Joseph Lister

Data i miejsce urodzenia	5 kwietnia 1827 Upton ( Essex )
Data i miejsce ?mierci	10 lutego 1912 Walmer
Zawod, zaj?cie	chirurg
Narodowo??	brytyjska
Alma Mater	Kolegium Uniwersyteckie w Londynie
Uczelnia	Kolegium Krolewskie w Londynie Uniwersytet w Glasgow Uniwersytet Edynburski Kolegium Uniwersyteckie w Londynie
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Joseph Lister (ur. 5 kwietnia 1827 w Upton ^[1] ( Essex ), zm. 10 lutego 1912 w Walmer ) ? brytyjski chirurg , inicjator antyseptyki , profesor Kolegium Krolewskiego w Londynie , Uniwersytetu w Glasgow , Uniwersytetu Edynburskiego , Kolegium Uniwersyteckiego w Londynie , przewodnicz?cy Towarzystwa Krolewskiego . Laureat Medalu Copleya .

Został chirurgiem bezpo?rednio po narodzinach anestezjologii (zob. Robert Liston ), lecz przed odkryciami Ludwika Pasteura , gdy wyst?powania licznych zaka?e? szpitalnych nie wi?zano z obecno?ci? chorobotworczych drobnoustrojow . Warunki higieniczne w przeludnionych szpitalach były fatalne, wskutek czego ponad 50% pacjentow umierało z powodu infekcji. Opieraj?c si? na licznych własnych obserwacjach klinicznych i histopatologicznych oraz na wynikach bada? procesu fermentacji, opublikowanych przez Pasteura (1863), Lister opracował ?system leczenia antyseptycznego”, ktory umo?liwił zmniejszenie ?miertelno?ci do ok. 10%.

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Dzieci?stwo [ edytuj | edytuj kod ]

Urodził si? 5 kwietnia 1827 roku w rodzinie kwakrow z Upton w hrabstwie Essex . Był czwartym spo?rod siedmiorga dzieci Josepha Jacksona  (inne j?zyki) i jego ?ony, Isabelli Lister ^[2] . Ojciec był zainteresowany naukami przyrodniczymi . Zdobył uznanie jako wynalazca i wytworca soczewki achromatycznej , zastosowanej w mikroskopach ; w 1832 roku został członkiem Towarzystwa Krolewskiego ^[3] .

Syn przej?ł zainteresowania ojca ^[3] .

Studia w Londynie [ edytuj | edytuj kod ]

Od 1844 roku był studentem Kolegium Uniwersyteckie w Londynie . Zgodnie z sugestiami ojca studia rozpocz?ł od nauk humanistycznych (program przypominaj?cy wspołczesne sztuki wyzwolone ), aby nast?pnie przej?? na wydział medyczny ^[4] . Dzi?ki starszemu koledze z Religijnego Towarzystwa Przyjacioł, ktory był jednym z asystentow Roberta Listona , był ?wiadkiem przełomowego dla chirurgii eksperymentu ? przeprowadzonej 21 grudnia 1846 roku operacji w ogolnym znieczuleniu eterem ^[5] .

Po wygraniu walki chirurgow z bolem nabrały ostro?ci kolejne powa?ne problemy. Josepha Listera bardzo poruszyła ?mier? brata Johna w 1846 roku z powodu guza mozgu . Obaj bracia wcze?niej przeszli osp? ? chorob? ?mierteln? dla ok. 1/3 zara?onych ^[6] . Robert Liston zmarł w grudniu 1847 z powodu t?tniaka aorty . W tym?e roku zmarł rownie?, wskutek zaka?enia w czasie sekcji , anatom John Phillips Potter ^{[7] [8]} . W latach 1847?1849 Joseph Lister prze?ywał załamanie psychiczne , spowodowane uczuciem bezsilno?ci medycyny ? my?lał o oddaniu si? duszpasterstwu . Powrot do medycyny ułatwiły podro?e, ktore odbył kieruj?c si? ponownie wskazowkami ojca ^[9] :

Pierwszym przeło?onym Listera był John Eric Erichsen  (inne j?zyki) ^[10] , nast?pca J. Pottera (od 1850 kierownik katedry chirurgii w University College Hospital), znany jako autor ksi??ek nt. chirurgii (m.in. The Science and Art of Surgery , On Hospitalism and the Causes of Death After Operations ^[11] ), jednak rownie? ze swoich pesymistycznych bł?dnych opinii w sprawie jej ogranicze? ^[12] . Jako rezydent Erichsena Lister obserwował i opisywał objawy licznych zaka?e? szpitalnych (tzw. ?hospitalizm” ? ?wielka czworka”: ro?a , posocznica , gangrena szpitalna , ropnica ) ^[13] . Obserwuj?c ludzkie tkanki korzystał ze swojego mikroskopu, ktory nie był wowczas aparatem znanym i cenionym. Zgromadził wielki zbior szczegołowych rysunkow, wykorzystywany po?niej w działalno?ci akademickiej ^[14] . Zainteresował si? wykładami z fizjologii , ktore z entuzjazmem prowadził William Sharpey  (inne j?zyki) . Po zako?czeniu rezydentury został asystentem Waltera Walshe’a  (inne j?zyki) ^[15] .

