Krzy? i Medal Niepodległo?ci

Awers Krzy?a Niepodległo?ci z Mieczami
Awers Krzy?a Niepodległo?ci
Awers i rewers Medalu Niepodległo?ci
Baretka symboliczna krzy?a z mieczami
Baretka krzy?a i medalu
Ustanowiono	29 pa?dziernika 1930
Wielko??	42 × 42 mm (krzy?) ?rednica 35 mm (medal)
Kruszec	pozłacany br?z
Powi?zane	Order Krzy?a Niepodległo?ci Krzy? Wolno?ci i Solidarno?ci
Multimedia w Wikimedia Commons

Krzy? Niepodległo?ci i Medal Niepodległo?ci ? polskie wojskowe odznaczenie pa?stwowe okresu mi?dzywojennego.

Krzy? i Medal Niepodległo?ci zostały ustanowione rozporz?dzeniem Prezydenta RP z dnia 29 pa?dziernika 1930 o Krzy?u i Medalu Niepodległo?ci ^[1] w celu ?odznaczenia osob, ktore zasłu?yły si? czynnie dla niepodległo?ci Polski w okresie przed wojn? ?wiatow? lub podczas jej trwania oraz w okresie walk or??nych polskich w latach 1918?1921, z wyj?tkiem wojny polsko-rosyjskiej na obszarze Polski”. Przej?ciowo w okresie 1954?1959 nadawany na emigracji. Ponownie ustanowiony w sierpniu 2010 w zmienionej formie jako Order Krzy?a Niepodległo?ci .

Krzy? i Medal Niepodległo?ci [ edytuj | edytuj kod ]

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Inicjatywa ustanowienia odznaczenia Krzy? Niepodległo?ci pojawiła si? w 1928 na wniosek Aleksandry Piłsudskiej , ktora zwrociła uwag?, ?e wielu działaczy PPS zasłu?onych dla niepodległo?ci nie posiada ?adnych odznacze? ? jako ?e nie słu?yli w wojsku ^[2] . Inicjatywa ta przekazana płk . Adamowi Kocowi spotkała si? z poparciem wojska. Gen. Kazimierz Sosnkowski w ko?cu listopada 1928 zwrocił si? do Prezydenta Ignacego Mo?cickiego i premiera Kazimierza Bartla z wnioskiem o inicjatyw? maj?c? na celu ? naprawienia krzywd, jakie spotkały liczne rzesze zasłu?onych w pracy nad zdobyciem niepodległo?ci, a pomini?tych w dotychczasowych listach odznaczeniowych Orderu Odrodzenia Polski”.

Na spotkaniu 18 grudnia 1928 powstała Głowna Komisja Odznaczeniowa, ktorej celem było przygotowanie list osob, ktore miały otrzyma? nowe odznaczenia. W skład Komisji weszli: Aleksandra Piłsudska (przewodnicz?ca), gen. Kazimierz Sosnkowski, gen. Edward Rydz-?migły , płk Jan Kołł?taj-Srzednicki , ppłk Aleksander Prystor , ppłk Wacław J?drzejewicz , mjr Ignacy Junosza-Drewnowski , posłowie: ppłk Adolf Maciesza , płk Walery Sławek , płk Adam Koc . Po?niej wł?czono por. Franciszka Sakowskiego z Biura Kapituły Virtuti Militari .

