Ko?cioł ?w. Antoniego Padewskiego
? barokowy ko?cioł
franciszka?ski
zbudowany w latach 1701?1723, pełni?cy rownie? rol? ko?cioła
parafialnego
pw. ?w. Antoniego Padewskiego, znajduj?cy si? w
Łodzi
na osiedlu
Łagiewniki
. Ko?cioł wraz z przylegaj?cym do niego klasztorem w 1946 r. został wpisany do rejestru zabytkow; podwojne Sanktuarium: ?w. Antoniego z Padwy i bł. Rafała Chyli?skiego.
Fundacja i pierwsze budowle
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Powstanie ko?cioła (i klasztoru) franciszkanow na tym miejscu wi??e si? z opowiadaniem o ukazaniu si? ?w. Antoniego ubogiemu cie?li Jerzemu, pracuj?cemu dla wła?ciciela Łagiewnik Samuela ?eleskiego. Powołane do zbadania okoliczno?ci tego wydarzenia komisje ko?cielne przesłuchały zaprzysi??onych ?wiadkow, a sporz?dzone dokumenty nuncjusz papieski Palavicini dostarczył do Rzymu. 22 listopada 1680 r. kongregacja rzymska wydała pismo uznaj?ce prawdziwo?? objawie? i zezwalaj?ce na zatwierdzenie fundacji Samuela ?eleskiego.
Franciszkanie, uznani za prawnych opiekunow wspomnianego miejsca, mogli przyst?pi? do rozpocz?cia budowy. Na wzgorku
Wygl?dnica
(zwanym tak od miejsca sk?d
wygl?dano
bydła powracaj?cego z pola) stan?ła najpierw drewniana kaplica, dedykowana ?w. Antoniemu. Po pewnym czasie przeniesiono j? w inne miejsce ? nad łagiewnicki staw ? gdzie znajduje si? do dzisiaj, obok zbudowanej w po?niejszym czasie (ok. 1730 r.) kapliczki ?w. Rocha i ?w. Sebastiana.
Na miejscu kaplicy zbudowano drewniany ko?cioł o 3 wie?ach i klasztor. Nie jest do ko?ca pewna data uko?czenia budowy. Wiadomo tylko, ?e w pa?dzierniku 1682 r., przy udziale 15 tysi?cy wiernych, uroczy?cie wprowadzono obraz ?w. Antoniego do nowej ?wi?tyni. Niecały rok po?niej, w sierpniu 1683 r., odbyła si? uroczysto?? konsekracji ?wi?tyni.
Powstanie ?wi?tyni murowanej
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Widok na prezbiterium i ołtarz głowny pw. ?w. Antoniego
Liczba wiernych, przybywaj?cych do antonia?skiego sanktuarium systematycznie rosła, co spowodowało, ?e po upływie kilkunastu lat drewniany ko?cioł nie był ju? w stanie wszystkich pomie?ci?. Decyzja o wzniesieniu murowanego, wi?kszego ko?cioła okazała si? konieczno?ci?. Dotychczasowy ko?cioł drewniany rozebrano wi?c, a budulec wykorzystano do postawienia w pobli?u 4 kaplic: Matki Bo?ej Anielskiej, Przemienienia Pa?skiego, ?w. Walentego oraz ?w. Rocha
[2]
. Tylko ostatnia z nich przetrwała do naszych czasow.
W czerwcu 1701 r. poło?ono kamie? w?gielny pod budow? murowanego ko?cioła pw. ?w. Antoniego. Była to ?wi?tynia
jednonawowa
, na planie
krzy?a łaci?skiego
, z połkoli?cie zamkni?tym
prezbiterium
. Pierwotnie posiadała ona dwie
zakrystie
(ok. 1824 r. połnocna zakrystia została przebudowana na kaplic? o. Rafała Chyli?skiego). Cała budowa ? w trudnych czasach saskich ? trwała a? 23 lata. Konsekracji ?wi?tyni w dniu 16 maja 1726 r. dokonał
arcybiskup
gnie?nie?ski,
prymas
Teodor Potocki
, ktoremu na pami?tk? wydarzenia na
pilastrze
południowego
transeptu
wystawiono portret z okoliczno?ciowym napisem.