W ostatnim roku studiow Lister otrzymał złote medale (m.in. za wyniki drugiego egzaminu z medycyny, ze stypendium w wysoko?ci 100 ￡ ) i inne wyro?nienia, m.in. Nagrod? Longridgea za ?najwi?ksz? biegło?? […], za wyro?nienia medyczne i rzetelne wykonywanie obowi?zkow na stanowiskach w szpitalu” (z nagrod? 40 ￡ ). Zdobył te? autorytet w?rod studentow, co pomogło mu cz??ciowo przezwyci??y? nie?miało??. Mimo to po zło?eniu w 1852 roku ko?cowego egzaminu przed Krolewskim Kolegium Chirurgow  (inne j?zyki) miał w?tpliwo?ci, czy powinien zaj?? stanowisko pełnoprawnego chirurga, bior?c pełn? odpowiedzialno?? za pacjentow. Dostrzegaj?c te w?tpliwo?ci wyro?niaj?cego si? absolwenta William Sharpey zasugerował mu odwiedzenie Jamesa Syme’a  (inne j?zyki) w Edynburgu i podro? do znanych o?rodkow europejskich ^[16] .

Praca w Szkocji [ edytuj | edytuj kod ]

Joseph Lister planował miesi?czny pobyt w Edynburgu, jednak pozostał w Szkocji ? w Edynburgu i Glasgow ? przez wiele lat.

Edynburg

James Syme, profesor Uniwersytetu Edynburskiego nazywany ?Napoleonem chirurgii”, nadzorował wowczas trzy sale w Royal Infirmary  (inne j?zyki) (miał wowczas 228 ło?ek szpitalnych ? ponad dwukrotnie wi?cej ni? londy?ski University College Hospital  (inne j?zyki) , UCH) ^[17] . Szybko zdobył szacunek Listera, ktory w listach do ojca tak entuzjastycznie opisywał swoje wra?enia, ?e ojciec poczuł potrzeb? ostrze?enia: Nullius jurae in verba magistri (?Nie ?lubuj wierno?ci jednemu mistrzowi”, zob. Nullius in verba  (inne j?zyki) ). Syme dostrzegł zapał i zdolno?ci młodego chirurga ? korzystał z jego pomocy w czasie trudnych operacji (wkrotce stworzył dla niego stanowisko ?asystenta nadetatowego”). Powierzył mu te? spisywanie sprawozda? ze swoich wykładow klinicznych, publikowanych w Montly Journal of Medical Science ^[18] .

W styczniu 1854 roku Lister otrzymał etat chirurga-rezydenta i prawo samodzielnego wybierania sobie pacjentow (ewenement). Podlegało mu pocz?tkowo 12, a wkrotce 23 dresserow (asystentow chirurgicznych), kilkakrotnie wi?cej ni? w UCH. Utrzymywał z nimi stosunki kole?e?skie (porzucił sztywne maniery z czasow UCL) i cieszył si? ich szacunkiem i sympati?. Otrzymał przydomek ?Szef”, ktory zachował do ko?ca ?ycia (Syme miał przydomek ?Mistrz”) ^[19] .

Gdy Lister sko?czył rezydentur? (koniec 1854), podj?ł starania o stanowisko młodszego chirurga w Royal Free Hospital  (inne j?zyki) w Londynie (w pobli?u rodziny, za ktor? t?sknił). Nie powiodły si? z powodu zbyt silnej konkurencji i sporow personalnych. Ponowne zatrudnienie przez Syme’a (na etacie asystenta) stało si? mo?liwe po wybraniu Listera na członka Krolewskiego Kolegium Chirurgow Szkocji  (inne j?zyki) (uzyskał prawo praktykowania chirurgii w Edynburgu) ^[20] . Wkrotce zacz?ł by? zapraszany do domu Syme’a i na rodzinne wyjazdy. Poznał m.in. cork? przeło?onego, Agnes, ktora ? mimo trudno?ci zwi?zanych z ro?nic? wyznania ? została jego ?on? 23 kwietnia 1856 roku ^[21] . Została te? wytrwał? wspołpracowniczk?, ktora m.in. sumiennie notowała jego uwagi, gdy dokonywał obserwacji mikroskopowych. Zajmował si? wowczas głownie zmianami zapalnymi w ?ywych tkankach ?ab, złowionych nad Duddingston Loch  (inne j?zyki) . W roku 1858 ukazało si? dziewi?? artykułow przedstawiaj?cych wyniki bada? (w pierwszych trzech latach mał?e?stwa ł?cznie 15 artykułow) ^[22] .

