Klasyczny ryt rzymski ( pot. ryt trydencki , daw. nadzwyczajna forma rytu rzymskiego ) ? w Ko?ciele katolickim porz?dek celebrowania liturgii obrz?dku łaci?skiego kształtuj?cy si? od staro?ytno?ci; obowi?zuj?cy powszechnie od wydania w 1570 r. przez Piusa V po soborze trydenckim konstytucji apostolskiej Quo primum ^[a] do czasu przeprowadzenia reformy liturgicznej po soborze watyka?skim II w latach 60. i 70. XX wieku ^{[1] [2] [3] [4] [5] [6]} .

Obecnie ksi?g? liturgiczn?, b?d?c? podstaw? celebracji mszy w tej formie jest Mszał rzymski Jana XXIII z 1962 r. (ostatnie wydanie sprzed reformy), jednak u?ywa si? rownie? mszałow sprzed 1955 r. ; podstaw? celebracji sakramentow i sakramentaliow jest Rytuał w wydaniu z 1952 r.; podstaw? celebracji biskupich Pontyfikał w wydaniu z roku 1961/62 wraz z Ceremoniałem Biskupow wydania z 1948 r.; podstaw? odmawiania liturgii godzin Brewiarz w wydaniu z 1961 r. Do rytu tradycyjnego przynale?y rownie? przedsoborowe Martyrologium z 1914 r. (ze zm.) , niekiedy u?ywa si? tak?e wydawanego dla poszczegolnego Ko?cioła partykularnego Collectio Rituum ^{[7] [8]} .

Nazwa [ edytuj | edytuj kod ]

Od czasow reformy liturgicznej , przeprowadzonej po II soborze watyka?skim , utarło si? kilka potocznych okre?le?, odro?niaj?cych liturgi? w rycie rzymskim w wersji sprzed reformy liturgicznej od liturgii w wersji po II soborze watyka?skim. I tak msz? w klasycznym rycie rzymskim okre?la si? potocznie mianem: trydenckiej , przedsoborowej , wszech czasow, starej, Grzegorza Wielkiego lub według usus antiquior albo te? Vetus Ordo Missae (VOM). W szczegolno?ci podkre?la si? ^[b] potoczny charakter popularnego okre?lania rytu ?trydenckim”, zwa?ywszy na to, ?e ryt ten nie został z woli soboru trydenckiego stworzony, a jedynie zrewidowany, skodyfikowany i upowszechniony, kształtuj?c si? przy tym od staro?ytno?ci ^{[9] [10] [11] [1] [5] [12] [13]} .

W latach 2007 ? 2021, to jest od wydania motu proprio Summorum Pontificum przez Benedykta XVI , do wydania Traditionis custodes przez Franciszka , oficjaln? nazw? u?ywan? w dokumentach papieskich była: nadzwyczajna forma rytu rzymskiego ( łac. forma extraordinaria ) ^{[14] [15]} .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Klasyczny ryt rzymski wyłonił si? z długiej historii przemian, ktore zachodziły w liturgii mszy , poczynaj?c od staro?ytno?ci i ?redniowiecza . Obrz?dy rytu rzymskiego w drugim wieku przedstawia Justyn w Apologii; w trzecim wieku Hipolit w Tradycji Apostolskiej . Od wieku czwartego w liturgii stale obecny jest kanon rzymski . Zasadnicze ukształtowanie si? rytu rzymskiego miało miejsce mi?dzy IV a VII w., nast?pnie podlegał on kolejnym przeobra?eniom (np. poł?czenie z rytem gallika?skim ).

Na skutek działa? Franciszka z Asy?u , w wieku XIII ryt zgodnie z mszałem Innocentego III przyj?li franciszkanie i przyczynili si? tym samym do jego upowszechnienia ^[18] .

Podstawowe ksi?gi liturgiczne tej wersji rytu rzymskiego maj? swoj? genez? przed V w., w kartach z modlitwami libelli pecum , za? od VI do X wieku w sakramentarzach . W okresie nast?pnym powstawały ksi?gi zawieraj?ce wiele tekstow liturgicznych, spisywane przez poszczegolne diecezje. W wyniku reformy soboru trydenckiego teksty liturgiczne rytu rzymskiego uporz?dkowano oraz ustalono, ?e obowi?zuj? one powszechnie. Dokonana kodyfikacja w du?ej mierze opierała si? na pierwszych drukowanych ksi?gach liturgicznych z XV i XVI wieku. Ryty inne ni? rzymski, mogły by? u?ywane, o ile miały one wi?cej ni? 200 lat (np. ryt karmelita?ski , dominika?ski , lyo?ski ). Za pontyfikatu i z inicjatywy papie?a ?w. Piusa V opublikowano wi?c: brewiarz ( Breviarium Romanum ) w 1568, mszał ( Missale Romanum ) w 1570 roku. Brewiarz promulgowany został bull? Quod a nobis , mszał za? bull? Quo primum . Sobor Trydencki zakazał u?ywania j?zykow narodowych we mszy ^[19] .

W XX w. pewne reformy wprowadził Pius X , (m.in. reforma brewiarza i komunii wiernych), kolejne za? Pius XII (w szczegolno?ci reforma Wielkiego Tygodnia z 1955 ) ^{[4] [9]} .

Ostatnie korekty do formy mszy przedsoborowej wprowadził 6 lutego 2008 Benedykt XVI , zmieniaj?c w niej formuły liturgii Wielkiego Pi?tku ^[20] .

  Osobny artykuł: Oremus et pro perfidis Judaeis .