W transepcie ko?cioła, oprocz ołtarzy bocznych, znajdowały si? te? wej?cia do podziemnych
krypt
. Wej?cie (dzi? zamkni?te) od strony połnocnej prowadziło do miejsc pochowku zarowno zmarłych w Łagiewnikach zakonnikow, jak te? znakomitszych dobrodziejow klasztoru (m.in. ofiarodawcy terenu pod klasztor i ko?cioł ? Samuela ?eleskiego z mał?onk?). Wej?cie od strony południowej (otwarte) prowadzi do krypty, w ktorej znajdowała si? trumna z doczesnymi szcz?tkami o. Rafała Chyli?skiego (po jego beatyfikacji w 1991 r. trumn? przeniesiono do kaplicy jego imienia).
Dwukondygnacyjna
fasada
głowna ko?cioła zwrocona jest w kierunku zachodnim. W ni?szej kondygnacji frontonu umieszczono du?e okno, o?wietlaj?ce chor ko?cielny, oraz wystaj?cy balkon. Niegdy? z tego miejsca podczas wi?kszych uroczysto?ci grywała miejscowa kapela. W wy?szej kondygnacji fasady znajduje si? wn?ka, a w niej ? polichromowana rze?ba patrona ko?cioła ?w. Antoniego z Dzieci?tkiem Jezus na r?ku oraz z lili?.
Czasy upadku Rzeczypospolitej
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Przez nast?pne dziesi?ciolecia franciszka?ski ko?cioł pełnił rol? wa?nego o?rodka kultu dla okolicznych wiernych. W tym miejscu działał ? dzi? ju? błogosławiony ? o. Rafał Chyli?ski, tutaj pielgrzymi mieli zapewnion? obsług? duszpastersk? (spowied?, Msza ?w. przed ołtarzem ?w. Antoniego, kazania, a nawet mo?liwo?? zakwaterowania dla przybywaj?cych z daleka). Wprawdzie po rozbiorach Polski ruch pielgrzymkowy znacznie si? zmniejszył, jednak nie ustał (do ?wi?tyni nadal przybywali okoliczni mieszka?cy).
Barokowa ambona z XVIII w
W
1843
r., dzi?ki staraniom owczesnego gwardiana o. Anastazego St?pi?skiego, obok ko?cioła postawiono murowan?, dwukondygnacjow?
dzwonnic?
, zbudowan? na planie kwadratu. Dzwonnica ta przetrwała do dzi?, kryj?c w swym wn?trzu trzeci? ju? generacj? dzwonow (poprzednie nie przetrwały wojen). Wykorzystywano je cz?sto, zgodnie z łaci?sk? sentencj?
vivos voco, mortuos plango, fulgura frango
(?ywych przywołuj?, zmarłych opłakuj?, gromy krusz?). Obecne dzwony:
Antoni
(1450 kg, ton es’),
Franciszek
(800 kg, ton fis’) i
Rafał
(450 kg, ton b’) zostały wykonane w firmie Felczy?skich z Gliwic i zamontowane w 1983 r.
Najtrudniejszym okresem dla sanktuarium był czas po upadku
powstania styczniowego
. Za pomoc udzielan? powsta?com klasztor franciszkanow skasowano (w listopadzie 1864 r.), a jego mieszka?cow wywieziono, do obsługi ko?cioła zostawiaj?c tylko jednego ksi?dza. W po?niejszych latach obsług? duszpastersk? ko?cioła w Łagiewnikach sprawowali ksi??a diecezjalni z pobliskiego Zgierza.
Jednym z nielicznych radosnych wydarze? w tych czasach było utworzenie przy łagiewnickim ko?ciele parafii pw. ?w. Antoniego Padewskiego i ?w. Jana Chrzciciela, ktora rozpocz?ła działalno?? 1 stycznia 1902 r. Stało si? tak w nast?pstwie stara? i licznych pisemnych pro?b okolicznej ludno?ci.
Obie wojny ?wiatowe spowodowały znaczne zniszczenia. Podczas kapitalnych remontow, przeprowadzonych w latach 50. XX w., naprawiono m.in. dach ko?cioła, wyremontowano wiele elementow ołtarzy, zało?ono now? instalacj? elektryczn? i radiofoniczn?, odnowiono krypt? o. Rafała Chyli?skiego, otynkowano ko?cioł na zewn?trz i pomalowano wewn?trz. Dzi?ki pracom renowacyjnym ? przeprowadzanym rownie? w po?niejszych latach ? udało si? zachowa? jego dawny, XVIII-wieczny styl. W 1946 r. ko?cioł, przylegaj?cy do niego klasztor, dzwonnic? oraz dwie ocalałe kaplice ?w. Antoniego oraz ?w. Rocha wpisano do rejestru zabytkow
[3]
.
