez Kwintyliana ^[6] . Jego prace dotyczyły du?ej ilo?ci tematow, od religii do polityki. Jedyne prace, ktore przetrwały, dotycz? uprawy roli oraz j?zyka łaci?skiego.

Czasy Augusta [ edytuj | edytuj kod ]

Wergiliusz opublikował swoje Eklogi, Georgiki , a tak?e Eneid?, epopej? opisuj?c? powstanie Rzymu. Pomimo tego, ?e Wergiliusz zmarł, zanim doko?czył swoj? prac?, Eneida uwa?ana jest za najwi?ksze dzieło literatury łaci?skiej ^{[7] [8]} .

Przyjaciel Wergiliusza, Horacy , napisał Epody, Ody, Satyry i Listy . Sztuka Poezji , najprawdopodobniej opublikowana jako osobna praca, w du?ym stopniu wywarła wpływ na po?niejsze teorie poezji. Po ?mierci Wergiliusza Horacy został pierwszym poet? Rzymu ^[9] .

Łaci?ska elegia została rozwini?ta poprzez prace Tibullusa , Propercjusza i Owidiusza . Wi?kszo?? dzieł stanowiły erotyki. Owidiusz napisał te? Fasti , opisuj?ce rzymskie ?wi?ta i ich mityczne pochodzenie. Najlepiej znane dzieło Owidiusza, Metamorfozy, ujmuje rzymsk? mitologi? w system chronologiczny. Utwor był najbardziej znanym ?rodłem wierze? rzymskich w ?redniowieczu i renesansie. Inspirował wielu poetow, malarzy i kompozytorow.

Tytus Liwiusz spisał 142 tomow? histori? Rzymu. Przetrwało tylko 35 tomow, ale stanowi? one jedno z głownych ?rodeł wiedzy na temat Rzymian ^[10] .

Okres imperium [ edytuj | edytuj kod ]

Podczas rz?dow Nerona , stoik Seneka Młodszy pisał dialogi oraz listy na temat lito?ci i wielkoduszno?ci. W swoich zagadnieniach przyrodniczych badał trz?sienia ziemi, powodzie i sztormy. Tragedie Seneki miały du?y wpływ na rozwoj dramatow w Europie. Jego bratanek Lukan stworzył Pharsalia , epopej? historyczn? opisuj?c? wojn? domow? pomi?dzy Cezarem a Pompejuszem . Satyricon autorstwa Petroniusza uznaje si? za pierwsz? łaci?sk? powie?? ^[11] . Przetrwały tylko fragmenty dzieła. Opisuje przygody nisko urodzonych postaci, w ?wiecie absurdu, ekstrawagancji i drobnych przest?pstw.

Eposy powstałe w tym czasie to mi?dzy innymi Argonautica Waleriusza Flakkusa , Tebaida Stacjusza oraz Punica Siliusza. Marcjalis przyczynił si? do rozwoju epigramatu. Juwenalis tworzył w tym czasie swoje Satyry .

Historyk Tacyt stworzył mroczny obraz młodego imperium w swoich Dziejach i Rocznikach . Wspołczesny mu Swetoniusz spisał biografie 12 władcow Rzymu, od Juliusza Cezara po Domicjana. Listy Pliniusza Młodszego opisuj? ?ycie Rzymian. Kwintylian stworzył najlepiej zachowan? prac? na temat staro?ytnej edukacji. Inne wa?ne dzieła z II wieku naszej ery to mi?dzy innymi Noce attyckie Gelliusza , zbior anegdot i dyskusji dotycz?cych literatury; listy mowcy Marka Korneliusza Frontona do Marka Aureliusza ; Metamorfozy ( złoty osioł ) Apulejusza .

Łacina w ?redniowieczu i renesansie [ edytuj | edytuj kod ]

Poga?ska literatura łaci?ska zako?czyła si? w IV wieku n.e. Ostatni pisarze to historyk Ammianus Marcellinus , retoryk Kwintus Aureliusz oraz poeci Auzoniusz i Rutilius Namatianus .

Zacz?ła w tym czasie powstawa? chrze?cija?ska literatura łaci?ska . Byli to tacy pisarze jak Augustyn z Hippony , Hieronim ze Strydonu oraz Ambro?y z Mediolanu , a tak?e pierwszy chrze?cija?ski poeta, Prudentius .

Łacina była dalej u?ywana jako lingua franca w Europie. Dzieła Kartezjusza, Francisa Bacona i Barucha Spinoza powstawały w łacinie. Nawet w XVII wieku angielscy poeci dalej tworzyli w tym j?zyku. Łacina dalej pozostaje niezb?dna dla osob chc?cych czyta? prace dotycz?ce j?zykoznawstwa, literatury i filozofii. Najnowsze wielkie dzieła spisane w łacinie to prace Swedenborga , Linneusza , Eulera oraz Gaussa .

Cechy charakterystyczne literatury łaci?skiej [ edytuj | edytuj kod ]

Wiele z łaci?skich dzieł przedstawiaj? rzymskie zainteresowanie retoryk?, krasomowstwem i przekonywaniem. Wyst?powanie przed tłumem było wa?ne dla wyedukowanych Rzymian, ze wzgl?du na du?e zainteresowanie polityk?. Za czasow republiki , sztuka mowienia decydowała o tym, kto zostanie wybrany i jakie ustawy przejd? przez senat. W czasie imperium , krasomowstwo straciło na swoim znaczeniu, ale dalej odgrywało wa?n? rol? w literaturze.

J?zyk i forma [ edytuj | edytuj kod ]

Łacina jest bardzo fleksyjnym j?zykiem, z du?? ilo?ci? form gramatycznych. Umo?liwia to wyra?anie si? w sposob zwi?zły i dokładny. Składnia łaciny pozwala te? na tworzenie długich form, ktore dalej stanowi? logiczn? cało??. Pierwsz? z tych cech wykorzystywali Salustiusz i Tacyt, drug? Liwiusz i Cyceron.

Łacina nie posiada tak bogatego słownictwa jak greka. Niektore wczesne teksty probowały tworzy? własne skomplikowane wyrazy, tak jak robili to Grecy. Rzymscy pisarze rzadko tworzyli neologizmy. Z wył?czeniem epopei, u?ywali znanego słownictwa, nadaj?c mu warto?? poetyck? przez ł?czenie słow i d?wi?kow. Głowni poeci Rzymu posiadali ogromn? wiedz? techniczn? dotycz?c? j?zyka oraz poezji greckiej.

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• ?ywa łacina

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Elaine Fantham, Ph.D., Giger Professor of Latin Emerita, Department of Classics, Princeton University .
• Fantham, Elaine. ?Latin literature.” World Book Advanced. World Book, 2011. Web. 18 October 2011.

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Corpus Scriptorum Latinorum.
• The Latin Library.
• Bibilotheca Augustana.
• Corpus Grammaticorum Latinorum: całe teksty i bibliografia.