Wersja rytu rzymskiego, zwana potocznie trydenck?, obowi?zywała powszechnie w całym Ko?ciele łaci?skim a? do przeprowadzenia na soborze watyka?skim II reformy liturgicznej w roku 1965, kiedy to Paweł VI wprowadził nowy mszał rzymski. Nie był on jednak w u?yciu długo; kolejna wersja pojawiła si? w roku 1967 (w Polsce nie zd??yła wej?? w ?ycie), ostateczna za? ? Novus Ordo Missae (NOM) ? została ogłoszona w 1969 ^{[21] [22]} .

Zmianom uległy tak?e obrz?dy wszystkich sakramentow, jak rownie? kalendarz liturgiczny ? m. in. zniesiono okres przedpo?cia oraz oktaw? Zesłania Ducha ?wi?tego. Reformie poddane zostały tak?e obrz?dy sakramentaliow, w tym: pogrzebu, egzorcyzmow i błogosławie?stw ^[23] .

  Głowny artykuł: Reforma liturgiczna soboru watyka?skiego II .

Po reformie liturgicznej stara forma sprawowana jest tylko w nielicznych miejscach. Jednak mszał z 1570 roku w wersji wydanej przez Jana XXIII w 1962 nie został nigdy zniesiony lub wr?cz zakazany (co podkre?lił Benedykt XVI w motu proprio Summorum Pontificum ) ^[24] .

Porz?dkiem tym posługuje si? m.in. Bractwo ?wi?tego Piotra , Instytut Dobrego Pasterza , Instytut Chrystusa Krola Najwy?szego Kapłana oraz niektorzy ksi??a diecezjalni i zakonnicy, zgodnie z motu proprio Traditionis Custodes , a tak?e Bractwo ?w. Piusa X i sedewakanty?ci .

W Polsce nieco zmodyfikowana forma rytu trydenckiego i przy u?yciu j?zyka narodowego obowi?zuje rownie? w Ko?ciele Starokatolickim Mariawitow i Ko?ciele Katolickim Mariawitow . Duchowni mariawiccy jako pierwsi w historii odprawili na ziemiach polskich msz? w j?zyku polskim ? była to pasterka w 1907 roku.

Status kanoniczny [ edytuj | edytuj kod ]

Pomimo reformy liturgii katolickiej, dokonanej po II soborze watyka?skim (m.in. wprowadzenie Novus Ordo Missae ) przez papie?a Pawła VI , forma trydencka jest nadal uwa?ana przez Ko?cioł katolicki za godziw? i wa?n?.

Po przeprowadzeniu reformy udzielane były Indulty pozwalaj?ce na korzystanie z mszału przedsoborowego, z uwzgl?dnieniem zmian po?rednich z roku 1965 i 1967. Zezwolenia takie udzielane były m.in. dla kapłanow starszych lub chorych. Do najbardziej znanych indultow nale?y tzw. indult Agathy Christie , tj. indult dla Anglii i Walii z 1971 r., udzielony w odpowiedzi na petycj? podpisan? przez szereg znanych osob ze ?wiata kultury i nauki, prosz?cych o zachowanie starej mszy, ze wzgl?du na jej szerokie zasługi dla sztuki. Petycja została przekazana przez owczesnego abpa Westminsteru kard. Johna Heenana . Paweł VI za po?rednictwem ?wi?tej Kongregacji Kultu Bo?ego pozwolił ordynariuszom Anglii i Walii, pod okre?lonymi warunkami, na udzielanie zezwole? na celebracje według usus antiquior ^[25] .

Do osob, ktore uzyskały oddzielny indult w przedmiocie rzeczonej celebracji nale?? m.in. dwaj ?wi?ci Ko?cioła katolickiego: o. Pio z Pietrelciny , ktory indult otrzymał w odpowiedzi na jego list z 17 lutego 1965 r., a tak?e zało?yciel Opus Dei ? Josemaria Escriva de Balaguer ^[26] .

16 pa?dziernika 1982 roku na polecenie papie?a Jana Pawła II zwołano zebranie kardynałow pod przewodnictwem kardynała Josepha Ratzingera , wtedy prefekta Kongregacji Nauki Wiary , w ktorym wzi?li udział kardynałowie: Sebastiano Baggio (wowczas prefekt Kongregacji ds. Biskupow ), William Wakefield Baum (prefekt Kongregacji ds. Edukacji Katolickiej ), Agostino Casaroli ( sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej ), Silvio Oddi (prefekt Kongregacji ds. Duchowie?stwa ) i arcybiskup Giuseppe Casoria (proprefekt Kongregacji ds. Kultu Bo?ego i Dyscypliny Sakramentow ). Ustanowienie tej komisji nie było wtedy jeszcze zwi?zane z osob? arcybiskupa Marcela Lefebvre’a ^[27] . Kardynałowie ustalili, ?e Mszał rzymski w swej formie sprzed roku 1969 powinien zosta? dopuszczony do u?ytku w mszach wymagaj?cych u?ycia j?zyka łaci?skiego, pod warunkiem, ?e nie b?dzie to prowadzi? do odrzucania norm liturgicznych ustalonych po II soborze watyka?skim oraz wyra?ania opinii, ?e nowy mszał jest ?heretycki lub niewa?ny”. Zdecydowano te?, ?e nowy kalendarz liturgiczny powinien by? zachowany. Wszyscy kardynałowie jednogło?nie stwierdzili, ?e msza w starym rycie pozostaje wa?na. Kardynałowie doszli tak?e do wniosku, ?e nale?y przygotowa? dokument dotycz?cy nadu?y? liturgicznych, ktore uznano za jeden z powodow kryzysu w Ko?ciele. Na spotkaniu rozpatrywano tak?e potencjalne wspołistnienie obydwu form rytu rzymskiego w przyszło?ci ^[27] .