W 2002 r., z okazji 100-lecia istnienia parafii, pracownicy z Wawelu dokonali konserwacji obydwu obrazow ?w. Antoniego (cudownego i zasłony) z ołtarza głownego. Jednocze?nie na ołtarzu letnim przed ko?ciołem została odsłoni?ta płaskorze?ba z Chrystusem i ?w. Antonim, ktorej autorem jest rze?biarz
Wojciech Gryniewicz
.
Odnowiony ko?cioł franciszka?ski cieszy si? du?? popularno?ci? jako jeden z najstarszych, zachowanych barokowych zabytkow Łodzi. Oprocz pełnienia funkcji ko?cioła parafialnego jest on miejscem ?wi?ce? kapła?skich franciszkanow z pobliskiego
seminarium duchownego
. W okresie letnim organizowane s? w nim
koncerty muzyczne
, a wiele młodych par decyduje si? tam zawrze? zwi?zek mał?e?ski.
24-głosowe organy w rokokowym prospekcie
Ko?cioł ?w. Antoniego charakteryzuje si?
barokowym
, bogato zdobionym wystrojem wn?trza. Składaj? si? na niego polichromowane ołtarze, liczne obrazy i rze?by ze złoceniami, konfesjonały, epitafia, ambona i organy. Pochodz? one najcz??ciej z XVII lub XVIII w.
Ołtarz głowny ?w. Antoniego
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Głowny,
polichromowany
ołtarz
?w. Antoniego
został ufundowany w 1723 r. przez owczesnego gwardiana klasztoru ? o. Antoniego Trevaniego. W centralnej cz??ci ołtarza znajduj? si? dwa obrazy ?wi?tego z Padwy. Pierwszy (wewn?trzny) pochodzi z XVII w. i jest przykryty srebrn?, złocon? sukienk? w stylu
regencji
? przej?ciowym mi?dzy barokiem a rokokiem. Drugi obraz (b?d?cy zasłon? pierwszego) pochodzi z XVIII w. ?w. Antoni przedstawiony jest w bardzo popularny sposob: ubrany w pozłacany habit, w prawej r?ce trzyma lili? (symbol niewinno?ci), a lewym ramieniem przytula do siebie Dzieci?tko Jezus.
Powy?ej ? w drugiej kondygnacji ? mie?ci si? figura Matki Bo?ej Niepokalanej w owalnej ramie. Towarzysz? jej ? po bokach ? aniołowie w ruchliwych pozach. W zwie?czeniu ołtarza, w ramie w formie serca, znajduje si? rze?ba Jezusa Ukrzy?owanego. Stoj?cy po obu stronach krzy?a aniołowie trzymaj? w r?kach atrybuty M?ki Pa?skiej.
Kaplica boczna bł. Rafała
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Kaplica bł.
Rafała
Chyli?skiego znajduje si? w połnocnej cz??ci ko?cioła, w miejscu dawnej zakrystii. Około 1824 r. została ona przebudowana dzi?ki staraniom owczesnego gwardiana, o. Karola Chełstowskiego. Działania te miały na celu przygotowanie godnego miejsca, w ktorym zostałyby zło?one relikwie sługi Bo?ego o. Rafała Chyli?skiego po jego ewentualnej beatyfikacji w przyszło?ci. Beatyfikacja ta odbyła si? dopiero w 1991 r.
Osobny artykuł:
Rafał Chyli?ski
.
Wej?cie do kaplicy bł. Rafała Chyli?skiego
Na pocz. XIX w. w ołtarzu w kaplicy znajdował si? obraz
Przemienienia Pa?skiego
, a w po?niejszym czasie ? krzy?. Obecnie to miejsce zajmuje obraz bł. Rafała Chyli?skiego, autorstwa wspołczesnego malarza. U stop ołtarza ustawiona jest trumna z relikwiami tego błogosławionego, osłoni?ta metalow? krat?.
