Zasugerowano, aby zintegrowa? ten artykuł z artykułem ostatki . Nie opisano powodu propozycji integracji.

Kusaki (inaczej zapusty, ostatki lub bachusy ) ostatnie dni karnawału w polskich zwyczajach ludowych.

Geneza i historia [ edytuj | edytuj kod ]

Kusaki obchodzone s? najcz??ciej przed ?rod? Popielcow? . W trakcie tych dni przebierano si? np. za dziada lub za bab?, zapusta lub osobnikow ro?nej narodowo?ci ^[1] . Kusakami nazywano rownie? osoby uczestnicz?ce w tym obrz?dzie. Miały one symboliczny wymiar, poniewa? nadej?cie diabła czy innych przebiera?cow zwiastował koniec czasu karnawału i zacz?tki Wielkiego Postu - wolnego od grzechu czasu ^[2] . W przekazach pochodz?cych jeszcze z XIX wieku bardzo popularne było kusakowanie z kogutem. Miał mie? on du?e znaczenie w kulturze ludowej jako symbol płodno?ci, ale i nowego ?ycia ^[3] .

W ostatnie dni zapustow - karnawału, bawiono si? bardzo hucznie. W tym czasie pojawiały si? liczne grupy kol?dnikow w przebraniach kozy, nied?wiedzia, konia, bociana, a tak?e dziada, baby, ?yda, Cygana, Młodej Pary. Obecno?? maszkar zwierz?cych symbolizuj?cych sił?, ?ywotno?? i płodno??, miała pobudzi? przyrod? i spowodowa? szybkie nadej?cie wiosny. Zwyczaj ten najpowszechniejszy był na Kujawach i Pułkach, gdzie po zako?czeniu pochodow urz?dzano zabaw?, zwan? podkoziołkiem, podczas ktorej dziewcz?ta "kupowały" ta?ce wrzucaj?c monety pod koziołka - figurk? wystrugan? z drewna, marchwi lub brukwi. W zapustny wtorek w karczmach odbywały si? spotkania kobiet, ktore "skakały na wysoki len", miało to zapewni? jego urodzaj. Aby przygotowa? si? do nadchodz?cego Wielkiego Postu wypiekano i jedzono tłuste pieczywo: p?czki, faworki, pili?ce. Na Kujawach po zako?czeniu zabawy wywo?ono jednego z muzykantow na taczce poza granice wsi i tam symbolicznie go u?miercano uderzaj?c w niego garnkiem z popiołem. W zapusty kobiety, ktore w karnawale wyszły za m??, zwane ?e?cowymi, musiały si? wkupi? do grona m??atek. Starsze gospodynie wiozły je na ubranych zielenin? wozach, gdzie młode m??atki zapraszały na wodk? i pocz?stunek. Do pocz?tku XX wieku zwyczaj ten praktykowano w ?rod? popielcow?. Przebiera?cy bardzo cz?sto wbiegali na podworko i bardzo gło?no si? zachowywali, pocili, rozsiewali sieczk?. W zamian za to gospodarze dawali im wodk?, a potem oni biegli dalej ^[4] .

Misynci [ edytuj | edytuj kod ]

W trakcie ich trwania wyst?puj? tzw. ?misynci”, czyli mi?sne dni, po ktorych nast?puje czas picia gorzałki w celu usuni?cia fragmentow po?ywienia zza z?bow ^[5] . Tego dnia rozdaje si? rownie? potrawy, by nikt nie był głodny. Darowane posiłki to cz?sto pieczone mi?so, kiełbasy, placki i specjalne ciasto robione na bazie m?ki, dro?d?y ^[6] . Bardzo cz?sto posiłki były zrobione z jedzenia, ktore uzbierano w trakcie chodzenia po mieszkaniach.

Stałe postacie w kusakach [ edytuj | edytuj kod ]

• diabeł
• krakowiak/krakowianka
• ?mier?
• panek
• nied?wied?
• kozioł
• ko?
• dziad ^[2]

Zwyczaje zwi?zane z kobietami przed ?lubem lub niedługo po nim [ edytuj | edytuj kod ]

