Vexillum
, znak bojowy legionu (jeden z wielu wariantow)
Legion
(
łac.
legio
; tak?e
legia
) ? podstawowa i najwi?ksza jednostka taktyczna
armii rzymskiej
zło?ona przede wszystkim z ci??kozbrojnej
piechoty
. Odpowiednik wspołczesnej
dywizji
. W pierwszych trzech wiekach imperium armia rzymska liczyła od 25 do 34 legionow. W wyprawach legionow uczestniczyli rownie? kamieniarze, cie?le, in?ynierowie i inni rzemie?lnicy (jako oddziały pomocnicze).
Nazwa oznacza dosłownie ?pobor”. W pocz?tkowych okresach istnienia pa?stwa rzymskiego oznaczało to cało?? wojska, czyli wszystkich m??czyzn powołanych pod bro?. Przez wiele stuleci w legionach mogli słu?y? wył?cznie obywatele rzymscy.
Przykłady znakow legionowych
Najstarszym znakiem legionu była włocznia z p?kiem trawy (
signum militare
). Od pocz?tku
republiki
a? do czasow
Mariusza
legiony posiadały 5 zasadniczych znakow wojennych, ktore były noszone przez chor??ych (
signifer
) na dr?gach i dzidach: podobizna wilka, orła, wieprza, konia i
Minotaura
.
Proporce
te czczono jako istoty ?wi?te, jako wojskowe bostwa, ktore posiadały prawo
azylu
, przy nich te? składano przysi?gi wojskowe (
iusiurandum
). St?d obowi?zki chor??ego były po cz??ci kapła?skie: on sam nosz?c boskie znaki obcował z bogami zast?pu wojskowego
[1]
[2]
[3]
Legion w okresie wczesnej republiki dzielił si? na:
a po reformie
Mariusza
na:
- 10
kohort
(pułkow) po 3 manipuły (ok. 480 ?ołnierzy) z tym, ?e pierwsza kohorta miała zazwyczaj ok. 1100 ?ołnierzy (podwojny stan);
- 30
manipułow
(batalionow) po ok. 160 ?ołnierzy;
- 60
centurii
(kompanii) ? w zale?no?ci od okresu od 50 do 100 ?ołnierzy (zazwyczaj ok. 80), ka?da z kohort liczyła po 6 centurii, wyj?tkiem była pierwsza kohorta, w ktorej centurii było 5, jednak o podwojnym stanie liczbowym.
W skład legionu wchodziły te? centurie jazdy dziel?ce si? na
szwadrony
(łac.
alae
) i dru?yny (łac.
decuriae
), oddziały lekkozbrojnych piechurow ?
welitow
(
velites
), oddziały zwiadowcze, in?ynieryjne, aprowizacyjne itd. Z powodu tego urozmaicenia legion był samodzieln? jednostk? operacyjn? o du?ej wszechstronno?ci działania. Dzi?ki temu oraz ?cisłej
dyscyplinie
armia rzymska była przez setki lat najskuteczniejsz? armi? ?wiata
staro?ytnego
.
Teoretyczny stan osobowy legionu wynosił 5000-6000 ?ołnierzy, w praktyce jednak rzadko przekraczał 4000. Liczebno?? całej armii w okresie rozkwitu
cesarstwa
(
II wiek
n.e.) wahała si? w granicach 30 legionow. W schyłkowym okresie
cesarstwa rzymskiego
legiony liczyły mniej wi?cej po tysi?c ?ołnierzy. W czasach panowania cesarza Augusta armia rzymska składała si? z 25 legionow; w trakcie
wojny domowej
Oktawiana Augusta
z
Markiem Antoniuszem
ka?da strona wystawiła po 40 legionow.
Legionem dowodził zarz?dzaj?cy
prowincj?
legat
(łac.
legatus
) lub legat specjalny, ktory miał rang? wspołczesnego
generała
. Podlegał mu sztab zło?ony z oficerow-praktykantow, zwanych
trybunami wojskowymi
(łac.
tribunus militum
), oraz dowodcow kohort, manipułow i centurii jako oficerow wykonawczych.
