Przebieg Limes na niemieckim znaczku okoliczno?ciowym z 2007 - ?UNESCO - dziedzictwo kulturowe - Limes"
Przebieg rzymskiego Limes w II w.n.e.
Rekonstrukcja
wie?y obserwacyjnej
w okolicach tzw. castra Hainhaus
Fazy rozbudowy umocnie? Limes na połnocnych granicach Cesarstwa Rzymskiego
Rekonstrukcja palisady w okolicy
Saalburga
Przekroj wie?y stra?niczej w Limes
Rekonstrukcja wie?y stra?niczej w gorach
Taunus
Porta Praetoria w południowej cz??ci obozu (Castrum) Saalburg (Kastell Saalburg)
Limes
(
łac.
droga
,
droga graniczna
, po?niej tak?e
granica
) ? systemy
rzymskich
umocnie? granicznych wznoszonych na kra?cach imperium szczegolnie nara?onych na najazdy. Budowla o prawie 550 km długo?ci, maj?ca swoj pocz?tek na
Renie
na połnoc od
Andernach
i ko?cz?ca si? w
Eining
(obecnie dzielnica miasta
Neustadt an der Donau
) koło
Ratyzbony
nad
Dunajem
, jest najwi?kszym zabytkiem archeologicznym w
Europie ?rodkowej
. W 2005 wał został wpisany na
List? ?wiatowego Dziedzictwa UNESCO
[1]
.
Termin pochodzi od nazwy drogi rozdzielaj?cej działki ziemi, winnice, pola wyznaczane przez miedz? lub inne oddzielaj?ce struktury; oznaczał tak?e drog? w znaczeniu abstrakcyjnym, np. Drog? Mleczn? (łac.
limes candidus
)
[2]
Termin Limes nie był u?ywany jeszcze na pocz?tku
Cesarstwa Rzymskiego
do okre?lenia granicy l?dowej. Wytyczenie przebiegu Limes rozpocz?ł cesarz
Domicjan
, ktory zlecił wyci?? w g?stych lasach wolny pas ziemi, wznie?? na nim system barykad z wytyczeniem tras patrolowych, aby utrudni? naje?d?com dost?p do posiadło?ci rzymskich
[1]
. Na zalecenie cesarza
Hadriana
skierowane do jego nast?pcow rozbudowano umocnienia, co doprowadziło do stopniowego ustalenia stałych granic. Od jego panowania zaczyna kształtowa? si? forma Limes, ktora jest nam dzi? najbardziej znana, z systemem niezliczonych fortyfikacji ustawionych w linii - pocz?tkowo zbudowanych tylko z ziemi i drewna, po?niej prawie wył?cznie z kamienia
[3]
.
Od czasow cesarza
Konstantyna I
nowo utworzone gał?zie sił zbrojnych, Limitanei (stra? graniczna) i Ripenses (stra? rzeczna), były zwi?zane z Limes
[4]
.
Powstała w 1892 Komisja Rzeszy do badania przebiegu Limes na terenach niemieckich (Reichs-Limeskommission) i jej pocz?tkowe badania, oraz prace brytyjskich archeologow podczas pierwszych naukowych wykopalisk na
Murze Hadriana
na pocz?tku XX w. nie zmieniły wyobra?e? wi?kszo?ci ludzi na temat Limes. Ludzie nadal my?leli o Limes jako o fortyfikacji do wojny okopowej, zwłaszcza do obrony przed barbarzy?cami. W rezultacie przez długi czas toczyła si? debata przede wszystkim na temat taktyki obronnej Rzymian: czy ?ołnierze walczyli z naje?d?cami ze swoich fortow i murow obronnych, czy te? konfrontowali si? z nimi przed Limes?