Listem ?wi?tej Kongregacji Kultu Bo?ego Quattuor abhinc annos z 3 pa?dziernika 1984 roku, Jan Paweł II udzielił indultu generalnego, ktory pozwalał wszystkim biskupom diecezjalnym na udzielanie zezwole? na korzystanie z mszału w wydaniu z 1962 r., tj. bez uwzgl?dniania po?rednich zmian posoborowych, jak miało to miejsce w indultach udzielanych uprzednio. Zezwolenie to obwarowane było jednak szeregiem wymogow i ogranicze? ^[26] .

W 1986 roku Jan Paweł II jeszcze raz zwrocił si? z pytaniem do wybranych kardynałow w sprawie mszy trydenckiej. Komisja dziewi?ciu kardynałow rozpocz?ła swe prace w składzie: Joseph Ratzinger, Paul Augustin Mayer (prefekt Kongregacji ds. Kultu Bo?ego i Dyscypliny Sakramentow ), Silvio Oddi, Alfons Maria Stickler ( Archiwista i Bibliotekarz ?wi?tego Ko?cioła Rzymskiego ), Agostino Casaroli, kardynał Bernardin Gantin (prefekt Kongregacji ds. Biskupow ), Antonio Innocenti , Pietro Palazzini (prefekt Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych ) oraz Jozef Tomko (proprefekt Kongregacji Rozkrzewiania Wiary ). Mieli oni za zadanie odpowiedzie? na dwa pytania papie?a:

1. Czy papie? Paweł VI dał prawo biskupom do zakazywania celebracji mszy trydenckiej?
2. Czy ksi??a maj? prawo do publicznych i prywatnych celebracji mszy trydenckiej bez ogranicze?, nawet je?eli miejscowy biskup nie wyrazi na to zgody? ^[28]

Według opinii 9 kardynałow msza trydencka nigdy nie została zakazana i ?aden biskup nie mo?e zabroni? ?adnemu katolickiemu ksi?dzu jej odprawiania ^[29] . Komisja uznała te?, ?e ?aden duchowny nie mo?e by? zmuszany do celebrowania zreformowanej mszy oraz nie mo?e by? karany za przywi?zanie do starego rytu. Komisja zarekomendowała papie?owi opublikowanie wnioskow z jej prac w formie oficjalnego dokumentu.

Jan Paweł II w swoim motu proprio Ecclesia Dei z 1988 roku polecił biskupom ułatwia? wiernym przywi?zanym do rytu trydenckiego piel?gnowanie tej tradycji liturgicznej. Tak?e i w tym celu została powołana specjalna Papieska Komisja Ecclesia Dei , roztaczaj?ca opiek? nad klerem i wiernymi przywi?zanymi do formy trydenckiej oraz zajmuj?ca si? dialogiem z Bractwem ?w. Piusa X , maj?cym nieuregulowany status kanoniczny.

7 lipca 2007 r. papie? Benedykt XVI w motu proprio Summorum Pontificum zezwolił na odprawianie liturgii rytu klasycznego ka?demu kapłanowi bez konieczno?ci zgody biskupa od 14 wrze?nia 2007 roku ? dekret papie?a odnosił si? nie tylko do u?ywania mszału dla odprawiania mszy, ale rownie? do korzystania z innych ksi?g przedsoborowego rytu do sprawowania sakramentow, sakramentaliow czy odprawiania liturgii godzin. Benedykt XVI podzielił ryt rzymski na dwie formy, wprowadzaj?c poj?cie ?nadzwyczajnej formy rytu rzymskiego” ? dla okre?lenia wersji przedsoborowej, oraz ?zwyczajnej formy rytu rzymskiego” ? okre?laj?c w ten sposob liturgi? posoborow?. W li?cie do biskupow motu proprio Benedykt XVI zwrocił uwag?, ?e niewła?ciwe jest u?ywanie wobec starego porz?dku liturgicznego rzeczownika ryt lub obrz?dek , poniewa? takie okre?lenie sugeruje w sposob myl?cy ro?nic? pomi?dzy dwiema formami ( zwyczajn? i nadzwyczajn? ) jednego i tego samego rytu rzymskiego ^{[30] [31]} .

16 lipca 2021 r. papie? Franciszek w motu proprio Traditionis custodes zniosł wszystkie dotychczas obowi?zuj?ce zezwolenia, normy i zwyczaje zwi?zane z msz? trydenck?, ktore byłyby z nim sprzeczne. Odt?d jedyn? form? rytu rzymskiego stała si? liturgia odnowiona po Soborze Watyka?skim II ? nie ma wi?c ju? podziału na form? zwyczajn? i nadzwyczajn? ^[15] . Decyzja ta została podj?ta po przeprowadzeniu ankiety w?rod biskupow, ktorej wyniki ? zdaniem papie?a ? wykazały, ?e rownoległe istnienie dwoch form liturgii rzymskiej przyczyniało si? do pogł?biania rozłamow pomi?dzy wiernymi jednego Ko?cioła. Biskupi mog? nadal udziela? w swoich diecezjach zezwole? na sprawowanie liturgii w starej formie dla tych, ktorzy ju? si? z ni? zwi?zali, ale bez mo?liwo?ci tworzenia nowych grup. Zgodnie z decyzj? papie?a msze trydenckie nie mog? by? odprawiane w ko?ciołach parafialnych . Biskup, w ktorego diecezji istniej? grupy wiernych sprawuj?ce liturgi? według mszału z 1962 r., ma obowi?zek wyznaczy? jedno lub wi?cej miejsc, w ktorych b?dzie ona celebrowana. Ponadto kapłani , ktorzy do tej pory odprawiali msz? trydenck?, winni zwroci? si? do biskupa o zezwolenie na kontynuacj? tej działalno?ci. Ci za? kapłani, ktorzy chcieliby dopiero zacz?? j? sprawowa?, nie tylko musz? wnioskowa? o zgod? biskupa na odprawianie mszy trydenckiej, ale biskup przed podj?ciem decyzji musi j? skonsultowa? ze Stolic? Apostolsk? ^[32] .