Legioni?ci walczyli najcz??ciej w trzech szeregach:
hastati
,
principes
i
triarii
.
Rekonstrukcja uzbrojenia rzymskiego legionisty z II wieku n.e.
Uzbrojenie legionisty przez wieki ulegało zmianom. Legionista z pocz?tkow republiki ro?nił si? znacznie od swojego odpowiednika np. z II wieku n.e. Zmiany dotyczyły głownie jako?ci poszczegolnych elementow, ale rownie? stylu uzbrojenia. Zawsze podstawowymi elementami uzbrojenia pozostawały:
Legiony rzymskie wyposa?one były w machiny obl??nicze i
katapulty
. Dobre drogi budowane przez Rzymian ułatwiały przemieszczanie wojsk.
Rozmieszczenie rzymskich legionow w r.
80
n. e.
Pocz?tkowo obywatele trzech gmin rzymskich tworzyli jeden legion licz?cy 3000 piechoty i 300 jazdy, ktory w bitwie szykowany był w
falang?
. Je?d?cy walczyli pieszo, a koni u?ywano tylko w marszu.
Na pocz?tku
IV wieku p.n.e.
liczebno?? legionu wzrosła do 4500 ?ołnierzy ? 3300 ?ołnierzy piechoty liniowej, 900
welitow
oraz 300 je?d?cow, ktorzy walczyli ju? konno. Na czele legionu stał
legat
. W połowie IV wieku p.n.e. piechota liniowa podzielona została na jednostki taktyczne zwane
manipułami
, wci?? walcz?ce w szyku zwartym jako tzw. falanga manipularna.
Rozwoj taktyki
rzymskiej armii
doprowadził pod koniec IV wieku p.n.e. do powstania legionu manipularnego, w ktorym piechota liniowa stosowała zamiast dotychczasowej falangi rozczłonkowany szyk manipularny. Piechota liniowa składała si? z 30 manipułow z podziałem na trzy kategorie po 10 manipułow ka?da. Poszczegolne kategorie ro?niły si? uzbrojeniem ? najmłodsi (
hastati
) tworzyli pierwszy rzut szyku, starsi (
principes
) ? drugi rzut, a najstarsi, najbardziej do?wiadczeni weterani (
triarii
) ? trzeci rzut. W skład manipułu hastati i principes wchodziły 2
centurie
po 60 ?ołnierzy, natomiast manipuł triarii składał si? z 2 centurii po 30 ?ołnierzy. Zatem piechota liniowa legionu, licz?ca teraz 3000 ?ołnierzy, składała si? z 1200
hastati
, 1200
principes
i 600
triarii
. Liczba welitow w legionie wzrosła do 1200 ?ołnierzy, natomiast jazda wci?? liczyła 300 koni. Cało?? legionu manipularnego liczyła 4500 ?ołnierzy.
Bitw? rozpoczynali welici, ktorzy zasypywali nieprzyjaciela oszczepami (
iacula
), a nast?pnie wycofywali si?. Po nich wybiegały do przodu dwa pierwsze rzuty piechoty liniowej, ktore rzucały oszczepami (
pilum
), po czym ruszały do walki wr?cz na miecze. Ostatnie do walki wkraczały manipuły
triarii
, ktorzy nie mieli broni miotaj?cej, za to uzbrojeni byli w długie włocznie (
hasta
). W trakcie bitwy poszczegolne rzuty legionu, ktorego manipuły uszykowane były w szachownic?, wchodziły do walki według uprzednio wy?wiczonego harmonogramu.
Poniewa? dowodzenie niewielkimi i licznymi manipułami było bardzo skomplikowane, co utrudniało przeprowadzenie manewru, ju? pod koniec
drugiej wojny punickiej
u schyłku
III wieku p.n.e.
