Jan Doł?ga-Zakrzewski
(ur.
7 listopada
1866
w
Białyszewie
, zm.
3 grudnia
1936
w
Ostrowi Mazowieckiej
) ? geometra, działacz społeczno-polityczny, publicysta.
Urodził si?
7 listopada
1866
roku w
Białyszewie
pow. sierpeckiego, w maj?tku ziemskim nale??cym do jego rodzicow
Szczepana
i Jozefy ze Smole?skich. Pochodził z rodziny ziemia?skiej władaj?cej licznymi posiadło?ciami ziemskimi na połnocnym Mazowszu. Dziadek ? Jan ? był dziedzicem Sokołowa, Ł?gu, Kosmaczewa i Petrykozow, ojciec ?
Szczepan
? Białyszewa, Szczepanek, Wa?yna Kmiecego, Piaskow Białyszewskich i Mlic Koster. Z rodzinnego domu wyniosł gor?cy patriotyzm ? ojciec wzi?ł udział w
powstaniu styczniowym
, matka prowadziła działalno?? społeczno-o?wiatow? na terenie powiatu sierpeckiego. Jego młodsza siostra ?
Maria Zakrzewska-Raniecka
? zapisała si? jako krzewicielka czytelnictwa w ziemi ciechanowskiej.
Pierwsze nauki pobierał od zatrudnianych do białyszewskiego dworu guwernerow. Nast?pnie rozpocz?ł edukacj? w Gimnazjum Klasycznym w
Płocku
, ktore uko?czył w 1884 roku. Jako ucze? tej szkoły, a zarazem członek tajnego Koła Młodzie?owego Miło?nikow Historii i Literatury Ojczystej organizował kołka samokształceniowe na terenie gminy białyszewskiej. W 1885 roku rozpocz?ł studia w Instytucie Rolniczo-Geodezyjnym w
Pskowie
. Uko?czył je w 1889 roku otrzymuj?c dyplom uczonego geometry. W ko?cowym okresie studiow wst?pił do
Zwi?zku Młodzie?y Polskiej
(popularnie ?Zetu”), organizacji przygotowuj?cej działaczy dla
Ligi Narodowej
.
Po powrocie do Polski pracował najpierw jako geometra w
Ciechanowie
, a w kwietniu 1892 roku przyj?ł posad? geometry powiatowego w
Ostrowi Mazowieckiej
(podowczas Ostrow Łom?y?ski). Jednocze?nie jako geometra przysi?gły otworzył własne biuro miernicze w tym mie?cie. Od momentu przybycia do Ostrowi był czynnym działaczem społecznym. Nale?ał m.in. do koła
Polskiej Macierzy Szkolnej
,
Ochotniczej Stra?y Po?arnej
, Towarzystwa Dobroczynno?ci, Stowarzyszenia Spo?ywczego ?Społka”, Koła Teatralnego.
Jan Doł?ga-Zakrzewski był specjalist? od komasacji wsi polskiej. Napisał na jej temat kilka artykułow i ksi??ek, w?rod nich podr?cznik
O scalaniu gruntow, czyli znoszeniu szachownic
(Warszawa 1913). Artykuły publikował m.in. w
Gazecie Ostrowskiej
oraz w pismach stołecznych:
Gazecie Rolniczej
,
Ognisku
i
Gazecie Warszawskiej
. Odegrał istotn? rol? w rozwoju chłopskiego ruchu na rzecz scalania gruntow, ktory narodził si? na terenach powiatow ostrowskiego, wysokomazowieckiego i ostroł?ckiego. Dzi?ki jego du?ej wiedzy komasacja była tu najlepiej postawion? ze wszystkich powiatow Kongresowki. Obok działalno?ci jawnej prowadził rownie? tajn? prac? narodow?. Rozpowszechniał
Przegl?d Wszechpolski
,
Polaka
, a tak?e dzieła
Marii Konopnickiej
,
Adama Mickiewicza
,
Bolesława Prusa
,
Elementarz
Kazimierza Promyka
. Około 1905 roku wst?pił do
Ligi Narodowej
. Przez długi czas był stałym zast?pc? doktora
Jana Harusewicza
, komisarza Ligi na ziemi? łom?y?sk?. Jak si? wyraził, we wspomnieniu po?miertnym, dr
Jan Załuska
, poseł na Sejm w II RP ? ?(Jan Zakrzewski) Szedł w pierwszym szeregu pracownikow wiejskich obozu narodowego” (
Zorza
, 18 lutego 1937 r., s. 8). Wzi?ł udział w rewolucji 1905 roku. W marcu tego? roku nakleił na drzwiach ostrowskiej cerkwi napis: ?Polska mowa, Polska wiara ? przetrwa niejednego cara”.
W połowie 1913 roku rozpocz?ł prac? jako głowny rzeczoznawca-instruktor do spraw komasacji wsi w
Centralnym Towarzystwie Rolniczym
w Warszawie. Terenem jego działalno?ci stało si? wowczas całe
Krolestwo Polskie
. Po wybuchu
I wojny ?wiatowej
został działaczem
Centralnego Komitetu Obywatelskiego
. Ewakuowany z rodzin? do
Rosji
, otrzymał zadanie utworzenia komitetu w
Rohaczewie
, guberni mohylewskiej. Jako Zarz?dzaj?cy Oddziałem (popularnie zwany był prezesem) poło?ył du?e zasługi w organizowaniu pomocy i opieki dla tysi?cy rodzin polskich uchod?cow. Na tej arenie wspołpracował z
Janem Harusewiczem
,
Stanisławem Wojciechowskim
,
Janem Załusk?
i z ksi?ciem
Sewerynem ?wiatopełk-Czetwerty?skim
.
