Leki przeciwpsychotyczne

Leki przeciwpsychotyczne , leki neuroleptyczne , neuroleptyki (od gr. νε?ρον neuron ‘nerw’ i λ?ψι? lepsis ‘napad, uj?cie, schwytanie’) ? klasa lekow stosowana w leczeniu zaburze? psychicznych, głownie schizofrenii i innych psychoz , w przebiegu ktorych wyst?puj? objawy wytworcze: urojenia , omamy , zaburzenia aktywno?ci, uczuciowo?ci, ?wiadomo?ci ^[1].

Długotrwałe stosowanie lekow przeciwpsychotycznych skutkowa? mo?e działaniami niepo??danymi, takimi jak zespoł pozapiramidowy , ginekomastia , impotencja , zwi?kszenie wagi i zespoł metaboliczny ^[2].

Pierwsza generacja lekow przeciwpsychotycznych, znana jako neuroleptyki klasyczne, została odkryta w latach 40. XX wieku. Pierwszym spo?rod lekow drugiej generacji, znanych tak?e jako neuroleptyki atypowe, była klozapina , stworzona w latach 60. i wprowadzona do zastosowa? klinicznych w latach 70. ^[3]. Obie generacje blokuj? receptory dopaminowe w mozgu, jednak?e atypowe dodatkowo oddziałuj? na receptory serotoninowe .

Pierwsze zastosowanie terminu neuroleptyki przypisuje si? francuskim lekarzom Jeanowi Delayowi i Pierre'owi Denikerowi (1955).

Zastosowanie [ edytuj | edytuj kod ]

Leki przeciwpsychotyczne s? najcz??ciej stosowane w leczeniu nast?puj?cych zaburze?:

Schizofrenia
Zaburzenie schizoafektywne , najcz??ciej w poł?czeniu z antydepresantem (w typie depresyjnym) lub stabilizatorem nastroju (w typie dwubiegunowym)
Zaburzenie afektywne dwubiegunowe ( mania i epizody mieszane) mog? by? leczone zarowno klasycznymi jak i atypowymi neuroleptykami, cho? neuroleptyki atypowe s? preferowane ze wzgl?du na mniejszy profil działa? niepo??danych ^[4] i nios? mniejsze ryzyko zmiany epizodu maniakalnego w depresyjny ^[5].
Epizod depresji z objawami psychotycznymi w poł?czeniu z antydepresantem ^[6].
Lekooporna (niekoniecznie psychotyczna) depresja jako dodatek do standardowej terapii antydepresantami ^[6].
Powa?na dra?liwo?? u dzieci z zaburzeniem ze spektrum autyzmu ^[7].

Rzadsze wskazania obejmuj? zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne , zespoł stresu pourazowego , zaburzenia osobowo?ci , zespoł Tourette'a ^[8]. Nie s? zalecane w leczeniu ot?pienia i bezsenno?ci i zaburze? osobowo?ci , jednak mog? by? zastosowane gdy inne terapie nie działaj? ^[7]. Mo?liwe jest ich stosowanie u dzieci, pod warunkiem, ?e inne sposoby leczenia nie daj? rezultatow i dziecko cierpi na zaburzenia psychotyczne ^[7].

Mechanizm działania [ edytuj | edytuj kod ]

Leki przeciwpsychotyczne, na przykład haloperydol i chloropromazyna działaj? poprzez blokowanie receptorow dopaminowych D ₂ w szlakach dopaminergicznych mozgu . Oznacza to, ?e uwalniana w tych szlakach dopamina odnosi mniejszy efekt. Nadmiar wydzielanej dopaminy w szlaku mezolimbicznym (b?d?cym jednym ze szlakow dopaminergicznych) jest z kolei powi?zany z do?wiadczeniami psychotycznymi ^[9]^[10]. Dodatkowo, leki przeciwpsychotyczne wykazuj? działanie antagonistyczne wzgl?dem receptorow 5-HT _2A. Niektore allele koduj?ce receptory 5-HT _2A zostały powi?zane z podwy?szonym ryzykiem schizofrenii i innych psychoz, zwłaszcza w przebiegu ci??kiej depresji ^[11]^[12]. Neuroleptyki w mniejszym stopniu wpływaj? na receptory adrenergiczne , a tak?e histaminowe i w niektorych przypadkach acetylocholinowe .

Leki te nie wywołuj? efektu narkotycznego, czyli nie mog? doprowadzi? do uzale?nienia , ale wiele z nich pot?guje działanie narkotykow i alkoholu etylowego (mimo tego niektore s? lub były stosowane w terapiach odwykowych, mi?dzy innymi w celu przerwania efektu działania narkotyku, na przykład chloropromazyna (u?ywana w celu przerwania działania LSD ).

