한국   대만   중국   일본 
Lira ? Wikipedia, wolna encyklopedia Przejd? do zawarto?ci

Lira

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lira
lyra, lira antyczna, lira klasyczna
Ilustracja
Klasyfikacja naukowa
321.21

Chordofon zło?ony

Klasyfikacja popularna
chordofon szarpany
Podobne instrumenty

kitara , nyatiti

Multimedia w Wikimedia Commons

Lira ? instrument muzyczny strunowy z grupy chordofonow . Składa si? z korpusu rezonansowego o kształcie płaskiego pudełka lub miski, i umocowanych w nim dwoch ramion poł?czonych w gornej cz??ci jarzmem (poprzeczk?, poziom? belk? ). Struny (najcz??ciej 4 lub 7 [1] ) rozci?gni?te s? mi?dzy korpusem (czasami wyposa?onym w strunoci?g ) a poprzeczk? [2] [3] [4] . Zazwyczaj szarpane s? palcami lub plektronem [2] [3] , rzadziej pocierane smyczkiem [5] .

Lira znana była od czasow staro?ytnych w Azji i w Afryce [3] . W staro?ytnej Grecji słu?yła głownie do akompaniamentu przy ?piewie i deklamacji [2] ; amatorska, ze skorupy ?ołwia, rogow antylopy i strun z włokna ro?linnego nazywała si? barbiton  (inne j?zyki) , profesjonalna ? kitara . W muzyce europejskiej stosowana była przej?ciowo w ?redniowieczu; nazywano j? chrotta [3] , a w Walii crwth [6] .

Wyro?nia si? dwa głowne typy liry:

  • skrzynkowa ? z korpusem w kształcie skrzynki (szuflady) i drewnian?, trwale zamocowan? płyt? wierzchni? [4] ; w niektorych konstrukcjach ( kitara ) wydr??one wewn?trz ramiona były naturalnym przedłu?eniem korpusu [5] ,
  • miskowa ? z korpusem w formie płytkiego, miskowatego naczynia (pierwotne wykonywane były ze skorupy ?ołwia [2] ) przykrytego napi?t? skor? , ktora spełnia funkcj? płyty rezonansowej [4] , zazwyczaj smyczkowe [5] .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Krol Dawid graj?cy na lirze ? ilustracja z Kodeksu Gertrudy

Najstarsze, pochodz?ce sprzed 3000 p.n.e. liry ilustruje sztuka sumeryjska . Odnalezione na terenie krolewskiego cmentarzyska w Ur eksponaty maj? wysoko?? od 106 do 120 cm i asymetryczne ramiona. Podczas gry trzymano je pionowo [7] . Przybyłe ze staro?ytnej Syrii do Mezopotamii instrumenty były ju? znacznie mniejsze, ale zachowały asymetryczn? konstrukcj? [8] . W Babilonii trzymano je w poziomie. W staro?ytnym Egipcie , w okresie Nowego Pa?stwa podobnie [5] . Struny strojono przesuwaj?c je wzdłu? uko?nej poprzeczki, tym samym zwi?kszaj?c ich napi?cie i wysoko?? d?wi?ku [9] . Ok. X wieku p.n.e. instrument otrzymał tam symetryczne ramiona; grano trzymaj?c go pionowo [5] .

Z epoki koczowniczej Hebrajczkow pochodzi lira okre?lana w Biblii mianem kinnor  (inne j?zyki) [5] ? jest ona słynnym instrumentem, na ktorym z wpraw? grał krol Dawid , a ktory bł?dnie bywa nazywany harf? . Wykonywany był z drewna (prawdopodobnie cyprysowego ), metali szlachetnych i elektrum lub bursztynu ; struny sporz?dzano z baranich jelit [10] .