Do Ostrowi powrocił z rodzin? w czerwcu 1918 roku. W pa?dzierniku 1918 roku mianowany został podkomisarzem, a w grudniu komisarzem ziemskim na powiat ostrowski. Brał czynny udział w rozbrajaniu ?ołnierzy niemieckich stacjonuj?cych w mie?cie (11 listopada 1918 roku). Akcj? wojskow? kierował płk (po?niejszy generał i historyk)
Marian Kukiel
za? ludno?ci? cywiln? Jan Doł?ga-Zakrzewski i dr Wacław Szaykowski. Przez pewien czas pełnił funkcj? sekretarza starostwa ostrowskiego. Uczestniczył, w latach 1920?1921, w działalno?ci plebiscytowej na rzecz uzyskania przez Polsk? terenow
Gornego ?l?ska
. Za prezydentury
Stanisława Wojciechowskiego
odrzucił propozycj? obj?cia stanowiska ministra rolnictwa. Stan jego zdrowia pogorszył si? znacznie. Nie chciał zreszt? opuszcza? ukochanego przez siebie miasta.
W 1930 roku został ostatnim z wyboru burmistrzem miasta
Ostrowi Mazowieckiej
. Urz?d ten pełnił do 1933 roku. Jego kadencja przypadła na katastrofalny okres w gospodarce miejskiej. Miasto było powa?nie zadłu?one. Jan Doł?ga-Zakrzewski probował ratowa? Ostrow nie pobieraj?c nale?nego mu, za działalno?? urz?dow?, wynagrodzenia. Ofiarował miastu prawie 20 tysi?cy złotych. Prowadził rownie? badania nad przeszło?ci? Ostrowi Mazowieckiej, nazw? i herbem miasta. Zebrał wiele materiałow, ktorych nie udało mu si? wyda? przed ?mierci?. Te, ktore ocalały z II wojny ?wiatowej zostały zamieszczone w ksi??ce: Jan Zakrzewski
Zbior materiałow do monografii miasta Ostrowi Mazowieckiej
(Urz?d Miasta Ostrow Mazowiecka, Warszawa-Ostrow Mazowiecka 2004; zbior opracował syn
Adam Wiesław Doł?ga-Zakrzewski
, a do druku przygotował i przedmow? napisał prawnuk dr
Leszek Doł?ga-Zakrzewski
).
Był inicjatorem wydania i wspołautorem ksi??ki po?wi?conej zmarłemu w 1929 roku przyjacielowi ?
Janowi Harusewiczowi
(
Jan Harusewicz. Lekarz i polityk
. Warszawa 1935). Dbał o studentow pochodz?cych z Ostrowi. W zamian obdarzono go godno?ci? Honorowego Członka Akademickiego Koła Ostrowian w Warszawie.
Zmarł 3 grudnia 1936 roku. We wspomnieniu po?miertnym zamieszczonym w
Warszawskim Dzienniku Narodowym
(10 grudnia 1936 r., s. 5), napisano o nim: ?Człowiek kryształowego charakteru, nieposzlakowanej uczciwo?ci, ?mudnej pracy, wielkiej skromno?ci, pogody, małych wymaga? osobistych, nie odmawiaj?cy sobie tylko przyjemno?ci dawania pracy...”. Jego pogrzeb był wielk? manifestacj? na cze?? pracy zmarłego. W
Ostrowi Mazowieckiej
znajduje si? ulica imienia Jana Zakrzewskiego.
Jan Doł?ga-Zakrzewski zawarł zwi?zek mał?e?ski z Janin? Henryk? Humi?ck?, cork? Jakuba, wła?ciciela dobr Bielino, i Marii z Bojanowskich. Miał trzech synow
Marka
,
Adama
i Leszka.
Janina Henryka z Humi?ckich Zakrzewska była cioteczn? siostr? prof.
Ignacego Mo?cickiego
, Prezydenta RP.
- M. Bartniczak,
Jan Doł?ga-Zakrzewski. 7. XI. 1866 ? 3. XII. 1936
, [w:] Zapiski Ciechanowskie, t. III (1977), s. 104?113;
- A. Cz. Dobro?ski,
Dzieje Ostrowi Mazowieckiej do 1914 roku
, Ostrow Mazowiecka 2007;
- Warszawski Dziennik Narodowy
, czwartek, 10 grudnia 1936 r. ? Nr 339-B-Rok II, s. 5;
- A. Kołodziejczyk,
Odzyskanie niepodległo?ci w 1918 roku ? przebieg wydarze? na Mazowszu
, [w:] Warszawa i Mazowsze w walce o niepodległo?? kraju w latach 1794?1920, LSW, Warszawa 2001;
- S. Kozicki,
Historia Ligi Narodowej (okres 1887-1907)
, My?l Polska, Londyn 1964;
- E. Lewandowski,
Ciechanowski słownik biograficzny
, Ciechanow 2008, s. 82?83
- Ostrow Mazowiecka. Z dziejow miasta i powiatu
, pr. zb. pod. red. S. Russockiego, KiW, Warszawa 1975;
- E. Zieli?ska,
Wpisani w histori?. Słownik biograficzny wojewodztwa ostroł?ckiego
, TPO, Ostroł?ka 1990;
- Zorza
, czwartek, 18 lutego 1937 r. ? Nr 14, s. 8
- Leszek S. Zakrzewski
,
Doł?ga-Zakrzewscy. Informator historyczny, genealogiczny i socjologiczny
, Warszawa 2010, s. 60?65