Krajczy
(
łac.
structor mensae
,
incisor
) ?
urz?dnik dworski
pierwotnie maj?cy obowi?zek krajania potraw na stoł krolewski, potem tytuł honorowy.
?redniowieczna uczta
Urz?d krajczego pojawił si? w Polsce w po?nym
?redniowieczu
. Krajczy był pomocnikiem
stolnika
, pomagaj?cym mu w zastawieniu stołu. Głownym jego zadaniem było jednak w czasie uczt krojenie potraw, probowanie ich i podawanie władcy
[1]
.
Pierwsza wzmianka o krajczych pochodzi z 1412 r. Pocz?tkowo nie był to stały urz?d, lecz funkcja przyznawana dora?nie ro?nym osobom. Na pocz?tku XVI w. zdarzało si? funkcjonowanie dwoch krajczych przy jednym monarsze, czasem rozro?nianych jako
krajczy koronny
i
krajczy nadworny
.
Z czasem jako centralny urz?d dworski wykształcił si? w
Koronie
?
krajczy wielki koronny
, a na
Litwie
?
krajczy wielki litewski
. Pierwszym znanym krajczym litewskim był Fedko Chomicz, krajczy
?widrygiełły
w 1446 r.
Dla wielu przedstawicieli
magnaterii
krajczostwo wielkie było pocz?tkiem kariery publicznej.
Istniał tak?e oddzielny
krajczy krolowej
? zasadniczo urz?d prywatny na
dworze
krolowej
, niezaliczany do hierarchii pa?stwowej
[2]
. Analogiczne urz?dy krajczych istniały na dworach krolewiczow
[a]
czy dworach magnackich.
W
Wielkim Ksi?stwie Litewskim
był te?
krajczy ziemski
?
urz?d ziemski
, przy ko?cu hierarchii urz?dow ziemskich, niewyst?puj?cy w drabinie hierarchicznej w
Koronie
[3]
.
Tytuły odojcowskie i odm??owskie
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Dzieciom krajczego przysługiwały tytuły odojcowskie. Dla synow był nim
krajczyc
, a dla corek
krajczanka
. ?ony miały prawo do tytułu odm??owskiego ?
krajczyna
.
Krajczy (
krawczyj
[4]
,
ros.
крайчий, кравчий) ? urz?d dworski w
Carstwie Rosyjskim
wprowadzony jeszcze w czasach
Wielkiego Ksi?stwa Moskiewskiego
, prawdopodobnie pod koniec XV w., aczkolwiek pierwsza wzmianka o krajczych w pa?stwie moskiewskim pochodzi z 1514 r. Podobnie jak w Polsce wraz ze
stolnikami
asystował władcy przy stole. Ponadto do jego obowi?zkow nale?ał nadzor nad potrawami i napojami oraz w ?wi?teczne dni posyłanie potraw ze stołu pa?skiego do domow
bojarow
. Odpowiadał za stoł i zdrowie władcy, jak i za wszystkie potrawy, napoje oraz nakrycie stołu (obrusy, r?czniki itd.).
Godno?ci? krajczego obdarzano zwykle krewnych i powinowatych
cara
. Urz?d ten, uwa?any za bardzo zaszczytny, nie był sprawowany dłu?ej ni? pi?? lat. W hierarchii wa?no?ci krajczowie nast?powali po
okolniczych
, a przed
stolnikami
. Urz?du krajczego nie wolno było ł?czy? z wy?szymi godno?ciami: okolniczego, dworeckiego
[b]
i
bojara
[c]
[5]
.
Krajczowie wraz z urz?dem otrzymywali zazwyczaj miasto
Gorochowiec
. Mogli te? niekiedy otrzyma? stały dochod (tzw. кравчий с путём).
Urz?d krajczego nie znalazł si? w
Tabeli rang
Piotra I
. W miejsce tej godno?ci wprowadzono oberszenka
[d]
(обер-шенк
[e]
). Ostatnim rosyjskim krajczym był
Kiriłł Aleksiejewicz Naryszkin
.
- Urz?dnicy centralni i nadworni Polski XIV?XVIII wieku
, Kornik 1992
- Urz?dnicy centralni i dostojnicy Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego XIV?XVIII wieku
, Kornik 1994
- Goralski Z.
,
Encyklopedia urz?dow i godno?ci w dawnej Polsce
,
Ksi??ka i Wiedza
, Warszawa, 2000