Kraj (Rosja)

Kraj ? nazwa prawnego podmiotu (jednostki podziału terytorialnego) Federacji Rosyjskiej (a tak?e w przeszło?ci Imperium Rosyjskiego i Zwi?zku Radzieckiego ).

Wspołczesna Rosja (Federacja Rosyjska) zgodnie z art. 5 Konstytucji składa si? z 85 terytorialnych podmiotow federacji (jednostek podziału terytorialnego) ? (federalnych) republik, krajow, obwodow, miast federalnych, obwodow autonomicznych i okr?gow autonomicznych. Spo?rod nich tylko republika zgodnie z ww. artykułem została zdefiniowana odmienne od pozostałych nazwanych jednostek, co oznacza ?e np. kraj i obwod pod wzgl?dem prawnym nie ro?ni? si?.

W Zwi?zku Radzieckim (zgodnie z Konstytucj? ZSRR z 1977 roku , rozdział 11, § 86 ) istniało ustawowe rozro?nienie mi?dzy obwodem i krajem: obwod autonomiczny mogł wchodzi? w skład republiki zwi?zkowej lub kraju, ale nie obwodu. Tym niemniej ju? wtedy jeden z krajow (Nadmorski) nie miał w swoim składzie ani jednego obwodu autonomicznego.

Nazwa ?kraj” dla niektorych podmiotow federacji powstała w wyniku kilku etapow administracyjno-terytorialnych reform w RFSRR. W 1920 roku zamiast zlikwidowanych guberni tworzono nowe jednostki: autonomiczne republiki, kraje i obwody. Wszystkie utworzone lub przekształcone z innych regionow ZSRR kraje miały okr?gi narodowe lub obwody. M.in. w skład Kraju Nadmorskiego (Приморский край) wchodził obwod ussuryjski, ktory ostateczne przekształcono w rejon, ale danego krajowi nie zmieniono statusu prawno-terytorialnego. Po rozpadzie ZSRR wszystkie obwody autonomiczne zostały wydzielone z krajow, ale nazwa ?kraj” została zachowane zgodnie z owczesnym prawem, wg ktorego jednostki terytorialne Rosji mogły same okre?la? swoj? nazw? i status. W ten sposob sze?? krajow z czasow ZSRR nosz? tak? nazw? na podstawie tradycji i własnego wyboru.

W trakcie ł?czenia jednostek terytorialnych trzy obwody po poł?czeniu z okr?gami wybrało nazw? ?kraj”, co oznaczało zwi?kszenie liczby poziomow zarz?dzania ze wzgl?du na obejmowanie jednostek ze szczegolnym statusem (specjalnych okr?gow utworzonych na terenie zlikwidowanych okr?gow autonomicznych).

Zobacz te?: Wykaz krajow Federacji Rosyjskiej .

Kraje w Imperium Rosyjskim w latach 1830?1910 [ edytuj | edytuj kod ]

Nazwa ?kraj” jako jednostki administracyjnej zaczyna pojawia? si? gdzie? w tym okresie. Jednak wtedy okre?lenie ?kraj” najcz??ciej miało nieoficjalny charakter, b?d?c synonimem nazw niektorych oficjalnych jednostek administracyjnych, albo było u?ywane potocznie, nieformalnie. Poni?ej s? przytoczone wyst?puj?ce wtedy nazwy krajow ? terenow Imperium Rosyjskiego ( pogrubion? czcionk? wyro?nione mniej lub bardziej oficjalne nazwy):

Kraj Nadwi?la?ski (Привислинский край) ? cz??? Polski w składzie Imperium Rosyjskiego; najbardziej zachodni obszar Rosji europejskiej;
Kraj Ostzejski (Nadbałtycki) ? w składzie trzech guberni: kurlandzkiej , inflandzkiej i esto?skiej ;
Kraj Zachodni ? w składzie trzech guberni z zachodniej cz??ci Rosji europejskiej:
- Kraj Połnocno-Zachodni ? w składzie 6 guberni białoruskich i litewskich;
- Kraj Południowo-Zachodni ? z trzech ukrai?skich guberni przył?czonych w ko?cu XVIII wieku od Rzeczypospolitej : woły?skiej , podolskiej i kijowskiej ;
Kraj Nadkaspijski ? powstał w 1847 r.; po ostatecznym ukształtowaniu w 1855 roku składał si? z dwoch cz??ci: guberni derbenckiej i ziem Połnocnego i Gorskiego Dagestanu ^[1];
Kraj Kaukaski;
Kraj Zakaukaski, do ktorego nale?ały;
- Gruzja ,
- gubernia imerety?ska z Megreli? , Guri? i Abchazj?,
- muzułma?skie prowincje, a mianowicie:
  - Gorski Karabach, gubernia szirwa?ska i szeki?ska
  - gubernie derbencka, baki?ska i kubinska
  - Chanat Tałyszi?ski
- obwod arme?ski ^[2];
Kraj Turucha?ski ? powiat w guberni tomskiej , a nast?pnie jenisejskiej ;
Kraj Stepowy ? generał-gubernatorstwo na terenie połnocno-wschodniego Kazachstanu ;
Kraj Zailijski ? gorzysty obszar południowej cz??ci obwodu siemiriecze?skiego Imperium Rosyjskiego ^[3];
Kraj Turkiesta?ski ? generał-gubernatorstwo na terenie Zachodniego Turkiestanu ;
Kraj Nadamurski ? teren basenu rzeki Amur ;
Kraj Ussuryjski ? terytorium przył?czone do Rosji w 1858 roku, na podstawie traktatu ajgu?skiego ^[4]; teren mi?dzy rzekami Ussuri , Sungacza , jeziorem Hanka z jednej strony i brzegiem cie?niny Tatarskiej oraz morza Japo?skiego z drugiej.
Kraj Urianchajski ? protektorat Imperium Rosyjskiego z 1914 roku, formalnie wchodził w skład guberni jenisejskiej .