Glasgow

W lipcu 1859 roku doznał udaru mozgu James Lawrie ^[23] , regius professor Uniwersytetu w Glasgow (profesor krolewskiej katedry chirurgii klinicznej). Joseph Lister zło?ył wniosek o zatrudnienie na tym zaszczytnym stanowisku (jego kandydatur? poparli: James Syme, William Sharpey i John Eric Erichsen) i w 1860 roku uzyskał nominacj?. W tym?e roku został wybrany do Royal Society , co było wyrazem uznania dla bada? nad stanem zapalnym i krzepni?ciem krwi . Na jego wykłady (kurs chirurgii systematycznej) zapisało si? ponad 150 studentow (liczba rekordowa w Wielkiej Brytanii) jednak wyposa?enie sali wykładowej musiał uzupełnia? we własnym zakresie, aby dostosowa? j? do demonstracji okazow anatomicznych, modeli, rysunkow itp. Studenci byli zachwyceni tre?ci? i form? wykładow ^[24] .

Nieoczekiwanie trudne okazało si? zdobycie stanowiska w Glasgow Royal Infirmary  (inne j?zyki) , co pocz?tkowo uniemo?liwiało preferowane w Edynburgu kształcenie lekarzy ?przy ło?ku chorego” (oczekiwane przez studentow); prezes szpitala, David Smith (z zawodu szewc) stwierdził: ?…to doprawdy jaki? edynburski wymysł. Nasza instytucja jest placowk? lecznicz?, nie edukacyjn?” ^[24] . Lister otrzymał stanowisko w szpitalu dopiero w 1861 roku, gdy oddano do u?ytku nowe skrzydło chirurgiczne (wkrotce rownie? przepełnione i zainfekowane) ^[26] . W warunkach klinicznych przekazywał studentom nie tylko wiedz? medyczn? ? dawał uczniom przykład wielkiej empatii , postawy minimalizuj?cej wszystkie nieprzyjemne doznania, na jakie bywaj? nara?eni pacjenci w szpitalach; kierował si? złot? zasad?:

W 1864 roku Lister stracił matk?, ktora zmarła na ro?? (jedn? z chorob ?wielkiej czworki”). Nasiliła si? ch?? powrotu do Londynu, a rownie? t?sknota za Edynburgiem i idealn? wspołprac? z te?ciem. W Glasgow nadal starannie przygotowywał codzienne wykłady i pracował w szpitalu; kontynuował te? badania histopatologiczne, prowadzone z pomoc? ?ony w domowym laboratorium. Zapoznawał si? z opracowaniami lekarzy, m.in. na temat gor?czki połogowej (zob. Alexander Gordon  (inne j?zyki) , Oliver Wendell Holmes , Ignaz Semmelweis ) ^[28] , cholery ( William Budd ^[29] z Bristol Royal Infirmary  (inne j?zyki) , John Snow ) ^[30] . Wyprobowywał skuteczno?? ro?nych metod odka?ania , m.in. ?Condy’s Crystals” (?Condy’s Fluid” ? KMnO ₄ , zob. Henry Bollmann Condy  (inne j?zyki) ) i inne ^[31] . Proby te opisywał owczesny dresser, Archibald Malloch ^[31] ? po?niej znany kanadyjski chirurg ^[32] (nadal wspierany przez ?szefa” ^[33] ). Zwrocił te? uwag? na kwas karbolowy , cz?sto stosowany poza chirurgi? jako ?rodek zapobiegaj?cy gniciu (np. w oczyszczalniach ?ciekow lub do impregnacji podkładow kolejowych i wr?g statkow . Probki karbolu dostarczał mu Frederick Crace Calvert  (inne j?zyki) ^[34] .