Romanizacji
rdzennej ludno?ci powinna sprzyja? obecno?? sił okupacyjnych. Dzi?ki ?ołnierzom najbardziej odległe zak?tki imperium zetkn?ły si? z
Rzymem
. Ponadto byli katalizatorem, ktory pozwolił na stworzenie nowego społecze?stwa na pograniczu. Ich cel był przede wszystkim polityczny - stworzenie w miar? stabilnych, skupionych wokoł miast samorz?dow z łacin? jako j?zykiem urz?dowym. Na znacznie ni?szym poziomie był skierowany do elit plemiennych poza i na terenach przygranicznych, aby w dłu?szej perspektywie pogodzi? je z rzymskim okupantem. Odbywało si? to poprzez kontrakty, darowizny finansowe i nadawanie obywatelstwa rzymskiego, a tak?e import towarow i usług. W ten sposob miały nawi?za? si? jeszcze bli?sze wi?zi kulturowe mi?dzy Rzymianami a rdzenn? ludno?ci?. Nowych poddanych nie nale?y całkowicie zamienia? w Rzymian, tylko tak, aby identyfikowali si? z korzy?ciami cywilizacji rzymskiej. Ich kluczem do sukcesu nie było brutalne stłumienie pocz?tkowego oporu wobec okupacji, ale stopniowa i dobrowolna asymilacja miejscowej ludno?ci w system społeczny oparty na zamo?no?ci i władzy oligarchicznej. Sprzeciw wobec Rzymu był cz?sto przezwyci??any lub przynajmniej łagodzony przez zach?ty finansowe i ekonomiczne dla podbitych elit oraz mo?liwo?ci awansu w armii lub administracji cesarskiej. Prowincje wydały wi?c wielu
centurionow
, prokuratorow,
senatorow
,
namiestnikow
,
pretorianow
i cesarzy. W strefie przygranicznej pragnienie działania elit było skierowane na wzrost dobrobytu. Po drugiej stronie granicy dyplomacja rzymska koncentrowała si? na instalowaniu proroma?skich władcow w hierarchiach plemiennych
[5]
.
Dzi? wi?kszo?? ekspertow postrzega Limes przede wszystkim jako demograficzn? i ekonomiczn? lini? kontroln?, ktora słu?yła rownie? do zademonstrowania rzymskich umiej?tno?ci budowlanych i in?ynieryjnych. Przy pomocy barier rzymska administracja była w stanie w czasach pokoju kierowa? przepływ handlu i ludno?ci do wyznaczonych przej?? granicznych. Umo?liwiło to imperium monitorowanie handlu w prowincjach, interwencj? w razie potrzeby, a przede wszystkim nakładanie
ceł
. Z drugiej strony mo?na by regulowa? imigracj? całych grup ludno?ci w zale?no?ci od potrzeb
[6]
.
Kl?ska w
bitwie w Lesie Teutoburskim
skłoniła cesarza rzymskiego do wycofania si? na lewy brzeg Renu do rezygnacji z dalszych podbojow ziem poło?onych na prawym brzegu Renu. Jednocze?nie podj?to decyzj? o lepszym zabezpieczeniu granic imperium.
W pocz?tkowej fazie około 100 r.n.e. fortyfikacje składały si? jedynie z plecionych płotow, na ktorych w odst?pach od kilkuset metrow do dwoch kilometrow wzniesiono drewniane wie?e obserwacyjne. Około 30 lat po?niej wzniesiono ci?gł? drewnian? palisad? wysok? na ok. 10 m z bali drewnianych, a kolejne 40 lat po?niej powoli niszczej?ce drewniane wie?e zast?piono bardziej stabilnymi wie?ami kamiennymi. Trojpoziomowe wie?e o wysoko?ci 8 - 10 m stawiano najcz??ciej na planie kwadratu 5 x 5 m. Wej?cie do nich znajdowało si? na drugim poziomie. Parter bez otworow stanowił prawdopodobnie miejsce na składowanie ro?nych materiałow
[1]
.
