J?zyk (mowa)

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

J?zyk ? system budowania wypowiedzi , u?ywany w procesie komunikacji .

Cechy j?zyka [ edytuj | edytuj kod ]

Dla j?zyka mo?na wyro?ni? nast?puj?ce cechy:

  1. istnienie nadawcy i odbiorcy ? nadawca nadaje komunikat odbiorcy, ktory dysponuje tym samym kodem . J?zyk jako narz?dzie komunikacji zakłada efektywne porozumienie si? obydwu stron.
  2. j?zyk jest systemem znakow o charakterze konwencjonalnym .
  3. foniczno?? ? d?wi?ki oraz alfabet (wtorna realizacja d?wi?ku).
  4. dwustopniowo?? i dwuklasowo?? ? wyro?niamy dwa stopnie: znaki i diakryty oraz dwie klasy: słownik i gramatyk? .
  5. abstrakcyjno?? (zdalno??) ? odnoszenie do poj?? ogolnych, mo?liwo?? mowienia o zjawiskach nieobecnych.
  6. polisemiczno?? ? mo?liwo?? przesuni?? w umowie, cecha wskazuj?ca na kreatywno?? j?zyka, gdy? j?zyk mo?e zosta? odnoszony do zjawisk nieposiadaj?cych własnej nazwy. Tworcze u?ycie wyra?e? j?zykowych.
  7. samozwrotno?? ? mowienie za pomoc? j?zyka o samym j?zyku.
  8. nadu?ywalno?? ? przekaz ro?nych informacji (dobrych i złych).

Elementy j?zyka i jego cele [ edytuj | edytuj kod ]

Na j?zyk składaj? si? dwa elementy:

J?zyk słu?y do przedstawiania rzeczywisto?ci dotycz?cej przedmiotow, czynno?ci czy abstrakcyjnych poj?? za pomoc? znakow . Zbior znakow w j?zyku jest otwarty. Wynika to z faktu, ?e znakiem j?zykowym jest ka?dy tekst , ka?da sformułowana wypowied? , posiadaj?ca znaczenie . Jednostka posługuj?ca si? j?zykiem mo?e wi?c za pomoc? jego systemu tworzy? niesko?czon? liczb? nowych znakow, tak?e takich, z ktorymi nigdy si? wcze?niej nie zetkn?ła. Znaki te niekoniecznie wzbogacaj? jednak sam system j?zykowy, gdy? u?ytkownicy nie ucz? si? na pami?? wszystkich zasłyszanych wypowiedzi ? s? jednak w stanie w oparciu o j?zyk stworzy? nowy tekst (znak) o tym samym b?d? zbli?onym znaczeniu. Tak wi?c j?zyk to nie tylko system znakow, ale szerzej ? system tworzenia znakow.

Spo?rod j?zykow u?ywanych przez ludzi mo?na wymieni? j?zyki naturalne (np. polski , francuski , islandzki itp.) i sztuczne (np. esperanto , interlingua ).

J?zyk mowiony jest utrwalany jako j?zyk pisany za pomoc? pisma , regulowanego konwencjami ortograficznymi .

Oprocz tego mo?na mowi? o j?zyku gestow ( j?zyk migowy ), ciała (np. balet ) czy muzyki ( notacja muzyczna ).
Matematyka , w szczegolno?ci informatyka , u?ywaj? szeregu sztucznych j?zykow , tzw. j?zykow formalnych , m.in. j?zykow programowania .

Badaniami nad j?zykami zajmuj? si? lingwistyka i filologia , a tak?e dziedziny interdyscyplinarne takie jak psycholingwistyka .

J?zyk dzieli si? na podsystemy:

Szyk morfemow i wyrazow [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Klasyfikacja j?zykow .

We wszystkich j?zykach szyk morfemow ma znacz?c? rol?. Nie zawsze jednak ma j? szyk wyrazow . Na przykład w j?zyku polskim pary morfem tematu + morfem "ko?cowka rzeczownika" mog? porusza? si? do?? dowolnie w zdaniu, nie mo?na tego jednak powiedzie? o ktorym? z tych morfemow z osobna.

W wi?kszo?ci j?zykow istniej? zdania, ktore mo?na podzieli? na podmiot , orzeczenie i dopełnienie , cho? cz?sto typowe zdanie nie zawiera ich wszystkich, lub zawiera w formie zł?czonej, np. informacje o podmiocie mog? by? zawarte w ko?cowce czasownika . Zwykle pewna kolejno?? tych 3 elementow w zdaniu jest dominuj?ca. Jest 6 mo?liwo?ci, przy czym w niewielu j?zykach dopełnienie wyst?puje przed podmiotem. Niezbyt cz?sto te? orzeczenie wyst?puje na pocz?tku zdania:

J?zyki i dialekty [ edytuj | edytuj kod ]

Ro?ne odmiany jednego j?zyka mowionego nazywane s? dialektami . Formy mowy charakterystyczne dla okre?lonych grup etnicznych okre?la si? mianem etnolektow . Kryteria zaklasyfikowania dwoch etnolektow jako odr?bnych j?zykow lub dialektow tego samego j?zyka nie s? jasno sprecyzowane. Ze wzgl?dow wył?cznie politycznych, historycznych lub kulturowych uznaje si? cz?sto jaki? etnolekt za osobny j?zyk (zob. Abstand- i Ausbausprachen ) [1] [2] . Czynnikami silnie wpływaj?cymi na sposob wydzielania j?zykow i zespołow gwarowych s? granice narodowe i d??enia standaryzacyjne [3] .