  Głowny artykuł: Wspolnoty u?ywaj?ce mszału przedsoborowego .

Spo?rod stowarzysze? katolickich, powołanych do sprawowania liturgii w tej formie, najstarsze jest Bractwo Kapła?skie ?wi?tego Piotra . Wydzieliło si? ono z Bractwa ?w. Piusa X w 1988 po tym, jak zwierzchnik Bractwa, arcybiskup Marcel Lefebvre , wy?wi?cił bez zgody Stolicy Apostolskiej czterech kapłanow na biskupow i zaci?gn?ł ekskomunik?. Inne wspolnoty u?ywaj?ce mszału przedsoborowego, znajduj?ce si? w pełnej ł?czno?ci ze Stolic? Apostolsk?, to m.in.: Instytut Chrystusa Krola Najwy?szego Kapłana , Instytut Dobrego Pasterza , Bractwo ?wi?tego Wincentego Ferreriusza oraz Apostolska administratura personalna ?wi?tego Jana Marii Vianneya , erygowana w 2002 r. na terenie brazylijskiej diecezji Campos . Do wspolnot tradycyjnych zaliczy? nale?y tak?e szereg klasztorow m?skich (w szczegolno?ci benedykty?skich, znajduj?cych si? przede wszystkim we Francji), jak rownie? klasztorow i wspolnot ?e?skich takich jak Adoratorki Krolewskiego Serca Jezusa czy Benedyktynki Maryi Krolowej Apostołow ^[33] .

4 lutego 2022 r. podczas audiencji udzielonej dwom ksi??om nale??cych do FSSP, papie? Franciszek potwierdził, ?e przepisy Traditionis custodes nie uchylaj? praw własnych tradycyjnych wspolnot ^[34] .

Rodzaje mszy [ edytuj | edytuj kod ]

Msza w rycie klasycznym wyst?puje w formie ze ?piewem ? gdy celebrans od?piewuje okre?lone dla niego w rubrykach cz??ci, inne za? do tego przeznaczone ?piewa kantor lub chor liturgiczny (missa in cantu ) ? albo te? w wersji bez ?piewu. Msza mo?e by? wi?c:

1. czytana (missa lecta) ? bez ?piewu cz??ci stałych i zmiennych oraz bez asysty diakona i subdiakona , z jednym lub dwoma ministrantami
   • cicha (missa bassa, secreta) ? odpowiedzi na wezwania celebransa udziela tylko ministrant
   • recytowana ? dialogowana (missa recitata, dialogata) ? odpowiedzi na wezwania udzielaj? oprocz ministranta tak?e wierni (posta? propagowana w XX wieku przez Ruch Liturgiczny )
   • ze ?piewem ludowym (missa lecta cum cantu) ? ?piewaj? jedynie wierni
2. ?piewana (missa cantata) ? ze ?piewem, bez asysty diakona i subdiakona, z mo?liwo?ci? wyst?pienia wi?kszej liczby ministrantow i mo?liwo?ci? okadzenia
3. solenna ? uroczysta (missa solemnis) ? ze ?piewem oraz z asyst? diakona i subdiakona, z mo?liwo?ci? wyst?pienia wi?kszej liczby ministrantow, z akolitami i turyferem, jak rownie? z okadzeniem
4. pontyfikalna (missa pontificalis) ? uroczysta msza zgodnie z wła?ciwymi przepisami liturgicznymi, gdy jest odprawiana przez biskupa lub innego uprawnionego
   • prałacka (missa prælatitia ) ? posta? szczegolna ? msza pontyfikalna czytana

? Do postaci szczegolnych liturgii nale?y mi?dzy innymi msza ?ałobna ? requiem ( missa pro defunctis ), jak rownie? msza wobec wystawioniego Naj?wi?tszego Sakramentu ( missa coram Sanctissimo ) ^{[35] [36] [37] [38]} .

Nale?y wskaza? na to, ?e klasyczny ryt rzymski mszy, za wyj?tkiem ?wi?ce? prezbiteratu i episkopatu, nie przewiduje obecnej w Novus Ordo Missæ koncelebracji sakramentalnej ^[39] .

Porz?dek mszy [ edytuj | edytuj kod ]

Przed msz? niedzieln? (sum?) mo?e nast?pi? pokropienie wod? ?wi?con?, zwane aspersj? ? od słow ?piewanej przy tym antyfony Asperges me, Domine, hyssopo et mundabor, lavabis me et super nivem dealbabor ( Pokrop mnie, Panie hyzopem, a stan? si? czysty, obmyj mnie, a nad ?nieg wybielej? ) z wersetem z Psalmu 51 Miserere mei, Deus, secundum magnam misericordiam tuam (Zmiłuj si? nade mn?, Bo?e, według wielkiego miłosierdzia Twego). W niedziele okresu Wielkanocnego zamiast antyfony Asperges Me wykonuje si? antyfon? Vidi Aquam. Celebrans ubrany w kap? dokonuje pokropienia ołtarza, ministranta i zebranych wiernych, dopiero po tym ubiera si? w ornat .

Msza katechumenow [ edytuj | edytuj kod ]

Msza trydencka rozpoczyna si? modlitwami u stopni ołtarza . Kapłan z ministrantami kl?cz?cymi u stopni ołtarza (w mszy solennej natomiast z diakonem i subdiakonem) odmawia fragmenty psalmu 42 (43) oraz spowied? powszechn? (Confiteor), zako?czon? odpuszczeniem zebranym grzechow powszednich. Spowied? jest odmawiana osobno przez kapłana, osobno przez asyst?. Dopiero wtedy kapłan wst?puje po stopniach do ołtarza. Po odmowieniu modlitwy Aufer a nobis oraz introitu nast?puje pro?ba w j?zyku greckim Kyrie eleison (Panie, zmiłuj si?), ?piewana trzy razy po trzy wezwania (po trzykro? do ka?dej z trzech Osob Trojcy Przenaj?wi?tszej), a nast?pnie hymn Gloria in excelsis Deo (Chwała na wysoko?ci Bogu). Podczas mszy uroczystej po modlitwie Aufer a nobis nast?puje okadzenie ołtarza, a dopiero po?niej kapłan odczytuje Introit i odmawia Kyrie. Po nim odczytywana lub ?piewana jest Lekcja (czyli wyj?tek ze Starego Testamentu, z listow, Dziejow Apostolskich lub z Apokalipsy ?w. Jana), nast?pnie graduał lub tractus , a po nim fragment Ewangelii .