W połnocnym transepcie ko?cioła zlokalizowane s? dwa barokowe, polichromowane ołtarze ze złoceniami:
Matki Bo?ej Szkaplerznej
oraz ?w. Maksymiliana Kolbego. Ołtarz Matki Bo?ej Szkaplerznej, zwanej rownie? Matka Bo?? Pocieszenia, został wybudowany dzi?ki staraniom o. Andrzeja Karaszkiewicza, jednego z przeło?onych klasztoru, i sfinansowany ze składek wiernych. W ?rodkowej cz??ci ołtarza znajduje si? XVII-wieczny obraz olejny Matki Bo?ej z Dzieci?tkiem w srebrnej sukience z poł. XVIII w. Gorna kondygnacja ołtarza prezentuje rze?by przedstawiaj?ce scen? Zwiastowania. Na szczycie ołtarza umieszczono figur? Chrystusa z kul? w r?ku.
Pochodz?cy z XVII w. ołtarz
?w. Maksymiliana Kolbego
wykonany jest z drewna lipowego. Mie?ci si? po prawej stronie ołtarza Matki Bo?ej Szkaplerznej, tam gdzie niegdy? był ołtarz
?w. Jozefa
. W jego centralnej cz??ci widnieje obraz ?w. Maksymiliana, p?dzla łodzkiego artysty-malarza Gintowna-Dziewałtowskiego. W kondygnacji powy?ej umieszczony jest obraz
bł. Salomei
, a po bokach ? towarzysz?ce postaciom ?wi?tych figurki
małych aniołkow
.
Chor muzyczny ko?cioła, wsparty na dwoch, masywnych filarach, znajduje si? powy?ej sklepionej krzy?owo
kruchty
. Organy na chorze, osadzone w modrzewiowym, rokokowym prospekcie pochodz?cym z XVIII w., były pocz?tkowo jedenastogłosowe. Kilkakrotnie poddawano je gruntowym naprawom.
W latach osiemdziesi?tych XX w. podj?to decyzj? o przeprowadzeniu kolejnego kapitalnego remontu, zwi?kszaj?c jednocze?nie liczb? głosow do 24. Wynaj?ta firma zbudowała nowe organy w 1987 r., za? w nast?pnym roku zamontowała je na ko?cielnym chorze. Organy maj? dwa manuały i pedał, ł?cznie 24 głosy, oraz klapowo-zasuwowe
wiatrownice
. Słu?? dzi? zarowno do celow liturgicznych (Mszy ?w. i nabo?e?stw w ko?ciele), jak te? do organizowania koncertow (np. wakacyjnego festiwalu muzycznego).
Południowy transept ko?cioła zwrocony jest w kierunku przylegaj?cego do niego
klasztoru
. W transepcie znajduj? si? dwa ołtarze: ?w. Franciszka oraz Miłosierdzia Bo?ego. Polichromowany, barokowy ołtarz
?w. Franciszka
zbudowany został w XVII w. W jego głownym polu umieszczony jest obraz olejny stygmatyzacji ?w. Franciszka. Powy?ej, w zwie?czeniu ołtarza, umieszczono obraz drugiego patrona ?wi?tyni ?
?w. Jana Chrzciciela
, w otoczeniu graj?cych na tr?bach aniołow.
Ołtarz boczny Miłosierdzia Bo?ego
Na lewo od ołtarza ?w. Franciszka zlokalizowany jest ołtarz
Miłosierdzia Bo?ego
. Dawniej w tym miejscu znajdował si? ołtarz
bł. Salomei
, ksi??ny halickiej, po?niejszej klaryski. W centralnej cz??ci obecnego ołtarza widnieje obraz Chrystusa Miłosiernego z podpisem:
Jezu, ufam Tobie
. Natomiast w gornej kondygnacji ołtarza znajduje si? obraz
?w. Stanisława Kostki
, w otoczeniu rze?bionych aniołow.
Inne elementy wyposa?enia
[
edytuj
|
edytuj kod
]
- Ambona
. Umieszczona w
pilastrze
połnocnej ?ciany ko?cioła, drewniana, ze złoceniami, pochodzi z XVIII w. Z tyłu na ?cianie znajduje si? obraz olejny, przedstawiaj?cy przemawiaj?cego ?w. Franciszka, a na daszku ambony ? rze?ba ?w. Antoniego, pochodz?ca z XVIII w.
- Ołtarz ?w. Dydaka z Alkali
. Usytuowany jest po połnocnej stronie nawy, obok ambony. XVIII-wieczny obraz olejny przedstawia posta? ?w.
Dydaka z Alkali
, hiszpa?skiego ?wi?tego franciszka?skiego. W zwie?czeniu ołtarza umieszczona jest rze?ba ?w. Michała Archanioła, walcz?cego z szatanem.