Powołano 27 komisji ?rodowiskowych: Powstanie 1863 , Polska Partia Socjalistyczna , Sprawa Kli?skiego i zaburzenia na Uniwersytecie Warszawskim , Narodowy Zwi?zek Robotniczy , Strajki szkolne w byłym zaborze rosyjskim , Chełmszczyzna , Tajna Akcja O?wiatowa , Przygotowanie Ruchu Zbrojnego 1907?1914 , Zwi?zek Walki Czynnej i Zwi?zek Strzelecki , Polskie Dru?yny Strzeleckie i Organizacja Zarzewie , Organizacja Młodzie?y Narodowej , Organizacja Filarecja , Organizacja Zaranie , Legiony Polskie , Polska Organizacja Wojskowa oraz sprawy odznacze? dla Harcerstwa i Organizacja Sokoł , Centralny Komitet Narodowy , Akcja kolejarzy , Liga kobiet , Pomoc ?ołnierzowi Polskiemu , Formacje Polskie na Wschodzie , Dywizja Syberyjska , Armia Polska we Francji , Komitet Obrony Narodowej w Ameryce , Powstanie Pozna?skie , Powstania Gorno?l?skie , Je?cy i Wi??niowie Ideowi , Organizacje Niepodległo?ciowe w Rosji Centralnej , Strzelcy Nadnieme?scy i Zwi?zek Obro?cow Ojczyzny , ?l?sk Cieszy?ski , Komisja Ogolna .

W 1938 powstała nowa komisja Powstanie na ?l?sku Cieszy?skim za Olz? . Komisje ?rodowiskowe miały tak?e typowa? kandydatow do istniej?cych odznacze?: Orderu Odrodzenia Polski oraz Krzy?a Zasługi .

Na posiedzeniu Głownej Komisji Odznaczeniowej w dniu 11 marca 1929 zaproponowano utworzenie specjalnego odznaczenia dla osob zasłu?onych dla niepodległo?ci. W lipcu 1929 koncepcja odznaczenia pod nazw? Krzy?a Niepodległo?ci została przyj?ta przez Komisj?, a nast?pnie rozporz?dzeniem Prezydenta RP z dnia 29 pa?dziernika 1930 o Krzy?u i Medalu Niepodległo?ci , w celu ?odznaczenia osob, ktore zasłu?yły si? czynnie dla niepodległo?ci Polski w okresie przed wojn? ?wiatow? lub podczas jej trwania oraz w okresie walk or??nych polskich w latach 1918?1921, z wyj?tkiem wojny polsko-rosyjskiej na obszarze Polski” , ustanowiono nowe odznaczenie.

10 marca 1931 Sejm przyj?ł poprawk? ^[3] do art. 1 dekretu, ustanawiaj?c Medal i Krzy? jako odznaczenia wojskowe. Miało to umo?liwi? przyznawanie odznaczenia posłom i senatorom, bowiem zgodnie z art. 22 Konstytucji w trakcie kadencji nie mogli przyjmowa? ?adnych orderow i odznacze? poza odznaczeniami wojskowymi. 10 marca 1937 przyj?to ustaw? o zmianie rozporz?dzenia Prezydenta ^[4] , umo?liwiaj?c nadawanie Krzy?a do 30 czerwca 1938. Natomiast 19 pa?dziernika 1938 Prezydent dokonał zmiany rozporz?dzenia ^[5] , umo?liwiaj?c przyznawanie Krzy?a dla osob, ktore zasłu?yły si? czynnie ?w okresie walk powsta?czych o wyzwolenie w roku 1938 ?l?ska Cieszy?skiego za Olz? ” (tzn. podczas zaj?cia Zaolzia ).

Zasady nadawania [ edytuj | edytuj kod ]

Odznaczenie posiadało trzy klasy:

• Krzy? Niepodległo?ci z Mieczami ? przyznawany dla tych, ktorzy walczyli z broni? w r?ku o niepodległo?? ojczyzny przed wojn? ?wiatow?, lub poza szeregami armii wzgl?dnie walk? t? kierowali (art. 3 Dekretu)
• Krzy? Niepodległo?ci
• Medal Niepodległo?ci