Po I wojnie ?wiatowej, rewolucji 1917 roku i po?niejszej wojnie domowej, a nast?pnie utworzeniu ZSRR wymienione terytoria albo zostały utracone, albo przekształcone w republiki zwi?zkowe lub autonomiczne republiki w składzie republik radzieckich.

Kraje w ZSRR w latach 1920?1930 [ edytuj | edytuj kod ]

Po zako?czeniu wojny domowej i utworzeniu ZSRR, na terenie RFSRR zacz?ło si? powi?kszanie regionow, byłe gubernie ł?czono w obwody i kraje.

W tym okresie powstały (w porz?dku chronologicznym):

Kraj Połnocnokaukaski (1924) ? w jego skład wchodziły obecne Kraj Krasnodarski i Stawropolski, obwod rostowski, republika Adygei, Dagestanu, Inguszetii, Kabardyno-Bałkarii, Karaczajo-Czerkiesji, Osetii Połnocnej i Czeczenia.
Kraj Syberyjski (1925) ? w jego skład wchodziły obecny Kraj Ałtajski i Krasnojarski, obwody: irkucka, kemerowska, nowosybirska, tomska, tiumie?ska i cz??ciowo omska; republiki: Ałtaj, Buriacja i Chakasja.
Kraj Dalekowschodni (1926) ? w jego skład wchodziły obecny Kraj Zabajkalski, Kamczacki, Nadmorski i Chabarowski; obwody amurski, magada?ski i sachali?ski (cz??? połnocna), ?ydowski obwod autonomiczny i czukocki obwod autonomiczny.
Kraj Dolnowoł?a?ski (1928) ? w jego skład wchodziły obecne obwody: astracha?ski, wołgogradzki i saratowski, oraz republika Kałmucja.
Kraj Połnocny (1929) ? w jego skład wchodziły obecne obwody: (w du?ej cz??ci) wołogodzki i archangielski, republika Komi i nieniecki okr?g autonomiczny.
Kraj Ni?egorodzki (Gorkowski) (1929) ? w jego skład wchodziły obecne obwody: kirowski i ni?egorodzki, republiki Mari-El, Udmurtia i Czuwasja.
Kraj ?rodkowowoł?a?ski (Kujbyszewski) (1929) ? w jego skład wchodziły obecne obwody: orenburski, penzienski, samarski, uljanowski i republika Mordowia.

Kraje w ZSRR i Federacji Rosyjskiej w latach 1930?1990 [ edytuj | edytuj kod ]

W tym okresie dokonano aktywnej korekty sieci regionow, z ogolnym trendem podziału na mniejsze jednostki terytorialne.

Z Kraju Połnocnokaukaskiego wył?czono Kraj Azowski-Czarnomorski, podzielony nast?pnie na Kraj Krasnodarski i obwod rostowski . Od ?nowego” Kraju Połnocnokaukaskiego oddzielono prawie wszystkie obecne połnocno-kaukaskie republiki, a pozostała cz??? kraju najpierw przemianowano na Kraj Ord?onikiewski, a nast?pnie na obecny Kraj Stawropolski .

Kraj Syberyjski najpierw został podzielony na Kraj Zachodnio- i Wschodnio-Syberyjski, po?niej z cz??ci tych krajow powstał trzeci ? Krasnojarski . Nast?pnie z pozostałej cz??ci Kraju Zachodnio-Syberyjskiego utworzono obwod nowosybirski i Kraj Ałtajski , a Kraj Wschodnio-Syberyjski przekształcony w obwod, ktory po?niej rownie? został podzielony na mniejsze obszary.