Pod koniec II w. n.e. mury palisadowe w cz??ci gornogerma?skiej wzmocniono wałem z fos? od frontu, a w cz??ci południowej biegn?cej od
Lorch
do Dunaju wzniesiono mury kamienne o gubo?ci ok. 1,0 m i wysoko?ci ok. 2,5 - 3,0 m, w ktorych znajdowały si? wie?e stra?nicze. Wzdłu? granicy ustawiono ł?cznie 900 wie? stra?niczych, obsługiwanych przez maksymalnie o?miu ludzi. Załoga wie? ustawionych w zasi?gu wzroku miała za zadanie obserwowa? ewentualne wtargni?cia na wczesnym etapie i zgłasza? je za pomoc? sygnałow dymnych. Na zapleczu granicy zbudowano 120 mniejszych fortec (castella), b?d?cych garnizonem dla ?ołnierzy jednostek pogranicza w odst?pach kilkukilometrowych
[1]
[7]
.
Były to tak zwane oddziały pomocnicze licz?ce kilkaset ludzi, ktore w razie niebezpiecze?stwa mogły zosta? natychmiast u?yte. W przypadku wi?kszych atakow w ka?dej chwili mo?na było wezwa? wojska z ufortyfikowanych obozow legionowych w
Moguncji
,
Strasburgu
i Ratyzbonie. Ufortyfikowane obozy, ka?dy z załog? licz?c? od około 600 ludzi do kilku tysi?cy, stanowiły trzon sił wojskowych Limes. Czasami ponad połowa z 30 legionow, ktorymi Rzym dysponował do obrony swoich granic, stacjonowała w kamiennych fortach
Germanii
[1]
[7]
.
System tych umocnie? spełniał sw? rol? głownie w I?IV w., miejscowo jeszcze w V stuleciu oparty o naturalne przeszkody: wielkie rzeki jak Ren czy Dunaj ? broniony był przez umocnione
castra
obsadzone załogami przez ?ołnierzy stacjonuj?cych w pobli?u
legionow
w sile od kilkunastu do kilkudziesi?ciu tysi?cy ludzi.
Du?e obozy (
castra
) uzupełniane były fortecami
castella
oraz wznoszonymi w regularnych odległo?ciach wie?ami (
burgi
). Na terenach pozbawionych naturalnych przeszkod wznoszono kamienne mury,
wały ziemne
, fosy i cz?stokoły, ł?cz?c punkty stra?nicze w ci?g umocnie?.
Szczegolne formy instalacji wojskowych na granicach
cesarstwa rzymskiego
to m.in. tak zwane
fossatum
w
Afryce Połnocnej
(
Fossatum Africae
). W prowincji
Mauretania Tingitana
podstawowym elementem umocnie? granicznych był gł?boki row (
fossa
).
Za wyj?tkowe mo?na rownie? uzna? przypadki budowy systemow słu??cych obronie i wczesnemu ostrzeganiu daleko poza rzeczywistymi granicami
Imperium Romanum
, np. w południowo-zachodniej cz??ci
Krymu
(staro?ytna Tauryda). Oddziały rzymskie pochodz?ce z prowincji
Mezja
Dolna (
Moesia Inferior
) wzniosły tam forty (castella) oraz wie?e obserwacyjne otoczone murem i fos? (burgi). Taki system zło?ony z kilku wie? i najprawdopodobniej jednego fortu rzymskie wojsko wybudowało na granicach
Chersonezu Taurydzkiego
. Było to wowczas niezale?ne miasto-pa?stwo (
polis
) sprzymierzone z Rzymem. W latach 2000?2007 ekspedycja
Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego
odsłoniła na peryferiach wspołczesnego
Sewastopola
pozostało?ci dwoch wie? datowanych na II?III wiek n.e. Trwaj? poszukiwania kolejnych elementow tego systemu umocnie?.
Skutki Limes po obu stronach
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Dla regionow oddzielonych Limes od Cesarstwa Rzymskiego stał si? barier? dla kultury i dobrobytu. W rzymskich prowincjach Germanii z biegiem czasu rozwin?ła si? doskonała infrastruktura; Metody uprawy, techniki budowlane i standardy higieniczne uległy poprawie. ?ycie codzienne ludno?ci germa?skiej zostało ukształtowane i zmienione przez zdobycze cywilizacji rzymskiej. Ponadto siła nabywcza ?ołnierzy stacjonuj?cych na granicy przyniosła miejscowej ludno?ci bezprecedensowy dobrobyt
[1]
.