Odznaczenie nadawał Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, ktoremu osob? odznaczon? przedstawiał Prezes Rady Ministrow na podstawie wnioskow Komitetu Krzy?a i Medalu Niepodległo?ci , ktory ukonstytuował si? 7 listopada 1930 Komitet ten składał si? z pierwszych dziesi?ciu osob wyro?nionych Krzy?em Niepodległo?ci. W jego skład wchodzili: Jozef Piłsudski (przewodnicz?cy), Aleksandra Piłsudska (wiceprzewodnicz?ca), Walery Sławek (wiceprzewodnicz?cy), Wacław J?drzejewicz (sekretarz generalny), Aleksander Prystor , Kazimierz Sosnkowski, Edward Rydz-?migły, Julian Stachiewicz , Adam Koc i Jan Kołł?taj-Srzednicki. Po ?mierci: Juliana Stachiewicza (20 wrze?nia 1934) oraz Jozefa Piłsudskiego (12 maja 1935), Komitet uzupełnił w czerwcu 1935 swoj skład o gen. bryg. Mieczysława D?bkowskiego oraz płk. dypl. rez. Bolesława ?widzi?skiego . Po ?mierci Jozefa Piłsudskiego zmienił si? skład komitetu. 15 marca 1937 przewodnicz?cym komitetu został wybrany Walery Sławek, a wiceprzewodnicz?cymi Aleksandra Piłsudska (pierwotnie wybrana przewodnicz?c?, lecz nie przyj?ła tej funkcji) i Aleksander Prystor ^[6] . Po ?mierci W. Sławka (3 kwietnia 1939), przewodnicz?cym Komitetu został Aleksander Prystor.

Koszty odznak i dyplomow pokrywali odznaczeni. Według pierwotnego brzmienia rozporz?dzenia, mo?na było nadawa? odznaczenie tylko do 31 grudnia 1932, nast?pnie do 30 czerwca 1938, a za Zaolzie do 31 marca 1939.

W roku 1930 przyznano odznaczenia weteranom powsta? narodowych: Krzy? Niepodległo?ci z Mieczami 334 osobom, Krzy? Niepodległo?ci 39 osobom, Medal Niepodległo?ci 51 osobom ^[7] . W latach 1930?1938 nadano:

• Krzy? Niepodległo?ci z Mieczami ? 1816 osobom, w tym 323 razy po?miertnie
• Krzy? Niepodległo?ci ? 35 271 osobom, w tym 7917 razy po?miertnie
• Medal Niepodległo?ci ? 51 665, w tym 3019 razy po?miertnie ^[8]

Polegli i zmarli powsta?cy 1863 roku zostali odznaczeni przez prezydenta RP Ignacego Mo?cickiego 21 stycznia 1933 Krzy?em Niepodległo?ci z Mieczami. Zarz?dzenie prezydenta winno by? wykonane przez zawieszenie orderu na Krzy?u Traugutta na stokach Cytadeli Warszawskiej ^[9] .

Obro?cy Lwowa polegli od 1 do 21 listopada 1918 zostali odznaczeni przez prezydenta RP Ignacego Mo?cickiego 9 listopada 1933 Krzy?em Niepodległo?ci z Mieczami ^[10] .

30 maja 1938 Komitet Krzy?a i Medalu Niepodległo?ci nie rozpatrzył wniosku Gminy Miejskiej Łod? ?wobec przyj?tej zasady nie odznaczania sztandarow miast i instytucji” ^[11] .

W ustawie z dnia 10 marca 1937 wprowadzono w art. 9 ^[4] przepis o mo?liwo?ci odebrania odznaczenia, w ktorym okre?lono, ?e odznaczenie traci si? w wyniku wyroku s?du powszechnego orzekaj?cego o utracie odznacze? oraz na mocy orzeczenia S?du Honorowego powołanego na mocy tej ustawy wybieranego spo?rod odznaczonych na 6-letnie kadencje, co dwa lata 1/3 składu miała by? wymieniana, orzeczenie to musiało by? zatwierdzone przez Prezydenta.

S?d Honorowy ukonstytuował si? 20 kwietnia 1937. Przewodnicz?cym był: gen. bryg. Ferdynand Zarzycki , zast?pcami: gen. bryg. Jan Kazimierz Kruszewski i gen. bryg. Teofil Maresch . Ponadto w skład S?du wchodzili jako sekretarze: mjr Wiktor Kalici?ski , mjr Kazimierz Kierowski, mjr Bronisław Kowalczewski , dr Wojciech Chuchla i kpt. Władysław Kara? .