Staro?ytni Grecy terminem lyra okre?lali opracowany przez siebie system muzyczny obejmuj?cy skale i notacje [11] . Lira była atrybutem Apollina [5] i symbolizowała umiar, opanowanie i rownowag? umysłu. Instrument wzmiankowany jest w Iliadzie [11] . Wyst?powała w dwoch formach [5] : ci??kiej i wyposa?onej w solidne ramiona kitary , ktora była u?ywana przez profesjonalnych muzykow, oraz niedbale skleconego z pancerza ?ołwia, drewnianej misy i zwierz?cych rogow barbitonu  (inne j?zyki) [12] . Struny (od 3, 4, najcz??ciej 7, do 12 [5] ) wykonywane były z włokien konopnych lub z jelit [1] . Szarpano je du?ym plektronem , palcami drugiej r?ki tłumi?c niepo??dane, lub zarywano obiema dło?mi, wydobywaj?c dodatkowe alikwoty [13] .

Ro?nej konstrukcji liry skrzynkowe wyst?powały w ?redniowiecznej Europie, ale ich powi?zane z instrumentami staro?ytnymi nie jest jasne [5] . U?ywano ich na terenach Anglii, Francji, Niemiec, Skandynawii, Finlandii i Estonii [14] . Zazwyczaj okre?lano je mianem chrotta . Korpus (z prostymi lub lekko taliowanymi bokami) i ramiona cz?sto wykonane były z jednego kawałka drewna [5] . Cztery do sze?ciu strun [14] zamocowane były na kołkach , a nie bezpo?rednio do poprzeczki [5] . Technika smyczkowania pojawiła si? w XII wieku [14] ; tego typu lir u?ywa si? wspołcze?nie w Finlandii i w Estonii pod nazw? harfa smyczkowa [5] .

Poza ?redniowiecze przetrwała lira smyczkowa znana w Walii pod nazw? crwth [6] . W XIII wieku, mi?dzy dwoma ramionami wprowadzono trzecie, wykorzystywane jak podstrunnica [5] . Posiada charakterystyczny podstawek , ktorego krotsza no?ka opiera si? na płycie wierzchniej a dłu?sza, przechodz?c przez niewielki otwor rezonansowy , na spodniej; spełnia w ten sposob funkcj? duszy [15] .

Wydr??one liry, ktore wypełnia si? grzechoc?cymi kamykami przetrwały w?rod Ostiakow i Mansow ? ludow ugofi?skich zamieszkuj?cych Syberi? [5] .

Wspołcze?ni mieszka?cy Etiopii u?ywaj? liry o nazwie begena  (inne j?zyki) . Przypomina ona lir? sumeryjsk? [5] . Jej struny oplecione s? wokoł poprzeczki i zawi?zane na w?zeł. Napi?cie reguluje si? przy pomocy małego drewnianego klina, wpychanego mi?dzy sploty strun. Na instrumencie gra si? w podobny sposob jak na harfie ? szarpi?c struny palcami obu r?k, bez u?ycia plektoronu [7] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ a b Sachs 2005 ↓ , s. 119.
  2. ↑ a b c d lira , [w:] Encyklopedia PWN [dost?p 2024-01-28] .
  3. ↑ a b c d Baculewski et al. 2006 ↓ , s. 496.
  4. ↑ a b c Sachs 2005 ↓ , s. 446.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p lyre , [w:] Encyclopædia Britannica [dost?p 2024-01-28] ( ang. ) .
  6. ↑ a b Sachs 2005 ↓ , s. 255.
  7. ↑ a b Sachs 2005 ↓ , s. 67.
  8. ↑ Sachs 2005 ↓ , s. 70.
  9. ↑ Sachs 2005 ↓ , s. 91.
  10. ↑ Sachs 2005 ↓ , s. 96.
  11. ↑ a b Sachs 2005 ↓ , s. 117.
  12. ↑ Sachs 2005 ↓ , s. 118.
  13. ↑ Sachs 2005 ↓ , s. 123.
  14. ↑ a b c Sachs 2005 ↓ , s. 253.
  15. ↑ Drobner 1997 ↓ , s. 43.

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lira&oldid=74018406 ”