Kraj Dalekowschodni został podzielony na Kraj Nadmorski i Chabarowski . Kraj Nadmorski pozostał praktycznie w dawnych granicach, a od Kraju Chabarowskiego kolejno wydzielono obwody: sachali?ski, amurski, magada?ski, i na koniec ? kamczacki.

Kraj Dolnowoł?anski najpierw został podzielony na Kraj Saratowski i Stalingradzki, a z cz??ci Kraju Gorkowskiego utworzono Kraj Kirowski. 5 grudnia 1936 roku Kraj Gorkowski, Kirowski, Kujbyszewski, Saratowski, Połnocny i Stalingradzki przekształcono w analogiczne obwody, po wył?czeniu z nich republik.

W ten sposob na pocz?tek 1939 roku liczba krajow w ZSRR zmniejszyła si? do sze?ciu, a do sierpnia 1958 roku ostatecznie ustabilizowano ich granice.

Na pocz?tku 1960 roku na terenie Kazachskiej SRR rownie? zostały utworzone trzy kraje: Celinny, Zachodnio-Kazachsta?ski i Południowo-Kazachsta?ski. Jednak istniały one niedługo i pod koniec 1965 roku zostały zlikwidowane.

15 grudnia 1990 roku, zgodnie z ?Ustaw? o zmianach i uzupełnieniach Konstytucji RFSRR”, ze składu krajow wydzielono autonomiczne obwody: z Krasnodarskiego ? agydejski o.a., ze Stawropolskiego ? karaczajsko-czerkieski o.a., z Krasnojarskiego ? chakaski o.a., z Ałtajskiego ? gorski-ałtajski o.a., i z Chabarowskiego ? ?ydowski o.a..

W 1993 roku rownoprawnymi podmiotami Federacji Rosyjskiej zostały tajmyrski (dołgano-nieniecki) i ewenkijski o.a., ale nadał pozostały w składzie tego Kraju Krasnojarskiego, tak jak dotychczas.

Liczba krajow w Rosji pozostała niezmieniona do 2005 roku.

Powi?kszanie regionow i tworzenie nowych krajow FR [ edytuj | edytuj kod ]

Nowy Kraj Permski utworzona 1 grudnia 2005 na podstawie federalnej ustawy konstytucyjnej z 25 marca 2004 nr 1-ФКЗ z poł?czenia obwodu permskiego z komi-piermiackim o.a.

Kraj Krasnojarski jako nowy podmiot FR utworzono 1 stycznia 2007 na podstawie federalnej ustawy konstytucyjnej z 14 pa?dziernika 2005 nr 6-ФКЗ w wyniku poł?czenia tego kraju z Tajmyrskim (Dołga?sko-Nienieckim) Okr?giem Autonomicznym i Ewenkijskim Okr?giem Autonomicznym .

Kraj Kamczacki utworzono 1 lipca 2007 na podstawie federalnej ustawy konstytucyjnej z 12 lipca 2006 nr 2-ФКЗ w wyniku poł?czenia obwodu kamczackiego z koriackim okr?giem autonomicznym .

Nowy Kraj Zabajkalski utworzono 1 marca 2008 na podstawie federalnej ustawy konstytucyjnej z 21 lipca 2007 nr 5-ФКЗ w wyniku poł?czenia obwodu czytyjskiego z agi?sko-buriackim okr?giem autonomicznym .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

↑ Б. Г. Алиев, ≪Традиционные институты управления и власти Дагестана XVIII-первая половина XIX в.≫ Институт истории, археологии и этнографии (Российская академия наук. Дагестанский научный центр).
↑ Cytat ze ?Zwodu [Kodeksu] praw Cesarstwa Rosyjskiego”, 1833.
↑ Заилийский край; Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: в 4 т. ? СПб. , 1907?1909.
↑ Уссурийский край; Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: в 86 т. (82 т. и 4 доп.). ? СПб. , 1890?1907.

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Konstytucja Federacji Rosyjskiej ? strona witryny www Prezydenta FR ( ros. ) [dost?p 2019-04-20]

[1] Б. Г. Алиев, ≪Традиционные институты управления и власти Дагестана XVIII-первая половина XIX в.≫ Институт истории, археологии и этнографии (Российская академия наук. Дагестанский научный центр).

[2] Cytat ze ?Zwodu [Kodeksu] praw Cesarstwa Rosyjskiego”, 1833.

[3] Заилийский край; Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: в 4 т. ? СПб. , 1907?1909.

[4] Уссурийский край; Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: в 86 т. (82 т. и 4 доп.). ? СПб. , 1890?1907.

[1]

[2]

[3]

[4]