Po odczytaniu Ewangelii nast?puje zwykle przerwa we mszy ?wi?tej. Kapłan zdejmuje manipularz , ornat (tylko wowczas, gdy ambona znajduje si? poza prezbiterium), zakłada biret i wchodzi na ambon?, sk?d głosi kazanie . Kazanie mo?e by? wygłoszone tak?e przed msz? lub po niej.

Nast?pnie kapłan powraca do ołtarza i kontynuuje celebracj? mszy ?wi?tej. Podczas wyznania wiary ( Credo ) wszyscy przykl?kaj? w trakcie wypowiadania słow dotycz?cych wcielenia Chrystusa ( Et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria Virgine, et homo factus est ).

Msza wiernych [ edytuj | edytuj kod ]

Po wyznaniu wiary nast?puje offertorium (ofiarowanie), w trakcie ktorego kapłan prosi Boga Ojca o przyj?cie ofiary mszy ?wi?tej, składanej jako wynagrodzenie grzechow (modlitwa Suscipe, Sancte Pater ). Nast?pnie kapłan dolewa wody do wina i jeszcze raz prosi Boga o przyj?cie ofiary. W modlitwie Veni, Sanctificator nast?puje pro?ba do Ducha ?wi?tego o pobłogosławienie ofiary. Kapłan umywa r?ce ( Lavabo ), odmawiaj?c fragmenty psalmu 26, po czym prosi Trojc? ?wi?t? o przyj?cie ofiary, wzywa wiernych do modlitwy słowami Orate fratres i odmawia sekret? (modlitw? nad darami).

Nast?puje wezwanie Sursum corda (w gor? serca), a po nim prefacja , czyli modlitwa dzi?kczynna odpowiednia do charakteru uroczysto?ci, zako?czona przez Sanctus (?wi?ty), czyli hymn ?piewany Bogu przez wszystkie chory anielskie.

Po Sanctus rozpoczyna si? najistotniejsza cz??? mszy, czyli kanon (po reformie ? I Modlitwa Eucharystyczna). Odmawiany jest przyciszonym głosem. Zaczyna si? on od trzech wspomnie?: całego Ko?cioła, Przyjacioł i Parafian oraz Wszystkich ?wi?tych. Nast?pnie kapłan prosi Boga o przyj?cie ofiary, po czym nast?puje konsekracja chleba, czyli sakramentalna przemiana jego substancji w Ciało Chrystusa, w chwili wypowiedzenia przez kapłana słow Hoc est enim Corpus Meum (to jest bowiem Ciało Moje). Konsekracja wina, czyli sakramentalna przemiana jego substancji w Krew Chrystusa, nast?puje wraz ze słowami kapłana Hic est enim calix Sanguinis Mei, novi et aeterni testamenti, mysterium fidei, qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum (To jest bowiem kielich Krwi Mojej, nowego i wiecznego przymierza, tajemnica wiary, ktora za was i za wielu b?dzie wylana na odpuszczenie grzechow). Słowa konsekracji wypowiadane s? powoli i wyra?nie, ale szeptem.

Po konsekracji chleba i wina nast?puje ka?dorazowo przykl?kni?cie kapłana, podniesienie postaci konsekrowanej i ponowne przykl?kni?cie. Nast?pnie kapłan wspomina m?k? Pa?sk?, nawi?zuje do ofiar Abla , Abrahama i Melchizedeka oraz prosi Anioła Pa?skiego o zaniesienie ofiary na najwy?szy ołtarz w niebie. Nast?puj? kolejne wspomnienia: dusz w czy??cu , grzesznikow i całego stworzenia. Kanon ko?czy si? tzw. małym podniesieniem i doksologi? , wychwalaj?c? Trojc? ?wi?t?.

Modlitwa Ojcze nasz odmawiana jest przez samego kapłana, wierni doł?czaj? si? dopiero pod koniec, wypowiadaj?c słowa sed libera nos a malo ( ale uwolnij/zbaw nas od złego ), po czym nast?puj? trzy modlitwy poprzedzaj?ce Komuni? kapła?sk?. W tym czasie ?piewane jest Agnus Dei (Baranku Bo?y). Nast?pnie kapłan pokazuje wiernym komunikant, b?d?cy zgodnie z nauczaniem Ko?cioła katolickiego i Ko?ciołow Apostolskich (maj?cych sukcesj? apostolsk?) Ciałem Chrystusa, mowi?c Ecce Agnus Dei (Oto Baranek Bo?y) i nast?puje Komunia wiernych, przyjmowana wył?cznie w pozycji kl?cz?cej i do ust. Komunia ?wi?ta w pozycji stoj?cej lub na r?k? nie jest dozwolona, nawet w przypadku mszy ?w. ?polowych”.

Msza ko?czy si? słowami Ite, missa est (Id?cie, ofiara spełniona) i błogosławie?stwem, jednak po nich kapłan odczytuje dodatkowo tzw. Ostatni? Ewangeli?. Jest to pocz?tek Ewangelii Jana mowi?cy o wcieleniu Słowa Bo?ego. Gdy po mszy jest procesja lub wystawienie Naj?wi?tszego Sakramentu, zamiast słow Ite, missa est mowi si? Benedicamus Domino , a w przypadku mszy requiem w tym samym miejscu pojawiaj? si? słowa Requiescant in pace ^[40] .