Do lutego 1939 do S?du wpłyn?ło 631 spraw. Rozpatrzono ich do tego czasu 201. Odznaczenie odebrano w 67 przypadkach, za? w 134 przypadkach pozostawiono odznaczenie. Nie rozpatrzono natomiast w tym czasie 430 spraw (2 244 znajdowały si? w trakcie sprawdzania, 109 skierowano do rozpatrzenia przez S?d Honorowy, za? 77 obj?tych było dochodzeniem prokuratorskim) ^[12] .

W zwi?zku z tym, ?e ta sama osoba nie mogła posiada? dwoch ro?nych klas tego odznaczenia jednocze?nie (zwyczaj nienadawania kilku stopni tego samego odznaczenia za ten sam czyn), przyj?to praktyk? wymieniania otrzymanej wcze?niej ni?szej klasy na wy?sz? ? dotyczyło to przede wszystkim zasłu?onych ?ołnierzy. Medal Niepodległo?ci zamieniono na Krzy? m.in. płk. Stanisławowi D?bkowi , a Krzy? na Krzy? z Mieczami m.in. płk. Bolesławowi Wieniawie-Długoszowskiemu .

Stanisław Wojciechowski , Bolesław Limanowski , Władysław Kolendo ( powstaniec styczniowy ) i wdowa po Feliksie Perlu odmowili przyj?cia Krzy?a Niepodległo?ci ^[13] .

Prawa i przywileje [ edytuj | edytuj kod ]

Odznaczonym Krzy?em i Medalem Niepodległo?ci przysługiwały szczegolne prawa, m.in.:

• mieli czynne (pod warunkiem uko?czenia 30 lat) i bierne (pod warunkiem uko?czenia 40 lat) prawo wyborcze do Senatu (pod rz?dem Ordynacji wyborczej z 8 lipca 1935 roku )
• prawo do zni?ki kolejowej (przy czym dla odznaczonych Krzy?em Niepodległo?ci z Mieczami zni?ka wynosiła 80%, a dla odznaczonych Medalem Niepodległo?ci wynosiła ona 33%)
• prawo pierwsze?stwa ich dzieci przy przyjmowaniu do szkoł pa?stwowych i publicznych, do szkoł samorz?dowych i zakładow naukowych oraz o zwolnienia od opłat administracyjnych w tych szkołach i zakładach
• prawo do zaliczenia do wysługi emerytalnej okresu działalno?ci zmierzaj?cej do odzyskania niepodległo?ci
• prawo pierwsze?stwa przy obsadzaniu stanowisk w urz?dach, przedsi?biorstwach
• prawo otrzymania pracy.

Ponadto osoby odznaczone Krzy?em Niepodległo?ci miały prawo:

• do ubiegania si? o zaopatrzenie ze Skarbu Pa?stwa dla siebie, a po zgonie odznaczonego, tak?e sieroty po nim oraz rodzice.

Opis odznaki [ edytuj | edytuj kod ]

Oznak? Krzy?a Niepodległo?ci jest krzy? rownoramienny wykonany z br?zu pozłacany i emaliowany o wymiarach 42 × 42 mm. Ramiona krzy?a maj? przekroj spłaszczonego o?mioboku, rozszerzonego na kraw?dziach, s? zł?czone po?rodku kwadratow? tarcz?. Na awersie ramiona krzy?a s? pokryte czarn? emali?, przedzielon? paskiem złoconym, na ktorym, na ramionach poziomych, jest wybity napis: BOJOWNIKOM ? NIEPODLEGŁO?CI . W tarczy ?rodkowej jest umieszczony stylizowany orzeł, wykonany na zasadzie wkl?słego reliefu. Na rewersie cała powierzchnia krzy?a jest złocona.