Działania niepo??dane [ edytuj | edytuj kod ]

Głownym działaniem niepo??danym jest parkinsonowski zespoł poneuroleptyczny (zob. parkinsonizm ). Starsze, tzw. klasyczne neuroleptyki wywoływały te? wiele ubocznych objawow wegetatywnych jak sucho?? w jamie ustnej, zaburzenia akomodacji, nadmierna senno??, zaburzenia czynno?ci w?troby, zaburzenia funkcji seksualnych.

Wszystkie leki przeciwpsychotyczne (zwłaszcza leki I generacji) stwarzaj? pewne ryzyko wyst?pienia potencjalnie ?miertelnego zło?liwego zespołu neuroleptycznego . Ryzyko takie ocenia si? do około 3%. Mo?e je zwi?ksza? za?ywanie substancji psychoaktywnych, nagłe zwi?kszanie dawek lub stosowanie leku niezgodnie z zaleceniami ^[13],

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwszym neuroleptykiem wprowadzonym do ?wiatowego lecznictwa jest chloropromazyna, ktora nale?y do grupy fenotiazyn . Neuroleptyk ten na przestrzeni czasu utracił swoje pierwotne znaczenie z powodu niekorzystnego profilu farmakokinetycznego . W wyniku wspomnianego dochodzi do nieswoistego oddziaływania na receptory, co wi??e si? z szeregiem działa? niepo??danych , takimi jak zmniejszenie mo?liwo?ci adaptacji do zmian temperatury otoczenia. W po?niejszym czasie zsyntetyzowano lewomepromazyn? i prometazyn? , tak?e zaliczane do grupy fenotiazyn. Kolejnym krokiem stało si? zsyntetyzowanie kolejnych klasycznych lekow przeciwpsychotycznych ^[14].

Du?ym krokiem w leczeniu psychoz było zsyntetyzowanie nowych generacji neuroleptykow działaj?cych rownie? na receptor serotoninowy. Pierwszym z nich była klozapina . Neuroleptyki te (np. olanzapina , rysperydon , paliperydon , zyprazydon , kwetiapina ) powoduj? znacznie mniej objawow ubocznych, wczesnych i po?nych (np. dyskinez ).

Podział neuroleptykow [ edytuj | edytuj kod ]

Ze wzgl?du na ryzyko wyst?pienia działa? pozapiramidowych oraz skuteczno?? kliniczn?, leki przeciwpsychotyczne zostały podzielone na dwie zasadnicze grupy: I generacji (klasyczne, typowe, LPP) oraz II generacji (atypowe, LPPII). Ten podział jest te? najcz??ciej u?ywanym podziałem w praktyce klinicznej.
Do oceny nasilenia objawow pozapiramidowych mo?na u?y? skali Simpsona-Angusa .

Leki przeciwpsychotyczne I generacji ? klasyczne, typowe [ edytuj | edytuj kod ]

Pochodne fenotiazyny [ edytuj | edytuj kod ]

alifatyczne ( chloropromazyna , promazyna , lewomepromazyna ). Zasadniczy profil działania jest w kierunku sedatywnym za? działania uboczne wykazuj? głownie ze strony układu wegetatywnego.
piperydynowe ( tiorydazyna , pipotiazyna )
piperazynowe ( perfenazyna , flufenazyna , perazyna , tioproperazyna , trojfluoroperazyna )

Zasadniczy profil działania jest w kierunku antyautystycznym i aktywizuj?cym za? działania uboczne wykazuj? głownie ze strony układu pozapiramidowego.

Pochodne tioksantenu [ edytuj | edytuj kod ]

W profilu działania leki z tej grupy wykazuj? rownie? pewne działanie przeciwdepresyjne (z wyj?tkiem tiotiksenu).

Pochodne butyrofenonu [ edytuj | edytuj kod ]

Zasadniczy profil działania jest zbli?ony do piperazynowych pochodnych fenotiazyny , wykazuj? wyra?ne działania uboczne ze strony układu pozapiramidowego .

Benzamidy [ edytuj | edytuj kod ]

Leki przeciwpsychotyczne II generacji ? atypowe [ edytuj | edytuj kod ]

S? to: amisulpryd , asenapina , arypiprazol , blonanseryna , iloperydon , klozapina , kwetiapina , lurazydon , melperon , olanzapina , paliperydon , rysperydon , sertindol , zyprazydon , zotepina .