Pod koniec 1864 roku Thomas Anderson  (inne j?zyki) ? profesor chemii z Uniwersytetu w Glasgow, ktory wcze?niej ułatwił Listerowi kontakt z Calvertem) ? zwrocił jego uwag? na artykuł Ludwika Pasteura pt. Recherches sur la putrefaction (1863) ^[36] . Było przełomem na drodze do opanowania infekcji szpitalnych ^{[37] [38]} .

Pasteur, odkrywca enancjomerow , obalił teori? samorodztwa probuj?c ? na pro?b? producenta wina, pana Bigo ? wyja?ni? przyczyny kwa?nienia w czasie fermentacji soku buraczanego . Naraził si? na gwałtowne ataki po publikacjach nt. roli niewidocznych drobnoustrojow (mikroorganizmow). Z ich obecno?ci? zacz?ł wkrotce wi?za? ro?ne procesy gnilne , w tym cz??? gro?nych chorob. Po ?mierci trzech corek Pasteura na dur brzuszny (1859?1865) ^[39] pisał on m.in. ^[40] :

Jednym z nielicznych lekarzy, ktorzy zwrocili uwag? na publikacje Pasteura, był Thomas Spencer Wells  (inne j?zyki) (1818?1897), chirurg krolowej krolowej Wiktorii , jednak nie podj?ł on proby zastosowania odkrycia w praktyce lekarskiej ^[41] . Pasteur dowiedział si? o pracach Listera przypadkowo, od fizyka Johna Tyndalla (wcze?niej Tyndall zwrocił jego uwag? na ilo?? aerozoli we wdychanym powietrzu; zob. efekt Tyndalla ). Gdy wspolnie przebywali z wizyt? w Londynie Tyndall wspomniał o ?słynnym angielskim chirurgu”, ktory poszukuje przyczyn chorob zaka?nych. Rozpocz?ło to długotrwał? przyjacielsk? korespondencj? Pasteura z Listerem. W jednym z listow Pasteur napisał m.in. ^[42] :

Powrot do Edynburga i Londynu [ edytuj | edytuj kod ]

W sierpniu 1869 roku Lister wrocił do Edynburga, gdzie otrzymał stanowisko kierownika kliniki chirurgii w uniwersytecie . Bezpo?redni? przyczyn? decyzji o powrocie była ci??ka choroba Jamesa Syme’a ? mistrza, przyjaciela i te?cia. J. Syme zmarł w czerwcu nast?pnego roku (w pa?dzierniku 1869 zmarł ojciec, Joseph Jackson Lister  (inne j?zyki) ) ^{[43] [44]} .

Pracował na tym stanowisku do 1877 roku ? daty powrotu do Londynu, gdzie otrzymał stanowisko kierownika katedry chirurgii w King’s College London . Od 1878 roku był rownie? nadwornym chirurgiem krolowej Wiktorii ^[45] .

System leczenia antyseptycznego [ edytuj | edytuj kod ]

Na podstawie wynikow licznych długotrwałych prob Lister opracował ?system leczenia antyseptycznego”, polegaj?cego na skrupulatnej dezynfekcji kwasem karbolowym r?k , narz?dzi , nici chirurgicznych , opatrunkow . Dobitnym wyrazem jego gł?bokiego przekonania o mo?liwo?ci unikni?cia infekcji było podj?cie si? w 1867 roku powa?nej operacji własnej siostry, Isabelli ( mastektomia ), ktorej nie podj?ł si? nawet James Syme. W 1871 roku (po ?mierci J. Syme’a) z powodzeniem operował krolow? Wiktori? ^[46] .

Badania statystyczne pozwoliły potwierdzi?, ?e system umo?liwia zapobieganie infekcjom szpitalnym , je?eli jest bardzo sumiennie stosowany. Zaanga?ował si? w jego intensywne upowszechnianie w Wielkiej Brytanii, krajach Europy i Stanach Zjednoczonych, jednak propozycja długo była odrzucana przez do?wiadczonych chirurgow, ktorzy nie akceptowali istnienia ?drobnoustrojow”, a przełamanie wieloletnich nawykow było trudne.

W 1869 roku odwiedził Listera Just Lucas-Championniere  (inne j?zyki) , ktory po powrocie do Francji bezskutecznie probował zach?ci? paryskich chirurgow do stosowania systemu leczenia antyseptycznego ^[45] . Nie dała te? oczekiwanych rezultatow opublikowana przez Listera pracy pt. A Method of Antiseptic Treatment Applicable to Wounded Soldiers in the Present War (1870) ^[47] (zob. straty w wojnie francusko pruskiej ). ?miertelno?? pacjentow francuskich chirurgow wojskowych wynosiła ≥75% (zmarło 10006 ?ołnierzy spo?rod 13173 rannych, ktorych poddano amputacjom) ^[45] .