Oznak? Krzy?a Niepodległo?ci z Mieczami jest taki sam krzy? z tym, ?e mi?dzy krzy?em a wst??k? s? umieszczone dwa skrzy?owane, złocone miecze , poł?czone a?urowym ornamentem.

Oznak? Medalu Niepodległo?ci jest okr?gły medal bity w br?zie, o ?rednicy 35 mm. Na awersie w polu ?rodkowym znajduje si? wyobra?enie trzech hydr , przebitych trzema mieczami . W otoku jest napis: BOJOWNIKOM NIEPODLEGŁO?CI . Na rewersie po?rodku litery RP .

Projektantem odznak był artysta malarz prof. Mieczysław Kotarbi?ski , a wykonawc? wi?kszo?ci odznacze? pracownia Wiktora Gontarczyka. Po?niej form? odznaki Krzy?a Niepodległo?ci powtorzono w Krzy?u Ochotniczym za Wojn? i Krzy?u za udział w Wojnie 1918-1921 .

Wst??ka odznaczenia dla wszystkich klas jest identyczna i ma szeroko?? 37 mm, jest koloru czarnego z paskiem czerwonym wzdłu? obu bokow o szeroko?ci 3 mm.

W starsze?stwie polskich orderow i odznacze? Krzy? Niepodległo?ci zajmował miejsce przed Krzy?em Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (IV klasy), a Medal Niepodległo?ci przed Srebrnym Krzy?em Zasługi .

Krzy? i Medal Niepodległo?ci Polski Podziemnej [ edytuj | edytuj kod ]

Odznaczenie zostało wznowione na mocy dekretu z 12 sierpnia 1954 Prezydenta RP na Obczy?nie Augusta Zaleskiego pod nieco zmienion? nazw? Krzy?a i Medalu Niepodległo?ci Polski Podziemnej, nadaj?cego tym samym dekretem Krzy?e Niepodległo?ci z mieczami stołecznemu miastu Warszawie oraz poległym: Stefanowi Grot-Roweckiemu , o. Maksymilianowi Kolbemu , Franciszkowi Kwieci?skiemu , Mieczysławowi Niedziałkowskiemu , Leonowi Nowodworskiemu , Janowi Piekałkiewiczowi , Kazimierzowi Pu?akowi , Maciejowi Ratajowi , Cyrylowi Ratajskiemu , Stefanowi Starzy?skiemu . Zmiany wprowadzone w kształcie odznaczenia miały polega? na umieszczeniu znaku Polski Walcz?cej na dolnym ramieniu Krzy?a i w dolnej cz??ci Medalu Niepodległo?ci ^[14] .

Dekret został zmodyfikowany w 1959, usuwaj?c z nazwy odznacze? słowa ?Polski Podziemnej” i cał? dodatkow?, wprowadzon? w 1954 symbolik?, ale wprowadzono odwrocenie kolorow wst??ki odznaczeniowej (czerwona z czarnymi paskami), analogicznie jak miało to miejsce w wypadku Krzy?a Walecznych z 1941 ^[15] . Zaktualizowana wersja dekretu z 1959, podobnie jak poprzednia, obowi?zywała tylko na papierze i ?adne dalsze nadania nie zostały dokonane. Było to spowodowane głownie trwaj?cym od 1954 a? do ?mierci Prezydenta Augusta Zaleskiego w 1972 konfliktem pomi?dzy Prezydentem a Rad? Trzech ^{[16] [17] [18]} .