Scypion Afryka?ski Starszy
podzielił piechot? na wi?ksze jednostki taktyczne, zwane
kohortami
, składaj?ce si? z 3 manipułow ? po jednym z ka?dego rzutu. Dzi?ki tej reformie zdolno?? manewrowa legionu znacznie wzrosła. Dalsze reformy przeprowadzone pod koniec
II wieku p.n.e.
przez
Mariusza
doprowadziły do powstania legionu kohortalnego, w ktorym piechota liniowa podzielona została na jednolicie uzbrojone kohorty. Podział na
hastati
,
principes
i
triarii
został ostatecznie zlikwidowany, a manipuły pozostały jedynie jednostkami organizacyjnymi.
Pocz?tkowo Mariusz zwi?kszył liczebno?? legionu do 6000 ?ołnierzy (10 kohort), jednak wkrotce liczebno?? legionu została zmniejszona do 4000 ?ołnierzy. Legion po reformie Mariusza składał si? z ci??kozbrojnej piechoty, lekkozbrojnej piechoty oraz jazdy, ktora była przydzielana w razie potrzeby (tzw.
auxilia
).
W pierwszych wiekach
Cesarstwa
legiony stanowiły trzon armii rzymskiej. Wci?? składało si? na nie 10 kohort, czyli 30 manipułow po 2 centurie, a do tego miały 120 je?d?cow. Z biegiem czasu do legionu przydzielono rownie?
artyleri?
.
Za czasow
Galiena
odebrano legionom jazd?, ktor? przywrocono za panowania
Dioklecjana
. Stan etatowy legionow wynosił wtedy 6100 piechoty i 726 jazdy, jednak rzeczywista liczebno?? legionu była prawdopodobnie ni?sza. Reformy
Konstantyna Wielkiego
doprowadziły do bardzo du?ego spadku liczebno?ci legionu, w ktorym odt?d było tylko 1000 ?ołnierzy. Wielko?? zbli?on? do dawnego legionu posiadały teraz inne jednostki, licz?ce etatowo 5500 piechoty i 2000 jazdy.
Liczba legionow w czasach
Republiki
rosła w miar? wzrostu terytorialnego pa?stwa. W okresie
bitwy pod Akcjum
(
31 p.n.e.
) Rzym dysponował 75 legionami. Za cesarza
Augusta
w okresie pokojowych stosunkow z s?siadami armia rzymska liczyła tylko 25 legionow. W ci?gu nast?pnych 200 lat legionow stopniowo przybywało, a? do liczby 34: za rz?dow
Hadriana
było 28 jednostek,
Septymiusz Sewer
stworzył 3 nowe, za panowania
Aleksandra Sewera
istniały 32 legiony. Za czasow Dioklecjana Cesarstwo dysponowało 68 legionami. Po reformach Konstantyna Wielkiego przeprowadzonych na pocz?tku
IV wieku
, co najmniej 174 oddziały nosiły nazw? legionu. W okresie tym legiony dzielono na polowe (
palatini
,
comitatenses
) i pograniczne (
ripariensis
).
- ↑
Mieczysław S. Popławski,
Bellum Romanum. Sakralno?? wojny i prawa rzymskiego
, KUL 2011, s. 40, 41, 68.
- ↑
Por.
Tacyt
,
Ann.
II 17.
- ↑
Por.
Liwiusz
XXVI 48.
- Mała encyklopedia wojskowa
. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967 (wydanie I), t. 2
- S. Dando-Collins:
Machina do zabijania ? XIV Legion Nerona
. Warszawa: Bellona, 2008
- Skrypt historyczny Stowarzyszenia Historycznego Legionow Polskich i Legii Polsko-Włoskiej w Nysie (red. Marek Szczerski, kpt. Tomek). Nysa 2010
- P. Connolly:
Historia armii rzymskiej
. Wrocław: Wyd. Dolno?l?skie, 1992
- Legio XXI Rapax
? rekonstrukcje historyczne rzymskich legionow w Polsce
- legionx.pl
- Stowarzyszenie Legion X Gemina (Equites) - "Viri Clarissimi"
| Oficerowie
|
|
|---|
| Podoficerowie
|
|
|---|
| ?ołnierze
|
|
|---|
| Jednostki i formacje
|
|
|---|
| Wyposa?enie
|
|
|---|
| Inne
|
|
|---|