• We wst?pn? ?rod? kobiety, ktore nie wyszły za m?? przypinaj? si? w miejsce koni do sa? i obwo?? skrzypka po wsi. Przywo?? go do dworu ? gdzie zostaj? ugoszczone. Po?niej maj? za zadanie odwie?? grajka do karczmy, gdzie maj? go ?zabi?” przez spalenie lub powieszenie. W tym celu obwi?zuj? mu słom? lekko ramiona i golenie i zaplataj? słom? tak, by grajek miał czas j? odrzuci?, udaj? te?, ?e go wieszaj?, ale zostawiaj? stołek tak by mogł si? wydosta? ^[7] .
• W innej wersji rownie? we wst?pn? ?rod?, stare wie?niaczki przyje?d?aj? saniami po młode, ktore tego roku wyszły za m?? i ?piewaj?c wioz? je do karczmy, gdzie nast?puje wykupienie, czyli pocz?stunek, ktory ma na celu wprowadzenie młodych m??atek do grona gospody?, obchodz?cych tradycyjnie wst?pn? ?rod? ^[8] .
• W ostatni wtorek parobkowie obwo?? na wozie ustrojone ?wiecidełkami drzewo i zatrzymuj? si? przy ka?dym domu w ktorym znajduje si? panna na wydaniu. Wyci?gaj? j? z domu i nakazuj? ?eby si? wykupiła. Chłopacy ogłaszaj? na ni? licytacje i tak jeden mowi ?funt kłakow jest warta”, drugi ?warta fur? gnoju”, trzeci ?i pustego słupka słomy by nie dał” itp. Nast?pnie znajduj? si? tacy, ktorzy oferuj? za ni? pieni?dze. Wreszcie ka?? jej si? mimo tych ofert samej wykupi?. Dziewka daje im kilkana?cie groszy lub przynosi jedzenie z chaty, a wieczorem idzie na taniec do karczmy przy podkoziołku ^[9] . Wykupione panny szły z kawalerami do karczmy do połnocy, kiedy dzwony nie oznajmi? nadej?cie nowego dnia, ktorym była ?roda Popielcowa. Panowie nie mog? przespa? ?witu, ?eby u panien niezam??nych w tym roku zbi? gar z barszczem z m?ki ^[10] .

Kukły [ edytuj | edytuj kod ]

W trakcie trwania zapustow tworzono rownie? kukły, ktore po?niej słu?yły jako rekwizyty u?ywane w trakcie wizyt w domostwach s?siadow.

• Sierotki

• Ko?

• Koza

W?drowki po domach i wołoczebne [ edytuj | edytuj kod ]

Kolejn? tradycj? była w?drowka po domach. Przebrane chłopaki w?drowali do chat i po przemowie otrzymywali wykup. Je?li nic nie dostali, porywali gospodarza i trzymali go tak długo, dopoki nie wykupił si? w karczmie ^[14] . Dawali oni do zrozumienia gospodarzom do ktorych zawitaj?, ?e je?li nie wykupi? si? wołoczebnem, czyli datkiem w gotowce lub produktach, to ich krowy nie dadz? im mleka lub "robactwo pole psu? b?dzie" ^[13] . Po wszystkim w?drowali do karczmy i tam przepijali zarobione pieni?dze. Nast?pnie, je?li pogoda była odpowiednia udawali si? na kulig.

Wydarzenia ko?cz?ce zapusty i rozpoczynaj?ce Wielki Post [ edytuj | edytuj kod ]

Wieczorem w ?rod? do karczmy wje?d?a na koniu posta? nazywana Zapustem. Zapust obsypuje głowy komornic popiołem i wygania je miotł?. Gospodyni wywraca naczynie z wodk?, zasypuje głowy popiołem i gasi ?wiatło. Tak ko?cz? si? zapusty i nast?puje Wielki Post ^[15] .

Wraz z ukazaniem si? postaci Zapusta wraz z towarzyszami przed domem lub w drzwiach, przemawiaj? w izbie:

                                                 ?Gospodynie: 
                                                             Jedzie Zapust na koniu- wywija po mo?cie,
                                                             Frasuj? si? komornice- co b?d? je?? w po?cie.
                                                   Komornice:
                                                             Stoi beczka ?ledzi,
                                                             Niech ka?dy je, w domu siedzi.
                                                  Gospodynie:
                                                             Jedzie Zapust na koniu- wywija po mo?cie,
                                                             Frasuj? si? komornice- co b?d? je?? w po?cie.
                                                   Komornice:
                                                             Stoi beczka piwa,
                                                             Niech ka?dy pije, poki ?ywa.
                                                  Gospodynie:
                                                             Jedzie Zapust na wozie,
                                                             ci?gnie mi?so na powrozie:
                                                             i przyjechał k`nam k`nam.
                                                   Komornice:
                                                             Krzykn?ł: chude g?ski mam; 
                                                             Wyp?dzie ich na mrowk?
                                                             Niech zielon? szczypi? trawk?,
                                                             A tu zima 
                                                             Trawy nie ma !
                                                             G?ski pozdychały
                                                             Gosposie si? oblizały."
[16]

Inne [ edytuj | edytuj kod ]

Według Andrzeja Bie?kowskiego kusaki zacz?ły zanika? z polskiej kultury ludowej od lat 70. z powodu modernizacji wsi, ktora nie była ju? tak otwarta na wtargni?cie istot nadprzyrodzonych ^[17] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]