Postacie neuroleptykow [ edytuj | edytuj kod ]

postacie doustne (tabletki, tabletki szybkorozpuszczalne, płyn)
iniekcje krotkodziałaj?ce
iniekcje długodziałaj?ce

Metabolizm lekow przeciwpsychotycznych z udziałem cytochromu P450 [ edytuj | edytuj kod ]

Metabolizm lekow przeciwpsychotycznych z udziałem izoenzymow cytochromu P450
Lek	CYP1A2	CYP3A3 / CYP3A4	CYP2D6	CYP 2D6 hamowany przez lek
Benzamidy ( amisulpryd , sulpiryd )	-	-	-	-
Fenotiazyny ( chloropromazyna )	-	-	++	++
Flufenazyna	-	-	++	++
Haloperydol	+	-	++	++
Klozapina	++	+	+/-	-
Kwetiapina	-	++	-	-
Olanzapina	+	-	+	-
Perfenazyna	-	-	++	++
Rysperydon	-	++	++	-
Tiorydazyna		++	-
Zyprazydon	+/-	++		-
Zuklopentiksol	-	-	++	-

Działanie sedatywne LPP [ edytuj | edytuj kod ]

Działanie sedatywne lekow przeciwpsychotycznych
działanie sedatywne	leki
bardzo silne	klozapina , lewomepromazyna , chloropromazyna , butaperazyna , tioproperazyna
silne	tiorydazyna , chloroprotyksen , haloperydol , olanzapina , perfenazyna , zuklopentiksol , klopentiksol
słabe	flufenazyna , trifluoperazyna , tiotiksen
bardzo słabe	kwetiapina , zyprazydon , pimozyd
brak	sulpiryd , amisulpryd , rysperydon , flupentyksol

Bezpiecze?stwo stosowania w ci??y [ edytuj | edytuj kod ]

Leki przeciwpsychotyczne nale?? do kilku kategorii ryzyka działa? teratogennych :

Kategoria B ? sulpiryd , klozapina
Kategoria C ? chloropromazyna , promazyna , lewomepromazyna , trifluperazyna , haloperydol , olanzapina , zuklopentiksol , flupentyksol , kwetiapina , rysperydon
Kategoria D ? zotepina

Powinowactwo LPP do receptorow cholinergicznych [ edytuj | edytuj kod ]

Powinowactwo LPP do receptorow cholinergicznych
Powinowactwo	Lek
bardzo silne	lewomepromazyna , klozapina
silne	olanzapina , chloropromazyna
słabe	chloroprotyksen , klopentiksol , flufenazyna , tiorydazyna , zuklopentiksol
minimalne	perfenazyna , trifluperazyna , haloperydol , pimozyd
brak	amisulpryd , rysperydon , sulpiryd , zyprazydon

Lekow silnie działaj?cych cholinolitycznie ( klozapina , lewomepromazyna , olanzapina , tiorydazyna , zuklopentiksol , trifluperazyna ) nie nale?y podawa? w miastenii , w jaskrze z zamkni?tym k?tem przes?czania, w rozro?cie gruczołu krokowego .

Wpływ na prog drgawkowy [ edytuj | edytuj kod ]

Wszystkie LPP, z wyj?tkiem rysperydonu, obni?aj? prog drgawkowy . Najcz??ciej napady drgawkowe wyst?puj? podczas leczenia klozapin? i w zale?no?ci od stosowanej dawki mog? pojawi? si? u 5?20% leczonych. Najcz??ciej wyst?puj? pod postaci? du?ych napadow, mioklonicznych. Ryzyko napadow wzrasta rownie? podczas szybkiego zwi?kszania dawek oraz u osob długo leczonych klozapin?.