- Konfesjonały
. Spo?rod czterech znajduj?cych si? w ko?ciele konfesjonałow dwa (ustawione w transepcie) pochodz? z XVIII w. Dwa kolejne, d?bowe, wykonane wspołcze?nie na wzor zabytkowych, ustawione s? w nawie blisko wej?cia do ko?cioła.
- Ołtarz Jezusa Ukrzy?owanego
. Polichromowany ołtarz ze złoceniami zlokalizowany jest po prawej, południowej stronie nawy. W jego centralnej cz??ci umieszczony jest XVIII-wieczny obraz Pana Jezusa Ukrzy?owanego (obraz olejny, szkoła polska).
- Dawna krypta o. Rafała
. Usytuowana jest w południowym transepcie ko?cioła. Do 1991 r. znajdowała si? w niej trumna z doczesnymi szcz?tkami o. Rafała Chyli?skiego.
- Epitafia
. Trzy epitafia, znajduj?ce si? w ?wi?tyni, upami?tniaj? wydarzenia z historii:
- papie?a Benedykta XIII ? epitafium umieszczone na pilastrze w połnocnej cz??ci transeptu; za pontyfikatu tego papie?a zbudowano łagiewnicki ko?cioł;
- rodziny Stokowskich ? epitafium wykonane z czarnego marmuru i umieszczone w prezbiterium jako dowod wdzi?czno?ci klasztoru dla dobrodzieja Kacpra Stokowskiego i jego rodziny;
- prymasa
Teodora Potockiego
? epitafium namalowane na pilastrze w południowej cz??ci transeptu, upami?tniaj?ce konsekracj? ko?cioła, dokonan? przez tego arcybiskupa.
- Ołtarz MB Cz?stochowskiej
. Według tradycji przed tym ołtarzem cz?sto si? modlił bł. Rafał Chyli?ski. Obecnie ołtarz (ze starym obrazem Matki Bo?ej Cz?stochowskiej w srebrnej sukience) znajduje si? w przej?ciu z ko?cioła do zakrystii.
- Zakrystia
. W zakrystii, zbudowanej na poziomie ni?szym od posadzki ko?cioła, znajduj? si? nast?puj?ce zabytkowe obiekty:
- obraz olejny (prawdopodobnie z XVIII w.) ?w.
Petroneli
na modlitwie wstawienniczej;
- XIX-wieczny obraz du?ego formatu, przedstawiaj?cy bł. Rafała rozdaj?cego jałmu?n?;
- szaty liturgiczne ? ornaty i dalmatyki ? pochodz?ce z XVII i XVIII w.;
- obraz olejny Jana Łobdowczyka, zwanego błogosławionym (1. poł. XVIII w., szkoła polska);
- haftowana srebrn? nici? chor?giew procesyjna z postaci? ?w. Antoniego, pochodz?ca z 1735 r.
-
Fronton ko?cioła oraz klasztor (w tle)
-
Fragment wn?trza ?wi?tyni (transept)
-
Epitafium T. Potockiego, konsekratora ko?cioła
-
Barokowy ołtarz ?w. Maksymiliana
- Piotr Mielczarek OFMConv.,
Łagiewniki ? ko?cioł i klasztor Franciszkanow
. Wydawnictwo Ojcow Franciszkanow, Niepokalanow, 1995,
ISBN
83-86412-15-1
.
- Archidiecezja Łodzka. Informator 2007
, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łodzkie, Łod? 2007, s. 318?319
- Fabian Pi?tka OFMConv.,
Jubileusz 100 lat parafii w Łodzi-Łagiewnikach
. Biuletyn WzP, Wydawnictwo Ojcow Franciszkanow, Niepokalanow, 2002, s. 47?48
- Andrzej Gramsz,
Las Łagiewnicki i okoliczne wsie
. Wyd. ?Grako”, Łod? 2002,
ISBN
83-91499-41-3
.
- Piotr Mielczarek OFMConv.,
Sanktuarium ?w. Antoniego w Łagiewnikach
. Wydawnictwo Ojcow Franciszkanow, Niepokalanow, 1996,
ISBN
83-86412-67-4
.
- Adam Zawacki OFMConv.,
Kaplica ?w. Walentego w Łodzi-Łagiewnikach
. Instytut Franciszka?ski Łod?-Łagiewniki 2000 ? Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej, Lublin 2000,
ISBN
83-87143-73-1
.
Miejsca kultu wielokulturowej Łodzi