• Baretki Krzy?y i Medalu Niepodległo?ci (1959)
• 
  Krzy? Niepodległo?ci z Mieczami
• 
  Krzy? Niepodległo?ci
• 
  Medal Niepodległo?ci

Odznaczeni [ edytuj | edytuj kod ]

  Z tym tematem zwi?zana jest kategoria: Odznaczeni Krzy?em i Medalem Niepodległo?ci .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Krzy? Niepodległo?ci. W: Kazimierz Sejda : Ordery, odznaczenia i medale Rzeczypospolitej Polskiej . Warszawa: 1932, s. 39-42.
• Wiesław Bo?cza-Tomaszewski: Kodeks orderowy . Warszawa: 1939. brak strony w ksi??ce
• Zbigniew Puchalski, Tadeusz Wawrzy?ski: Krzy? i Medal Niepodległo?ci . Warszawa: Bellona, 1994. ISBN  83-11-08344-4 . brak strony w ksi??ce
• Wanda Bigoszewska: Polskie ordery i odznaczenia . Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1989. ISBN  83-223-2287-9 . brak strony w ksi??ce
• Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrow z dnia 7 kwietnia 1937 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporz?dzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 pa?dziernika 1930 r. o Krzy?u i Medalu Niepodległo?ci ( Dz.U. z 1937 r. nr 28, poz. 214 ).
• Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrow z dnia 7 grudnia 1938 r. o ogłoszeniu jednolitego tekstu rozporz?dzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o Krzy?u i Medalu Niepodległo?ci ( Dz.U. z 1938 r. nr 96, poz. 648 ).
• Krzy? i medal Niepodległo?ci . ? Gazeta Lwowska ”, s. 3, Nr 258 z 9 listopada 1930.  

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Odznaczenia Krzy?em i Medalem Niepodległo?ci . ? Słowo Polskie ”, s. 8, Nr 104 z 17 kwietnia 1931.  
• Krzysztof Filipow : Krzy? i Medal Niepodległo?ci . Białystok: O?rodek Bada? Historii Wojskowej. Muzeum Wojska, 1998. ISBN  83-86232-90-0 . brak strony w ksi??ce
• Tadeusz Wawrzy?ski: Oficerowie i podoficerowie Wojska Polskiego ? kawalerowie Krzy?a i Medalu Niepodległo?ci . Centralne Archiwum Wojskowe . brak strony w ksi??ce
• Tadeusz Oracki: Działacze Warmii i Mazur odznaczeni Krzy?em i Medalem Niepodległo?ci (1932-1938) . ?Komunikaty Mazursko-Warmi?skie”. Nr 2 (272)/ 2011
• Krzy?e i Medal Niepodległo?ci 1930 (nry 1, 2, 3) ze zbiorow Stefana Oberleitnera.
• Krzy?e i Medal Niepodległo?ci 1959 (nry 2, 3, 4) ze zbiorow Stefana Oberleitnera.

• p
• d
• e

Ordery i odznaczenia pa?stwowe II RP i emigracyjne

Ordery	Order Orła Białego Order Virtuti Militari Order Odrodzenia Polski
Odznaczenia	Krzy? Niepodległo?ci Krzy? Walecznych Krzy? Zasługi Krzy? Ochotniczy za Wojn? Medal Niepodległo?ci Krzy? Zasługi za Dzielno?? Medal Ochotniczy za Wojn? Krzy? Zasługi Wojsk Litwy ?rodkowej Krzy? na ?l?skiej Wst?dze Waleczno?ci i Zasługi Krzy? ?ołnierzy Polskich z Ameryki Medal za Ratowanie Gin?cych Medal Pami?tkowy za Wojn? 1918?1921 Wawrzyn Akademicki Medal Dziesi?ciolecia Odzyskanej Niepodległo?ci Medal 3 Maja Medal za Długoletni? Słu?b? Medal Zwyci?stwa (nieoficj.)
Ustanowione przez władze RP na obczy?nie	Krzy? i Medal Niepodległo?ci (odnow.) Krzy? Zasługi z Mieczami Krzy? Walecznych (odnow.) Medal Wojska Medal Lotniczy Medal Morski Medal Morski Polskiej Marynarki Handlowej Krzy? Pami?tkowy Monte Cassino Krzy? Armii Krajowej Krzy? Kampanii Wrze?niowej Odznaka Skarbu Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej

• Zobacz te?: II Rzeczpospolita
• Rz?d II RP na obczy?nie