Np. od momentu odzyskania przez Mołdawi? niepodległo?ci (koniec XX w.) j?zyk klasyfikowany wcze?niej jako lokalna odmiana j?zyka rumu?skiego zyskuje niekiedy miano j?zyka mołdawskiego . Podobnie, po rozpadzie Jugosławii dotychczasowy j?zyk serbsko-chorwacki rozpadł si? na osobne standaryzacje narodowe: serbsk? , chorwack? i bo?niack? , postrzegane czasami jako odr?bne j?zyki.

Cz?sto jest te? na odwrot ? etnolekty do?? odległe od siebie uznaje si? za odmiany etnolektu dominuj?cego na danym obszarze (ktory cieszy si? elaboracj? i lepszym wypracowaniem normatywnym). Mowa wowczas o j?zykach pozornie dialektyzowanych [4] . Według niektorych opinii ma to miejsce w przypadku kaszubszczyzny [4] , ktorego cz?sta klasyfikacja jako polskiego dialektu bywa uznawana za umotywowan? ideologicznie [4] . Innym przykładem jest tu traktowanie wi?kszo?ci chi?sko-tybeta?skich etnolektow u?ywanych w Chinach jako dialektow j?zyka chi?skiego lub uznawanie etnolektow Arabow za dialekty jednego j?zyka arabskiego . U?ytkownicy tych etnolektow cz?sto nie potrafi? si? mi?dzy sob? porozumie?, tworz? jednak pewne wspolnoty kulturowe lub polityczne, w ktorych dominuje wspolna forma j?zyka ogolnego .

Ze wzgl?du na powszechno?? praktyki takiego nieopartego na lingwistycznych przesłankach rozro?niania dialektu i j?zyka w dyskusjach lingwistycznych pojawia si? cz?sto aforyzm ? j?zyk to dialekt z armi? i flot? wojenn? ”.

Ro?ne odmiany j?zykowe okre?la si? jako (nie s? to definicje ?cisłe, w rzeczywisto?ci cz?sto tych terminow u?ywa si? zamiennie):

J?zyk oficjalnie uznawany i u?ywany w danym kraju to jego j?zyk urz?dowy .

J?zyk, ktory w danej przestrzeni geograficznej lub społecznej (jak Internet) jest u?ywany najpowszechniej to j?zyk dominuj?cy . Zjawisko to wi??e si? z poj?ciem dominacji j?zykowej .

Przyszło?? [ edytuj | edytuj kod ]

Nie wiadomo jak dalej potocz? si? losy j?zykow ?wiata. Z jednej strony coraz wi?ksza komunikacja mi?dzy osobami mieszkaj?cymi w odległych od siebie miejscach wymusza korzystanie ze wspolnych j?zykow ? co mo?e prowadzi? do zaniku mniejszych j?zykow ? z drugiej za? na ?wiecie jest coraz wi?cej ludzi, wi?c j?zykom coraz trudniej jest zachowa? spojno??. Nie wiadomo te?, ktore j?zyki b?d? w przyszło?ci dominuj?ce. Z jednej strony ekspansj? prowadz? j?zyki mi?dzynarodowe, takie jak angielski i kilka j?zykow o znaczeniu regionalnym, a z drugiej najwi?kszy przyrost naturalny, a zatem przyrost liczby u?ytkownikow j?zyka notuje si? w krajach Trzeciego ?wiata , ktorych j?zyki na razie nie s? zbyt popularne. ?rednio jeden j?zyk wymiera co 14 dni [5] .

J?zyki ?wiata [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: J?zyki ?wiata .

Dotychczas poznano i opisano blisko 4,5 tysi?ca j?zykow z 7 tysi?cy [5] . J?zyki te klasyfikuje si? w rodziny , podrodziny, grupy i zespoły j?zykowe, a tak?e w wi?ksze, ale lu?ne zespoły j?zykow tzw. ligi j?zykowe . Ponadto wyro?nia si? tak?e j?zyki izolowane , nie wykazuj?ce ?adnych powi?za? z istniej?cymi j?zykami, np. baskijski .

List? j?zykow i dialektow ?wiata zawiera strona internetowa Ethnologue , a tak?e strona Marka Rosenfeldera [1] (razem z liczebnikami od 1 do 10).

Zabawy j?zykowe [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Informacje w  projektach siostrzanych
  Multimedia  w Wikimedia Commons
  Cytaty  w Wikicytatach
  Definicje słownikowe  w Wikisłowniku

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ John   McWhorter , What's a Language, Anyway? , ?The Atlantic”, 19 stycznia 2016 [dost?p 2019-08-26] .
  2. ↑ Franti?ek   ?ermak , Jazyk a jazykov?da: p?ehled a slovniky , wyd. 4, Praha: Karolinum Press, 2011, s. 45, ISBN  978-80-246-2360-3 , OCLC   878145746 ( cz. ) .
  3. ↑ Peter   Trudgill , Glocalisation and the Ausbau sociolinguistics of modern Europe , [w:] Anna   Duszak , Urszula   Okulska , Speaking from the Margin: Global English from a European Perspective , Frankfurt: Peter Lang, 2004, s. 35?49 [dost?p 2019-09-08] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-29] ( ang. ) .
  4. ↑ a b c Vit   Dovalil , JAZYK TYPU AUSBAU ? JAZYK TYPU ABSTAND , [w:] Petr   Karlik , Marek   Nekula , Jana   Pleskalova (red.), Novy encyklopedicky slovnik ?e?tiny , 2017 ( cz. ) .
  5. ↑ a b Russ Rymer. ?National Geographic”, s. 60, lipiec 2012.  

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=J?zyk_(mowa)&oldid=70567413 ”