Je?eli odprawiana Msza była czytana, to odmawia si? po niej trzy Zdrowa? Maryjo , antyfon? Salve Regina wraz z egzorcyzmem do ?w. Michała i trzykrotnie wezwanie: Naj?wi?tsze Serce Jezusa - zmiłuj si? nad nami, ^[41] je?li za? była to Msza ?piewana lub solenna, to ?piewa si? po niej antyfon? maryjn? adekwatn? do okresu liturgicznego.

Porownanie form mszy rytu rzymskiego [ edytuj | edytuj kod ]

Po II soborze watyka?skim zacz?to wprowadza? liczne zmiany w liturgii rzymskiej. Ich efektem było mi?dzy innymi gruntowne zreformowanie mszału . Nowa liturgia mszy ?wi?tej ro?ni si? od dotychczasowej mi?dzy innymi:

• Zmian? ustawienia kapłana ? we mszy trydenckiej kapłan stoi przed ołtarzem, zwrocony twarz? ? wraz z wiernymi ? w kierunku ustawionego centralnie krzy?a z wyobra?eniem Ukrzy?owanego i rownocze?nie przodem do tabernakulum z przechowywanymi tam zwykle postaciami konsekrowanymi, umieszczonego w nastawie ołtarzowej , oraz cz?sto w stron? wschodu (ad orientem), gdy? ko?cioły były przewa?nie orientowane. We mszy w zreformowanej formie rytu, wierni gromadz? si? wokoł ołtarza, ktory zajmuje centralne miejsce zgromadzenia, co podkre?la jego rol? jako ?stołu eucharystycznego” wspolnoty. Odwrocenie kapłana twarz? do ludu nie było postulowane przez sobor i nie jest okre?lone przepisami liturgicznymi (kapłan mo?e wi?c celebrowa? według formy zwyczajnej zwrocony zarowno w stron? ludu, jak i w stron? ołtarza, maj?c wiernych za sob?. Takie celebracje odbywaj? si? m.in. w zabytkowych ko?ciołach, w ktorych nie da si? wstawi? stołu).

Celebracja versus populum (do ludu) miała by? umotywowana tak? wła?nie pierwotn? form? mszy. Jednak według wielu badaczy, msza była sprawowana na wschod, po?wiadczaj? to liczne pisma Ojcow Ko?cioła oraz to, ?e podczas paschy ?ydowskiej uczestnicy zwracali si? w stron? wschodu. Gdy ko?cioł był inaczej zbudowany, kapłan sprawował msz? na wschod i lud tak?e kierował si? na wschod (maj?c kapłana za plecami) ^[42] .