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

↑ John J. Lally John J. , James H. J.H. MacCabe James H. J.H. , Antipsychotic medication in schizophrenia: a review , ?British Medical Bulletin”, 114 (1), 2015 , s. 169?179, DOI : 10.1093/bmb/ldv017 , ISSN 1471-8391 , PMID : 25957394 [dost?p 2020-05-05] .
↑ JOHN J. MUENCH JOHN J. , ANN M. A.M. HAMER ANN M. A.M. , Adverse Effects of Antipsychotic Medications , ?American Family Physician”, 81 (5), www.aafp.org, marzec 2010, s. 617-622 [dost?p 2020-05-05] .
↑ H. H. Hippius H. H. , The history of clozapine , ?Psychopharmacology”, 99 Suppl, 1989, S3?5, DOI : 10.1007/BF00442551 , ISSN 0033-3158 , PMID : 2682730 [dost?p 2020-05-05] .
↑ Stefan S. Leucht Stefan S. i inni , Second-generation versus first-generation antipsychotic drugs for schizophrenia: a meta-analysis , ? The Lancet ”, 373 (9657), 2009 , s. 31?41, DOI : 10.1016/S0140-6736(08)61764-X , ISSN 1474-547X , PMID : 19058842 [dost?p 2020-05-05] .
↑ J.M. J.M. Goikolea J.M. J.M. i inni , Lower rate of depressive switch following antimanic treatment with second-generation antipsychotics versus haloperidol , ?Journal of Affective Disorders”, 144 (3), 2013 , s. 191?198, DOI : 10.1016/j.jad.2012.07.038 , ISSN 1573-2517 , PMID : 23089129 [dost?p 2020-05-05] .
↑ ^a ^b Carol C. Paton Carol C. , Shitij S. Kapur Shitij S. , David D. Taylor David D. , The Maudsley prescribing guidelines in psychiatry , 11th edition, Chichester, West Sussex: South London and Maudsley NHS Trust, Oxleas NHS Foundation Trust, 1946, ISBN 978-0-470-97969-3 , OCLC 780368001 [dost?p 2020-05-05] .
↑ ^a ^b ^c American Psychiatric A.P. Association American Psychiatric A.P. , "American Psychiatric Association Five Things Physicians and Patients Should Question" [online], Choosing Wisely, 2013 .
↑ Alicia R. A.R. Maher Alicia R. A.R. , George G. Theodore George G. , Summary of the comparative effectiveness review on off-label use of atypical antipsychotics , ?Journal of managed care pharmacy: JMCP”, 18 (5 Suppl B), 2012 , S1?20, DOI : 10.18553/jmcp.2012.18.s5-b.1 , ISSN 1944-706X , PMID : 22784311 [dost?p 2020-05-05] .
↑ D. D. Pickar D. D. i inni , Neurochemical and neural mechanisms of positive and negative symptoms in schizophrenia , ?Modern Problems of Pharmacopsychiatry”, 24, 1990, s. 124?151, DOI : 10.1159/000418015 , ISSN 0077-0094 , PMID : 1970851 [dost?p 2020-05-05] .
↑ Edith J. E.J. Liemburg Edith J. E.J. i inni , Antipsychotic medication and prefrontal cortex activation: a review of neuroimaging findings , ?European Neuropsychopharmacology: The Journal of the European College of Neuropsychopharmacology”, 22 (6), 2012 , s. 387?400, DOI : 10.1016/j.euroneuro.2011.12.008 , ISSN 1873-7862 , PMID : 22300864 [dost?p 2020-05-05] .
↑ Colm C. McDonald Colm C. , Kieran C. K.C. Murphy Kieran C. K.C. , The new genetics of schizophrenia , ?The Psychiatric Clinics of North America”, 26 (1), 2003 , s. 41?63, DOI : 10.1016/s0193-953x(02)00030-8 , ISSN 0193-953X , PMID : 12683259 [dost?p 2020-05-05] .
↑ C.J. C.J. Schmidt C.J. C.J. i inni , The role of 5-HT2A receptors in antipsychotic activity , ?Life Sciences”, 56 (25), 1995, s. 2209?2222, DOI : 10.1016/0024-3205(95)00210-w , ISSN 0024-3205 , PMID : 7791509 [dost?p 2020-05-05] .
↑ ZZN ? zło?liwy zespoł neuroleptyczny. Wyst?powanie, objawy, post?powanie. [online], Psychiatria.pl [dost?p 2019-03-31] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-31] .
↑ Ernst E. Mutschler Ernst E. , Mutschler farmakologia i toksykologia podr?cznik , wyd. 4 polski, popr. i uzup., Wrocław 2016, s. 167-169, ISBN 978-83-7846-037-4 , OCLC 921514157 [dost?p 2023-01-02] .

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Rzewuska M: 1.1.1. Leki przeciwpsychotyczne. W: Bilikiewicz A, Pu?y?ski S, Rybakowski J, Wciorka J (red.): Psychiatria. Tom III. Terapia. Zagadnienia etyczne, prawne, organizacyjne i społeczne . Wrocław: Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, 2003, s. 1-59. ISBN 83-87944-24-6 .
Stephen M. Stahl: Podstawy psychofarmakologii. Leki przyciwpsychotyczne i normotymiczne . Gda?sk: Via Medica, 2007. ISBN 978-83-60945-42-1 .

Przeczytaj ostrze?enie dotycz?ce informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii .

[1] John J. Lally John J. , James H. J.H. MacCabe James H. J.H. , Antipsychotic medication in schizophrenia: a review , ?British Medical Bulletin”, 114 (1), 2015 , s. 169?179, DOI : 10.1093/bmb/ldv017 , ISSN 1471-8391 , PMID : 25957394 [dost?p 2020-05-05] .

[2] JOHN J. MUENCH JOHN J. , ANN M. A.M. HAMER ANN M. A.M. , Adverse Effects of Antipsychotic Medications , ?American Family Physician”, 81 (5), www.aafp.org, marzec 2010, s. 617-622 [dost?p 2020-05-05] .

[3] H. H. Hippius H. H. , The history of clozapine , ?Psychopharmacology”, 99 Suppl, 1989, S3?5, DOI : 10.1007/BF00442551 , ISSN 0033-3158 , PMID : 2682730 [dost?p 2020-05-05] .

[4] Stefan S. Leucht Stefan S. i inni , Second-generation versus first-generation antipsychotic drugs for schizophrenia: a meta-analysis , ? The Lancet ”, 373 (9657), 2009 , s. 31?41, DOI : 10.1016/S0140-6736(08)61764-X , ISSN 1474-547X , PMID : 19058842 [dost?p 2020-05-05] .

[5] J.M. J.M. Goikolea J.M. J.M. i inni , Lower rate of depressive switch following antimanic treatment with second-generation antipsychotics versus haloperidol , ?Journal of Affective Disorders”, 144 (3), 2013 , s. 191?198, DOI : 10.1016/j.jad.2012.07.038 , ISSN 1573-2517 , PMID : 23089129 [dost?p 2020-05-05] .

[:0-6] Carol C. Paton Carol C. , Shitij S. Kapur Shitij S. , David D. Taylor David D. , The Maudsley prescribing guidelines in psychiatry , 11th edition, Chichester, West Sussex: South London and Maudsley NHS Trust, Oxleas NHS Foundation Trust, 1946, ISBN 978-0-470-97969-3 , OCLC 780368001 [dost?p 2020-05-05] .

[:1-7] American Psychiatric A.P. Association American Psychiatric A.P. , "American Psychiatric Association Five Things Physicians and Patients Should Question" [online], Choosing Wisely, 2013 .

[8] Alicia R. A.R. Maher Alicia R. A.R. , George G. Theodore George G. , Summary of the comparative effectiveness review on off-label use of atypical antipsychotics , ?Journal of managed care pharmacy: JMCP”, 18 (5 Suppl B), 2012 , S1?20, DOI : 10.18553/jmcp.2012.18.s5-b.1 , ISSN 1944-706X , PMID : 22784311 [dost?p 2020-05-05] .

[9] D. D. Pickar D. D. i inni , Neurochemical and neural mechanisms of positive and negative symptoms in schizophrenia , ?Modern Problems of Pharmacopsychiatry”, 24, 1990, s. 124?151, DOI : 10.1159/000418015 , ISSN 0077-0094 , PMID : 1970851 [dost?p 2020-05-05] .

[10] Edith J. E.J. Liemburg Edith J. E.J. i inni , Antipsychotic medication and prefrontal cortex activation: a review of neuroimaging findings , ?European Neuropsychopharmacology: The Journal of the European College of Neuropsychopharmacology”, 22 (6), 2012 , s. 387?400, DOI : 10.1016/j.euroneuro.2011.12.008 , ISSN 1873-7862 , PMID : 22300864 [dost?p 2020-05-05] .

[11] Colm C. McDonald Colm C. , Kieran C. K.C. Murphy Kieran C. K.C. , The new genetics of schizophrenia , ?The Psychiatric Clinics of North America”, 26 (1), 2003 , s. 41?63, DOI : 10.1016/s0193-953x(02)00030-8 , ISSN 0193-953X , PMID : 12683259 [dost?p 2020-05-05] .

[12] C.J. C.J. Schmidt C.J. C.J. i inni , The role of 5-HT2A receptors in antipsychotic activity , ?Life Sciences”, 56 (25), 1995, s. 2209?2222, DOI : 10.1016/0024-3205(95)00210-w , ISSN 0024-3205 , PMID : 7791509 [dost?p 2020-05-05] .

[13] ZZN ? zło?liwy zespoł neuroleptyczny. Wyst?powanie, objawy, post?powanie. [online], Psychiatria.pl [dost?p 2019-03-31] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-31] .

[14] Ernst E. Mutschler Ernst E. , Mutschler farmakologia i toksykologia podr?cznik , wyd. 4 polski, popr. i uzup., Wrocław 2016, s. 167-169, ISBN 978-83-7846-037-4 , OCLC 921514157 [dost?p 2023-01-02] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]