W 1874 roku system zastosowali z bardzo dobrym skutkiem poło?nicy Etienne Stephane Tarnier i Paul Bar  (inne j?zyki) . Pierwsze jego zastosowanie na bardzo du?? skal? (w wojnie rosyjsko-tureckiej, 1877?1878 ) jest przypisywane Ernstowi von Bergmannowi ^[45] .

System został powszechnie zaakceptowany w latach 80. XIX wieku ^[45] .

Publikacje [ edytuj | edytuj kod ]

W bazie PubMed znajduje si? 51 pozycji dorobku Josepha Listera z lat 1854?1896. Wykaz obejmuje raporty z okresu rezydentury u Jamesa Syme’a (1854) ^[48] :

• Report of Some Cases of Maxillary Tumour Occurring in Mr Syme's Practice, Mon J Med Sci. 1854 Nov; 10(59): 428?434
• Report of Some Cases of Articular Disease Occurring in Mr Syme's Practice, Illustrating the Advantages of the Actual Cautery Joseph Lister, Mon J Med Sci. 1854 Aug; 10(56): 134?137
• Report of a Case of Carbuncle Occurring in Mr Syme's Practice, Illustrating Especially the Pathology of That Disease Joseph Lister, Mon J Med Sci. 1854 Jul; 10(55): 43?46
• Notes of the Examination of an Exostosis Removed by Mr Syme on the 2d of October 1853, from the Os Humeri of a Young Lady Aged about Twenty Years, Mon J Med Sci. 1854 Jan; 9(49): 7?11

oraz prace z nast?pnych lat. Tekstem najpo?niejszym jest tre?? Presidential Address z 1896 roku ? wyst?pienia przed British Association for the Advancement of Science w Liverpoolu na temat zwi?zkow mi?dzy medycyn? kliniczn? i wspołczesnym rozwojem naukowym (Br Med J. 1896 Sep 19; 2(1864): 733?741) ^[48] .

Wyro?nienia i upami?tnienie [ edytuj | edytuj kod ]

Był odznaczony niemieckim Pour le Merite (1885) i brytyjskim Order of Merit (1902) ^[45] .

Otrzymał m.in. ^[49] :

• Boudet Prize (1881)
• tytuł Lord Lister of Lyme Regis (1883; par od 1897) ^[45]
• tytuł członka honorowego Royal Medical Society  (inne j?zyki) ^{[45] [49]}

Pełnił funkcje ^[45] :

• 1893 ? sekretarza zagranicznego Royal Society
• 1894?1900 ? przewodnicz?cego Royal Society
• 1896 ? przewodnicz?cego British Science Association  (inne j?zyki)

Został uhonorowany doktoratami Honoris Causa Uniwersytetu Oksfordzkiego (1880), Uniwersytetu w Cambridge (1880) ^{[45] [49]} i innych uczelni (w tym UJ [1] )

W 1933 roku Albert Einstein wygłosił w Royal Albert Hall mow? do 10 tys. zgromadzonych. Wkrotce przed swoim wyjazdem do Stanow Zjednoczonych ostrzegał przed nazizmem . Mowił m.in. o zagro?eniach dla wolno?ci, bez ktorej nie byłoby Szekspira , Goethego , Newtona , Faradaya , Pasteura i Listera ^[50] .

Najprawdopodbniej to on był inspiracj? dla postaci Iosefki w grze japo?skiego studia FromSoftware pt. " Bloodborne " z 2015 roku. Tropem wkazuj?cym na to jest fakt, ?e ?rodłem du?ej inspiracji dla gry były wiersze  (inne j?zyki) Williama Ernesta Heneleya , a to wła?nie Joseph Lister operował jego zara?on? gru?lic? stop?. ^[51]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Lindsey Fitzharris: Rze?nicy i lekarze. Makabryczny ?wiat medycyny i rewolucja Josepha Listera . Warszawa: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 2018. ISBN  978-83-240-3754-4 . ; L. Fitzharris, The Butchering Art: Joseph Lister's Quest to Transform the Grisly World of Victorian Medicine (e-book 2017)
• Jessney B. Joseph Lister (1827-1912): a pioneer of antiseptic surgery remembered a century after his death . ? Journal of Medical Biography ”. 20 (3), s. 107?110, 2012 Aug. London : Royal Society of Medicine. DOI : 10.1258/jmb.2011.011074 . ISSN   0967-7720 . ( ang. ) .  

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• King's College London, Special Collections Exhibitions > Learning from Lister
• The Lister Institute of Preventive Medicine