• Zmian? aran?acji ołtarza ? we mszy trydenckiej:
  • w ołtarz s? wmurowane relikwie ?wi?tych (nawi?zanie do wczesnochrze?cija?skiego sposobu odprawiania mszy ?wi?tej na grobach m?czennikow , jest to rownie? wyraz wiary w obcowanie ?wi?tych ),
  • jest on przykryty 3 obrusami (symbolizuj? całuny, ktorymi owini?to ciało Jezusa, oraz miały chroni? ? w razie rozlania ? Krew Pa?sk? przed profanacj? ),
  • znajduje si? na nim:
    • 2, 4, 6 lub wi?cej ?wiec (liczba zapalonych ?wiec zale?y od rodzaju mszy: czytana, ?piewana lub solenna ? uroczysta; sposob i kolejno?? zapalania ?wiec miał rownie? gł?bok? symbolik?),
    • krucyfiks po?rodku
    • tablice ołtarzowe (oprocz mszy odprawianej przez biskupa).
  • Po soborze:
    • zrezygnowano z obowi?zkowego wmurowywania relikwii w ołtarz,
    • jest dowolna liczba obrusow na ołtarzu,
    • ?wiece mog? by? 2, 4, 6 lub ? gdy celebruje biskup miejsca ? 7,
    • zlikwidowano zasady sposobu zapalania ?wiec,
    • ?wiece mog? znajdowa? si? na ołtarzu lub w jego pobli?u,
    • krucyfiks ma by? ?na ołtarzu lub obok niego” ^[43] ,
    • zlikwidowano tablice ołtarzowe.
• Mocniejszym zaakcentowaniem pozostałych ? poza ołtarzem ? miejsc sprawowania liturgii: ambony (jako stołu Słowa Bo?ego) oraz miejsca przewodniczenia .
• Zaakcentowaniem ł?czno?ci homilii z cał? liturgi? ? jako cz??ci Liturgii Słowa i czasu głoszenia Słowa Bo?ego. W mszy trydenckiej kazanie nie jest cz??ci? mszy, na czas kazania kapłan zdejmuje manipularz i kładzie go na ołtarzu, a je?eli ambona znajduje si? poza prezbiterium zdejmuje tak?e ornat . Nie jest niezwykłe, ?e kazanie jest głoszone przed lub po mszy.
• Dopuszczeniem do stosowania w liturgii j?zykow narodowych ? w wi?kszo?ci obszarow szybko zaj?ły one miejsce łaciny. Na mi?dzynarodowych zjazdach msze ?wi?te odprawia si? nierzadko po angielsku lub w innym j?zyku zrozumiałym dla wi?kszo?ci uczestnicz?cych w nich wiernych; chocia? zalecane jest te? odmawianie przynajmniej wyznania wiary i Ojcze Nasz po łacinie. Sobor postulował mo?liwo?? stosowania j?zykow narodowych przede wszystkim w czytaniach i modlitwie wiernych, podkre?laj?c, ?e j?zykiem liturgicznym Ko?cioła Rzymskiego pozostaje łacina ^[44] .
• Stopniowym wprowadzeniem kilku nowych modlitw eucharystycznych, odmawianych gło?no i z wi?kszym udziałem wiernych. Do obowi?zuj?cego w Ko?ciele rzymskim od IV wieku i poszerzanego na przestrzeni stuleci kanonu rzymskiego doł?czono nowe Modlitwy Eucharystyczne (trzy głowne, ponadto trzy przeznaczone na msze z udziałem dzieci oraz dwie o tajemnicy pojednania i jedn? na msze w szczegolnych potrzebach) ? zmiana wprowadzona 23 V 1968 ^[45] r. (niepostulowana przez sobor).
• Zwi?kszeniem liczby prefacji ^[c] ? w my?l postanowie? soborowych napisano m.in. oddzielne prefacje na ka?d? z niedziel Wielkiego Postu , odwołuj?ce si? do tajemnicy dnia i wpisuj?ce w nurt wielkopostnych przygotowa? dla katechumenow . Nowe prefacje mog? by? tak?e tworzone i wprowadzane do u?ytku przez lokalne konferencje biskupow.
• Skroceniem rytow pokutnych (opuszczenie modlitw u stopni ołtarza, wprowadzenie skroconej spowiedzi powszechnej, odmawianej wspolnie przez kapłana i wiernych) i wprowadzeniem alternatywnych modlitw zamiast wezwania Kyrie eleison .
• Usuni?ciem dawnych modlitw ofiarowania (obecne wzorowane s? na ?ydowskich modlitwach paschalnych ).
• Opuszczeniem kilkunastu przykl?kni?? kapłana, m.in. natychmiast po konsekracji ? przed ukazaniem postaci konsekrowanych wiernym (zmiana niepostulowana przez sobor, wprowadzona 4 maja 1967). W mszy trydenckiej kapłan przykl?ka zawsze, zanim we?mie w r?ce konsekrowan? hosti? lub wino i po odło?eniu.
• Zredukowaniem ucałowa? ołtarza (zmiana niepostulowana przez sobor, wprowadzona 4 maja 1967). W mszy trydenckiej kapłan zawsze całuje ołtarz, gdy odwraca si? do ludu, w nowych obrz?dach mszalnych tylko dwa razy: po przyj?ciu do ołtarza na pocz?tku celebracji oraz przed opuszczeniem prezbiterium po rozesłaniu.
• Zredukowaniem (do jednego) znakow krzy?a nad darami ofiarnymi. W mszy trydenckiej kapłan zawsze kre?li znak krzy?a, gdy wypowiada słowa Corpus (Christi) lub Sanguis (Christi) .
• Zrezygnowaniem z niektorych gestow ? w mszy trydenckiej po konsekracji kapłan nie mo?e rozdzieli? palcow, ktorymi dotykał Naj?wi?tszego Sakramentu, po Komunii kapłan musi obmy? palce, gdy? mog? znajdowa? si? na nich partykuły Naj?wi?tszego Sakramentu (de facto zwyczaj nie został zabroniony. Niektorzy ksi??a dalej go praktykuj?).
• Wprowadzeniem wspolnego odmawiania (?piewania) modlitwy Ojcze Nasz , ktora poprzednio ?piewana była wył?cznie przez celebransa, a wierni podejmowali tylko ostatni wers tej modlitwy ( Sed libera nos a malo ).
• Wprowadzeniem dodatkowego czytania ze Starego Testamentu oraz modlitwy powszechnej do wyodr?bnionej liturgii Słowa, zrezygnowano z ostatniej Ewangelii .
• Wprowadzaniem zmian w obrz?dzie Komunii ?wi?tej (zmiany niepostulowane przez sobor, wprowadzono jedynie mo?liwo?? Komunii pod dwiema postaciami w do?? ograniczonym zakresie) ^[46] :
  • odno?nie do postawy : wprowadzenie (jako alternatywy dla postawy kl?cz?cej ) postawy stoj?cej (zamiast kl?kania przy balaskach , podchodzenie procesyjne do stoj?cego szafarza );
  • odno?nie do sposobu przyjmowania: na mocy indultow (zezwole? od podstawowej praktyki), udzielanych przez Stolic? Apostolsk? na pro?b? Konferencji Episkopatow danych krajow, umo?liwienie przyjmowania do r?ki (przyjmuj?cy bierze od szafarza hosti? do r?ki i sam wkłada j? sobie do ust ? sposob ten miał by? bli?szy sposobowi pierwotnemu, jednak w pierwszych wiekach chrze?cija?stwa Hostia le??ca w dłoniach była brana bezpo?rednio ustami , a nie wprowadzana do ust r?k?, rownie? kobiety nigdy nie przyjmowały Komunii bezpo?rednio na r?k?, a przez chusteczk? ? sposob ten zachował si? do dzisiaj w Komunii diakona w liturgii wschodniej) ^{[ potrzebny przypis ]} ;
  • odno?nie do szafarza : obok kapłana wprowadza si? diakona jako szafarza zwyczajnego oraz tzw. nadzwyczajnych szafarzy Komunii ?w. zwanych niewła?ciwie ?wieckimi szafarzami Eucharystii .
• Przed Komuni? kapłan nie mowi trzykrotnie: Domine non sum dignus sam, tylko razem z wiernymi (zmiana niepostulowana przez sobor, wprowadzona 4 maja 1967).
• Dopuszczeniem do sprawowania funkcji liturgicznych (np. czytania lekcji) osob ?wieckich (co jest te? motywowane m.in. zbyt mał? liczb? kapłanow w wielu cz??ciach ?wiata, lecz rownie? podkre?leniem kapła?skiej funkcji wiernych w zgromadzeniu liturgicznym).
• Wprowadzeniem nowych formularzy mszalnych, m.in. mszy z udziałem dzieci , z własnymi (obecnie trzema) modlitwami eucharystycznymi.
• Usuni?ciem du?ej cz??ci gestow kapłana i wiernych oraz cz??ci powtorze?, ktore miały charakter symboliczny; uznano je za zb?dne dublowanie znakow. Dotyczy to m.in.:
  • spowiedzi powszechnej ( Confiteor ), odmawianej w klasycznym rycie raz przez kapłana, drugi raz przez ministrantow w imieniu wiernych, czasem jeszcze po raz trzeci przez wszystkich wiernych przed przyj?ciem Komunii;
  • ?piewu Kyrie eleison , powtarzanego 3 razy po 3 razy ? w odniesieniu do trzech osob Trojcy ?wi?tej , lecz jak podkre?laj? liturgi?ci Kyrie eleison 3 razy po 2 razy zatraciło to odniesienie;
  • odpowiedzi wiernych Domine non sum dignus... na Ecce Agnus Dei kapłana, powtarzanej 3 razy;
  • znakow krzy?a, ponawianych wiele razy w czasie całej mszy ?wi?tej zarowno przez kapłana, jak i wiernych (zmiany niepostulowane przez sobor, wprowadzone 4 maja 1967);
  • zwyczajowego kl?czenia przez wiernych podczas całego Kanonu Mszy od ?piewu Sanctus a? do zako?czenia wielkiej doksologii ( Per Ipsum... ) gło?no wypowiedzianymi słowami: per omnia saecula saeculorum;
  • zredukowano liczb? wezwa? Dominus vobiscum z o?miu do czterech (na pocz?tku mszy po znaku krzy?a ? mo?e by? zast?pione inn? formuł? pochodz?c? z Pisma ?wi?tego; przed Ewangeli?; przed prefacj?; przed ko?cowym błogosławie?stwem).
• Zakazano u?ywania manipularza ^[47] .
• Kanon (anafora) odmawiany gło?no, a nawet w j?zyku narodowym (zmiana niepostulowana przez sobor, wprowadzona 4 maja 1967).