Po drugiej stronie Limes ludno?? germa?ska nie mogła korzysta? z pozytywnych wpływow kultury rzymskiej. Chocia? wymieniła z Rzymianami cz??? towarow, nie przyj?ła ich sposobu ?ycia. Nie zmieniły si? rownie? metody uprawy, hodowla zwierz?t i budownictwo. Chocia? j?zyk i kultura zostały zachowane, standard ?ycia nigdy nie mogł by? dostosowany do poziomu Rzymian. Ogolnie rzecz bior?c, Limes oddzielał bogaty, rozwini?ty region od biedniejszego, peryferyjnego regionu
[1]
.
Ro?nice ekonomiczne w naturalny sposob wzbudziły pragnienia po słabo rozwini?tej stronie Limes. Na pocz?tku III w. nasiliły si? najazdy germa?skie. Jak na ironi?, wielu germa?skich wojownikow było nawet szkolonych przez armi? rzymsk?, ale zdobyt? wiedz? wykorzystywali do własnych celow. W 233 r.n.e. du?a cz??? wojsk rzymskich w prowincjach naddunajskich została wycofana na wojn? z
Persami
. Z powodu braku siły nabywczej stacjonuj?cych poprzednio ?ołnierzy nast?pił upadek gospodarczy prowincji germa?skich. Populacja drzew na budow? palisad została zdziesi?tkowana w poprzednich dziesi?cioleciach do tego stopnia, ?e ??zaopatrzenie ludno?ci w drewno nie było ju? mo?liwe
[1]
.
W połowie III w. spory wewn?trzne i szybko zmieniaj?cy si? władcy rzymscy zaostrzyli kryzys w Germanii. ?ołnierze gin?li w rzymskich wojnach domowych, rekrutowani najemnicy ?płacili” sobie grabie??.
Ludy germa?skie przenikn?ły w gł?b Galii, Hiszpanii i Italii. Pierwsza inwazja germa?skich naje?d?cow mogła zosta? odparta tylko z trudem. W mi?dzyczasie region Limes zamienił si? w co? w rodzaju ziemi niczyjej, na ktorej zacz?ły osiedla? si? plemiona germa?skie. Potencjał militarny do zabezpieczenia granic z czasem całkowicie zanikł
[7]
.
W 274 r.n.e. cesarz rzymski
Aurelian
ostatecznie opu?cił Limes, a granic? wojskow? przesun?ł z powrotem na Ren. Zachowały si? pozostało?ci po obiektach, jednak z czasem ludno?? zapomniała o funkcji budynkow i przebiegu Limes
[1]
[7]
.
Dopiero pod koniec XIX w. przebieg Limes został dokładnie zbadany przez nowo utworzon?
Komisj? Reich Limes
. W mi?dzyczasie liczne forty, wie?e stra?nicze i wały zostały zrekonstruowane zgodnie z oryginałem
[1]
.
Najwa?niejsze rzymskie
limites
to:
Poza nimi umocniono tak?e:
- pogranicze wschodnie od
Zatoki Akaba
po rzek?
Tygrys
, dla obrony przed napa?ciami ze strony
Partow
, a po?niej
Persow
;
- bagienne tereny zamykaj?ce od południa obszar senackiej prowincji
Afryki Prokonsularnej
(na obszarze dzisiejszej
Tunezji
), zwanej ?spichlerzem Rzymu”, wobec zagro?enia jej najazdami koczownikow pustynnych.
- Wolfgang
W.
Moschek
Wolfgang
W.
,
Der Limes, Grenze des Imperium Romanum.
, Darmstadt: Primus Verlag, 2010,
ISBN
978-3-89678-833-7
.
- Egon
E.
Schallmayer
Egon
E.
,
Der Limes: Geschichte einer Grenze.
, Munchen: C. H. Beck Verlag, 2011,
ISBN
978-3-406-48018-8
.