Dziedzictwo kulturowe [ edytuj | edytuj kod ]

W 2023 roku zespoł naukowcow z Polski, Anglii oraz ze Stanow Zjednoczonych ? Peter Kwasniewski , Izabella Parowicz , Piotr Stec i Joseph Shaw , przeprowadził analiz? prawn? maj?c? na celu zbadanie alternatywnych sposobow uznania mszy trydenckiej w ?wietle jej historycznego i wspołczesnego znaczenia kulturowego. Analiza wykazała, ?e msza trydencka spełnia wszystkie kryteria niezb?dne do potencjalnego wpisania jej na List? reprezentatywn? niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO .

W szczegolno?ci autorzy stwierdzili, ?e msza w klasycznym rycie rzymskim, kształtuj?ca si? przede wszystkim od IV do XIII w. ? tj. obecna w ?yciu społeczno?ci w ro?nych formach od ponad 1500 lat ? mo?e by? uznana za niematerialne dziedzictwo kulturowe w rozumieniu Konwencji , jako rytuał ? praktyka religijna, o charakterze mi?dzynarodowym. W analizie zauwa?ono, ?e rzeczona tradycja liturgiczna jest kultywowana, stanowi?c istotn? cz??? ?ycia społecznego a tak?e kulturalnego, jak rownie? ?e liczba miejsc jej u?ycia doznała w okresie po 2007 roku globalnego wzrostu ? w roku 2018 celebracje mszy w starym rycie odbywały si? w ponad 80 krajach. Jednocze?nie wskazano te? na czynniki zagra?aj?ce zachowaniu starego rytu, w?rod nich wyszczegolniaj?c restrykcyjn? polityk? Stolicy Apostolskiej od wydania motu proprio Traditionis custodes przez papie?a Franciszka w 2021 roku ^[49] .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz kolekcj? cytatow dotycz?c? mszy trydenckiej w Wikicytatach

Zobacz multimedia zwi?zane z tematem: Klasyczny ryt rzymski

• obrz?dek
• liturgia
• wspolnoty u?ywaj?ce mszału przedsoborowego
• Oremus et pro perfidis Judaeis

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Dawid Pietras: Nadzwyczajna forma rytu rzymskiego: status prawny liturgii i wspolnot . D?bogora, 2021. ISBN  978-83-64964-87-9 .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Ten artykuł od 2018-01 zawiera linki zewn?trzne, ktore wymagaj? weryfikacji. Aby pomoc, przeczytaj zasady wstawiania linkow zewn?trznych i usu? niepotrzebne linki. Dokładniejsze informacje o tym, co nale?y poprawi?, by? mo?e znajduj? si? w dyskusji tego artykułu . Po wyeliminowaniu niedoskonało?ci nale?y usun?? szablon {{Dopracowa?}} z tego artykułu.

• ?wiatowy spis mszy Trydenckiej - Latin Mass Directory
• Spis mszy Trydenckiej w Polsce
• Kalendarz liturgiczny zwyczajnej i nadzwyczajnej formy rytu rzymskiego
• Prezentacja o mszy trydenckiej (pdf) . sun.aei.polsl.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-05)].
• Szczegołowe paralelne porownanie formy nadzwyczajnej i zwyczajnej rytu rzymskiego . sun.aei.polsl.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-17)].
• Duszpasterstwa tradycyjne w Polsce, gdzie msza trydencka jest odprawia w ka?d? niedziel? . UnaCum.pl, 2014-05-15. ( pol. ) .
• Duszpasterstwo Wiernych Tradycji Łaci?skiej w Archidiecezji Warszawskiej
• Msza trydencka - zmiany po nowym motu proprio ?Traditionis Custodes” wydanym 16 lipca 2021 przez papie?a Franciszka